Përmasat E Barbarisë Serbe Mbi Shqiptarët

[Patush]

Historia më se 160-vjeçare e barbarizmave
sllave ndaj shqiptarëve

DOSJA 58 - PËRMASAT E BARBARISË
SERBE MBI SHQIPTARËT

Shkruan: Veli Haklaj



Dëshmi tronditëse të barbarizmave
çnjerëzore

Shpallja e pavarësisë së Kosovës është sot kryefjala e të gjitha kancelarive kryesore diplomatike dhe qendrave vendimmarrëse në botë. Në këto ditë të ardhshme, pritet të marrë zgjidhje raporti dramatiko-tragjik mes serbëve dhe shqiptarëve. Ky raport u ndërtua përmes një ballafaqimi shekullor të dy strategjive të kundërta: të asaj serbomadhe në agresivitet e shfarosje të shqiptarëve dhe të asaj shqiptare në vetëmbrojtje e vetëqenie.

Genocidi serbomadh mori formë të organizuar shtetërore, më 1844, me programin “Naçertanija“ të Ilia Garashaninit, ish-ministër i Punëve të Brendshme të Serbisë, për të vazhduar me programin e kolonizimit të shqiptarëve, prezantuar në formë memorandumi Parlamentit në Beograd, më 7 mars 1937 nga akademiku Vaso Çubrilloviç. Këto platforma ideologjike dhe të tjera që dolën në vitet ‘80 dhe ’90 të shekullit të kaluar kishin si objektiv shfarosjen e shqiptarëve dhe kolonizimin e plotë të Kosovës dhe trevave të tjera shqiptare nën Jugosllavi.

Në luftën serbo-turke, 1876-1878, agresionet e forcave të organizuara serbe sollën pasoja shfarosëse për shqiptarët në viset e Moravës jugore, perëndimore dhe lindore. Në kujtesën e bashkëkohësve të atyre viteve llogariteshin 35 000 viktima shqiptarë të çdo moshe e seksi. Ishte fakt se fshatra, qytete e krahina të tëra zbrazeshin nga këto tmerre. Konsulli i Perandorisë Osmane në Nish njoftonte se nga një lagje thjeshtë shqiptare e Nishit, prej 300 shtëpish shqiptare, vetëm 20 shpëtuan. Të tjerat u rrafshuan me tokë. Në kazanë e Leskovcit u shkatërruan 1228 shtëpi me 88 fshatra e u shpërngulën rreth 20 667 banorë; në rrethin e Përkupës, në 73 fshatra me 1771 shtëpi, shumica u dogj ose u shkatërruan; nga 67 fshatra me 1 531 shtëpi shqiptare u shpërngulën rreth 12 480 banorë. (Gjurmime albanologjike, seria e shkencave historike IX-1979, Prishtinë, 1980, fq. 142).

Në vitet 1912-1913 dhe në vijim politikat shfarosëse ndaj shqiptarëve marrin përmasa gjithnjë e më të mëdha. Më 12 nëntor të 1912-ës shkruhej se në afërsi të Shkupit, 2000 dhe jo larg Prizrenit 5000 shqiptarë myslimanë u masakruan. Shumë fshatra u dogjën dhe popullsia e tyre u masakrua. Në rrethin e Prishtinës vetëm gjatë periudhës 18 tetor-12 nëntor 1912 u zhdukën nga terrorizmi masiv serb 5 000 shqiptarë. (Leo Freundlich, Albanienes Golgotha, Wien, 1913, f. 8-9)

Në krahinën e Lumës u shkatërruan 27 fshatra dhe u vra popullata deri tek fëmijët. Këtu u kryen mizoritë më të tmerrshme që njeh lufta shfarosëse kundra shqiptarëve. Këtu ndodhi që gratë dhe fëmijët, të mbështjellë me kashtë, u dogjën të lidhur përpara syve të burrave dhe baballarëve të tyre të lidhur. Grave shtatzëna u nxirreshin në mënyrë të tmerrshme fëmija nga barku dhe kalohej në bajonetë. Edhe të dorëzuarit vriteshin si në “kasaphanë”. (Leo Freundlich, Albanienes Golgotha, Wien, 1913, f. 15-16).

Ngjarje të tilla tronditëse kemi në vijimësi deri në Luftën e Dytë Botërore, ku pardoksalisht, nën pushtimin e të huajve fashisto-nazistë, shqiptarët në Kosovë fillojnë të ndihen më mirë dhe të shijojnë ëndrrën e bashkimit me trungun amë. Kapitullimi i Jugosllavisë, prill 1941, krijoi një gjendje të re në Ballkan. Ky shtet u copëzua nën ndikimin Italo-Gjerman. Mbretëria shqiptare përfitoi një pjesë të trojeve të Kosovës, çka solli një gjendje të re për hapësirën shqiptare, duke rritur shkëmbime në të gjitha fushat, të cilat ishin ndërprerë që nga vitit 1912. Me Dekret Mëkambësor nr. 333, datë 3 dhjetor 1941, në Qeverinë e Tiranës u krijua Ministria e Tokave të Liruara, e cila ekzistoi deri në shkurt 1943. Në Qeverinë e Ekrem Libohovës (18 janar-11 shkurt 1943) emërohet ministër sekretar shteti për Tokat e Liruara Ismet Kryeziu. (Kastriot Dervishi, Historia e shtetit shqiptar 1912-1905, Tiranë 2006, fq. 470)

Emërimi i Ismet Kryeziut në këtë post ministror nuk ishte rastësor. Në biografitë e ministrave të rinj të kabinetit Libohova, gazeta “Tomori” jep këto të dhëna për Ismet Kryeziun: Lindi në Gjakovë, në vitin 1889, bir i një prej familjeve më të njohura të asaj krahine. Mbasi ndoqi studimet fillore dhe të mesme në qytetin e lindjes e plotësoj përgatitjen e vet në Stamboll. Kur u kthye në atdhe (Kosovën nën Serbi), zgjidhet deputet, por në Shkupcinë të Beogradit, qeveritarët serbë i përgatisin atentate prej të cilave shpëtoi mrekullisht. Më 1926 kaloj kufirin dhe u emërua prefekt në Berat dhe pastaj me radhë në Vlorë, Durrës e Korçë. Më 1936 u zgjodh deputet i Kosovës në Parlamentin shqiptar. Më vonë u emërua anëtar i Këshillit të Lartë të Shtetit dhe tani së fundi zëvendësprefekt në Durrës. (Gazeta “Tomori”, 20 janar 1943)

Më datë 17 shkurt 1943, pasdreke zhvillohet mbledhja e përgjithshme e parakohshme e Këshillit të Epërm Fashist Koorporativ, ku Kryeministri i sapoemëruar, Maliq Bushati paraqiti programin. Ai, ndër të tjera, theksoi: “…Me qëllim që të mblidhen tok të gjithë qytetarët e ndershëm dhe besnikë të Atdheut edhe të ngrehur kështu ma të fortën mbrojë në mbrojtje të independencës e të integritetit etnik të kombit tonë, është vendosur të themelohet “Rojën e Shqipërisë së Madhe”, që do të jetë organizata totalitare e shtetit shqiptar…Prandaj është detyrë e të gjithë nacionalistëve shqiptarë ta ndihmojnë Qeverinë në ndëshkimin e pamëshirshëm të atyre q veprojnë në dëm të Shqipërisë së Madhe…Është detyrë e nacionalistëve të ndihmojnë me mish e me shpirt veprimet e ushtrisë kur ajo të thërrasë për të mbrojtur brenda Atdheut ose në kufijtë e Atdheut, Shtetin Shqiptar…

Një ndër pikat e programit të Qeverisë Bushati ishte:- Ta vinim Shqipërinë e Madhe në kondita për t‘u mbrojtur nga çdo rrezik i brendshëm e i jashtëm që mund t’i kërcënohet.

I pari që mori fjalën mbas Kryeministrit ishte këshilltari epror z. Ibrahim Fehmiu, përfaqësues i Kosovës, duke thënë: Populli kosovar, në lidhje të pazbërthyeshme me krejt popullin shqiptar, një mendjeje dhe një shpirti me të, përshëndet deklaratat programatike të Qeverisë Bushati zotimin e bujshëm të kryerit të aspiratave të shenjta të të gjithë kombit shqiptar…Ne kërkojmë në emër të popullit që përfaqësojmë, prej Qeverisë sonë një gjë të vetme: Që ajo t’i përvishet me gjithë fuqi punës së zbatimit të rrufeshëm të të gjitha pikave të programit të saj. Këtë kërkim e bëjmë të gjithë njëzëri në një çast historik si ky i tashmi, bash pse mbas masakrave të tmerrshme që pësoj një krahinë shumë e gjerë e tepër fisnike e Shqipërisë, ku u kositën si bari mijëra e mijëra fëmijë, gra e burra, pleq e plaka nga furia e egërsisë së mbrapshtë sllave, nga çetnikët serbo-malazezë. Në këtë çast lajme të hidhëta, shumë të hidhëta, po arrijnë nga kufijtë tonë. Prapë po përgatiten sulme të mëdha kundër krahinave të veriut, d.m.th. Prishtinës, Pejës, Plavës, Gucisë dhe Shkodrës. Koha nuk pret. Çdo minutë e që vjen, mund të jetë e kobshme për të ardhmen tonë të përgjithshme dhe për popullin kosovar të kërcënuara drejt për drejt veçanërisht…” (Gazeta “Tomori”, 18 fruer 1943)

Ndërkohë që me dekret të Kryetarit të Këshillit të Ministrave krijohet një komision nën kryesin e shkëlqesës Iljaz Agushi dhe me anëtarë shkëlqesat Mustafa Merlika-Kruja e Dhimitër Berati, si dhe z. Hasan Dosti, Patër Anton Arapi, Hamdi Kazazi e Thoma Luarasi me qëllim që të mbledhë të gjitha dokumentet e shtypura në çdo gjuhë që të ndodhen e gjithçka mund të shërbejë për të vërtetuar shqiptarizmin e Kosovës. (Gazeta “Tomori”, 5 maj 1943)

Paralel me veprimet e mësipërme, nga ana e prefektëve në Tokat e Liruara, me porosi të pushtetit qendror, ju kërkua kryetarëve te komunave në Kosovë që të dokumentonin barbarizmat sllave të bamë ndër shqiptarë nga viti 1912 e në vazhdim. Përgjigjet e ardhura shpalosin një pjesë të tragjedisë së popullit kosovar nën sundimin serb.

[Patush]

Dosja 58,

e cila ndodhet në Arkivin Qendror të Shtetit, në Fondin 410 (Prefekturat dhe komunat e Tokave të Liruara)
Viti 1944

Shteti Shqiptar
Komuna Lubizhdës
Nr. 324 Prot. Lubizhdë, më 10. 01.1944

P. T.
Prefekturës Prizren
Përgjigje e urdhrit nr. 1063, datë 17. VII. 1943.

Kemi nderin që t’iu paraqesim mbi sa kërkohet me urdhrin e sipër si më poshtë vijon:

1. Në vitin 1913 janë prerë me sëpata prej ushtrisë jugosllave të bashkuar me serbët e vendit personat që poshtë shënohen: Mulla Adem Hoxha, Isuf Hoxha, Xhem Hoxha, Beqir Hoxha, Adullah Dema, Shaban Dema, Ahmet Rahmani, Shaban Mehmeti, Bafti Hajdari, Mustaf Hajdari, Isuf Hajdari, Miftar Hajdari, Tahir Dervishi, Zyber Hoxha, Vejsel Hoxha, Rexh Iliazi, Fetah Muça, Fazli Fetahi me të birin, Hysen Rama, Smajl Rama, Jashar Arifi, Ali Hasani, Hasan Alija, Isuf Etemi, Adem Haliti, Qerim Rama, Selim Rama, Ram Jemini, Abaz Iliazi, Syl Abazi, Abaz Iliazi, Syl Abazi, Arif Shabani, Hajrullah Arifi, Abdullah Arifi, Shaban Arifi, Rexhep Uka, Bislim Bajrami, Liman Murtezi, Tahir Mala, Salih Ademi, Bajram Hajdari, Ali Hajdari, Shaban Zenuni, Hajra Shabani, Haxhi Jemini, Sinan Haxhija, Sherif Rahmani, Rexh Rahmani, Hazir Ademi, Imer Bajrami, Dem Alija, Imer Maliqi, Halit Imeri, Sadri Ademi, Kadri Ademi, Bajram Syla, Hysen Beqiri, Mullah Hyseni, Destan Beqiri, Azem Rexhepi, Selim Rexhepi, Hajdin Rexhepi, Ahmet Mehmeti, i cili është varrosur në derë të kishës, Bajram Abdyli, Rexh Arifi, Ali Uka, të gjithë nga katundi Kabash. Personat e lartpërmendur janë premë në kishën e Kabashit me sakica prej ushtrisë jugosllave të bashkuar me serbet e vendit. Si komandant i vullnetarëve serb ishte Spiro Delloci nga katundi Delloc i komunës së Mushtishtit. Po atë ditë kanë djegur në zjarr Kaden, e shoqja e Ali Hajdarit, si dhe Haken e Muharrem Rexhepit, të dyja nga katundi Kabash.

2. Në vitin 1913, në katundin Korishë, prej serbëve të vendit, duke pasur si komandant Spiro Dellocin, janë marrë edhe janë vrarë në një përrua të quajtur Sherif Haxhija, Zeqir Asllani, Berat Abdyli, Sahit Abazi, Abaz Sahiti, Jashar Haziri, Brahim Rexhepi e Imer Muhaxheri.

3. Në vitin 1913, në katundin Lutogllavë janë marrë të quajturit Pren Çeta e Zef Çeta, prej ushtrisë jugosllave. Pren Çeten e kanë prerë me sëpatë tek kisha e Kabashit, kurse të vëllanë e tij, Prenin, e kanë pushkatuar afër Prizrenit.

4. Në vitin 1913 është vrarë një i quajtur Idriz Abdullahi nga katundi Skorobisht prej një të quajturi Mila Verbiçan. Edhe Azem Baftjari nga katundi Skorobisht ëshët vrarë prej serbëve të katundit Lubizhdë sepse ka qenë atdhetar.

5. Në vitin 1918, me kthimin e serbëve në viset e Kosovës, janë mbytur me dajak prej Naçallnikut të Prizrenit, Matijeviqit, të quajturit Shaban e Jemin Mustafa nga katundi Korishë. Po në vitin 1918, me urdhër të Naçallnikut, Matijeviqit, janë pushkatuar prej Vuksan Cvetkit, nga katundi Smaq, të quajturit Adem Murati, Ahmet Rustemi e Ahemt Sahiti.

6. Në vitin 1921 janë vra të quajturit Mahmut Haliti, Rexh Sahiti e Brahim Ademi, nga katundi Kabash, prej sekretarit të Naçallnikut, Zhivanoviqit, e burgosë e vdekur në burg të quajturit Isuf Uka, Shaqir Abdyli, Xhem Bajrami e Ali Hasani, po nga katundi Kabash.

7. Në vitin 1925 janë vrarë prej sekretarit të Naçallnikut të Prizrenit të quajturit Hamëz Rama e Selim Bilali nga katundi Skorobisht, duke u falur në xhami.

8. Në vitin 1926 është mbytur në mal me sëpata Asim Rexha nga katundi Gerniçar, prej serbëve të katundit Dojnicë të kësaj komune.

9. Në vitin 1930 janë marrë e internuar në Nish të quajturit Haxhi Jaha, Kamber Jaha e Selman Sallahi, nga katundi Gerniçarë, dhe mbas gjashtë vjetëve, prej dajakut, kanë vdekur në burg në Nish.

Kryetari i Komunës/Shyqyri Kabashi/ d.v.

Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
/Niko Lafe/
Prizren, më 30-X-1944

(AQSH, Fondi 410 (Prefekturat dhe komunat e Tokave të Liruara), Viti 1944, Dosja 58, fleta 1)

L I S T A

E personave shqiptar të mbytur prej vullnetarëve e ushtrisë jugosllave, në kohën e shkatërrimit të ish-regjimit jugosllav, më datë 11-15 prill 1941, në rajonin e komunës së Vogovës.

Nr. Emni e mbiemni - Vendbanimi - Besimi - Data e mbytjes - Vërejtje

1. Ndue Frrok Prendi Kushovac Katolik 12. IV. 1941
2. Prenk Bardhok Ndou Dol „ „
3. Dedë Cuf Hoshi „ „ „
4. Musë Cuf Hoshi „ „ „
5. Nikoll Mark Biba „ „ „
6. Lekë Mark Biba „ „ „
7. Gjok Prekë Lleshi „ „ „
8. Tun Ndrek Paluca „ „ „
9. Ndue Prenk Tahiri „ „ 13. IV. 1941
10. Lilë Prenk Tahiri „ „ „
11. Hajdar Ali Mustafa „ Mysliman „
12. Tom Ndoc Beshi „ Katolik „
13. Palush Ukë Bezhi „ „ „
14. Martin Zef Marku „ „ „
15. Gjok Nikoll Leka „ „ „
16. Nikoll Prend Nikolla „ „ „
17. Frrok Prek Kizma „ „ „
18. Ded Prek Nikolla Kusar „ „
19. Gjon Prek Nikolla „ „ „
20. Simon Gjok Nikolla „ „ „
21. Kol Gjok Nikolla „ „ „
22. Tom Gjok Nikolla „ „ „
23. Çun Dedë Ndreca „ „ „
24. Franë Ndrec Deda „ „ „
25. Ndue Nikol Ndou „ „ „
26. Frok Prend Ndreca „ „ „
27. Marash Kol Maksuti „ „ „
28. Frok Nikol Ndoci „ „ „
29. Zenel Abdyl Rustemi Brekoc Mysliman „ Plagos
30. Zef Tuc Marku Kusar Katolik „ I vdekur
31. Ndrec Nikoll Marku „ „ „ Plagos
32. Dila Zef Ahmeti Dol „ „ Plagos
33. Zoja Tun Zefit „ „ „ Plagos

Kryetari i Komunë Ndue Perlleshi d.v.
Brekoc, më 18. I. 1944
Vërtetohet
Kryesekretari Prefekturës /Niko Lafe/
Prizren, më 30-X-1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 2)

Mizoritë sllave në Deçan e Suharekë, dhe grabitjet në Junik

Dëshmi tronditëse të barbarizmave e grabitjeve çnjerëzore sllave ndaj popullsisë shqiptare. Barbarizmat në komunën e Deçanit, nga elementët sllave, janë sa të panjohura aq edhe të pashembullta dhe që nuk ka mundësi të përshkruhen. Kështu fillon një raport i komunës së Deçanit drejtuar nënprefekturës së Gjakovës në vitin 1943. Më poshtë i njëjti raport përshkuan mizoritë sllave në vitet 1912-1913, midis të cilave nuk mungonin grabitjet e vrasjet që sipas raportit "për përbindëshat sllav kanë kenë gjana të zakonshme...", thuhet më tej në të njëjtin raport

Shteti Shqiptar
Komuna Kl. I-rë Deçan
Nr. 355/2 ex 43 Deçan, më 5. II. 1944
P. T.
N/PREFEKTURËS GJAKOVË

Gjegje e nr. 1467/IV, datë 31. XII. 1943

Barbarizmat që elementi sllav ka ba në rajonin e kësaj komune, gjatë kohës që mizoria ka sundue këtë vend, janë të panjohura e aq të pashembullta sa që nuk ka mundësi të përshkruhen. Grabitjet e vrasjet për përbinshat sllav kanë kenë gjana të zakonshme. Ndër grabitjet, vendin e parë e xen kisha e Deçanit, e cila ku ka vu synin pasunisë shqiptare ka vu edhe dorë, kështu që veprimi i saj ka qenë gjithmonë në dam të shqiptarve.

Në vitin 1912, kapiteni malazias, që nga mizoritë që ka bërë ka marrë emrin Sav Batarja, pa asnjë arsye kishë mbledhë më se njëmijë vetë në katundin Carabreg tuj trembë tue kanosë. Mbasi ka fillue rrahjen, të quajtunit Isa Qorri, Ali Shabani, Hasan Mula, Hysen Feta, Mal Loshi, Zymber Loshi, Elez Hasani, Ibish Halili, Dak Arifi, Zek Hyseni, kanë guxue me kërkue arsyen e kësaj shtërgate, por të gjithë i kanë gri tue i tmerrue popullin. Të grimit para janë detyruar me hapë varret e veta. Po në këtë ditë, të akuzuem se kishin përcjellë nji shqiptar, asht marrë Dik Zeka prej Carabregu dhe asht gri prej malazesve, nji orë pa hy në Gjakovë. Po ashtu asht marrë e gri Sadik Mehmeti nga Carabregu dhe Azem Beqiri. Këto janë ba prej kapitenit malazes Dushan Vukoviçit. Këto vrasje janë ba në mënyrë ma barbare, sidomos të këtij të fundit në sy të grave e të thmive. Në vitin 1912, vetëm e vetëm se ishin shqiptarë me ndjenjat e tyre kombëtare, janë vra prej kapiteni Miliq Krsta, Him Ahmet Ibërhasaj e Rexhë Nak Dobruna nga Deçani. Po në këtë vjetë, në Bjeshkën e Deçanit, ashtë gri prej malazezve Raza e Nuh Ramës me të binë dyvjeçare edhe Imer Aliu me të amën, Sofën, po ashtu edhe Timen e Taf Gjykokës me djalin, Ram Tafën, dhe të vllan, të gjithë nga Deçani. Nuk ka qenë as ma i vogli shkak a gabim në këtë krim. Po këtu asht vra një plavnjak e janë gri Taf Avdyli e Ram Dostani.

Në vjetin 1913, malazesi Arseni Qyrki prej Bellopoje ka marrë pa asnjë shkak e vra në besë të zotit Ram Gjonin nga Carabregu. Mandej Savo Llazari, i ndihmumë prej kapitenit Filip Baboviçit, a lëshue në grabitje aq sa disave u kish marrë krejt gjallnin. Po këta kanë marrë e mbledhë pa shkak katundin Drenoc, kan vra e mundue popullin në mënyrë krejt të pashpirt, pastaj të quajtunit Dem Tahiri, Sali Mustafa e Brahim Mustafa tue i rraf i kan vu para në katundi Carabreg, i kanë shti n’ujë të ftohët e lanë gjithë natën. Prej këtyne torturave të përmendunit kanë vdekë.

Në vjetin 1922, duke u kthyer në shtëpi, vritet prej malazezve pa kurr nji arsye i quajtuni Mus Brahim Aliçaj, nga Carabregu i Ulët. Edhe trupi i tij ka qenë i grimë mizorisht, ka kenë deformue në nji mënyrë sa që nuk ka kenë e mujtun me u identifikue as prej familjes së tij deri vonë.


Sjellja e kolonistave ndaj banorëve shqiptar

Që në fillim të kësaj shkrese kemi përmendë dhe stigmatizue veprat grabitqare të drejtuesve të kishës së Deçanit, e cila e pangopun në grabitje të arave e livadheve shqiptare si dhe të zabeleve të tyne me të tilla veprime ka vështirësue jetesën e provokue vorfnimin e këtij populli.

Ndonji shqiptar që kishte guximin me ankue në autoritetet e vendit nuk fitonte tjetër veç kërcënimit të kryetarit komunës, Jovan Shabanit, dhe ndonji kamxhik në fytyrë prej postëkomandantit, gjindarmit jugosllav Sim Çuka. Prandaj ju desh me ju shtrue fatit. Kolonistat tue mos mjaftue me tokat që u kish dhanë reforma agrare, kanë grabitë tokat ma të mirat të shqiptarëve, tue i shfrytëzue deri sa u shporrrën këndej. Në këtë rast meritojnë të shënjohet vujtja e katundit Drenoc, ku janë përdorë mjete shnjerëzore prej kolonistave. Në këtë rast rolin më të shënjuem e ka luejtë në dam të shqiptarëvet Dushan Vukoviçi, pensioner atëherë, njeri influentë dhe i zhveshur nga çdo ndjenjë njerëzore.

Në rastin e shpartallimit, kur kapitullojë Jugosllavia në prill 1941, ashtë vra pa asnjë arsye, tek dera e vet në Drenoc, i quejtuni Beqir Ibishi. Në Carabregun e Epërm kanë lidhë Uk Isufin, Çel Shabanin e Fasli Shabanin e kanë fillue t’i therin me bajoneta, deri sa ka arrit në vend një çetë zjarmfiksash nën komandën e z. Zeqir Xhykokës, e cila çetë ka pshtue jetën e tre personave të përmendun.

Në katundin Drenoc ashtë marrë, rrahë, torturue, lidhë e mundue pa pikë mëshire Sali Hajdari nga aji katund.

Në katundin Carabreg i Epër pa fare arsye kanë vra djalin 16-vjeçar të Mulla Ademit nga ay katund.

Mjaftojmë me kaq sepse po të merrshim me përshkrue mizorinat e të zezat që ky popull ka vuejtë gjatë robnis tij nën thundrën serbo-malazeze nuk kishin mjaftue volume.

Kryetari i Komunës së Deçanit
Prizren, më 31. X. 1944 Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 3)

Grabitja nëpërmjet taksave

Pjesë e spekulimeve dhe abuzimeve sllave ndaj popullsisë shqiptare, ka qenë edhe grabitja nëpërmjet taksave të sajuara, dhe shtimit të tyre në raste mospagese. Këto taksa natyrisht të rënda, detyroheshin të paguheshin nga të taksuarit shqiptar, në natyrë, duke ju marrë gjënë e gjallë, por edhe sendet e orenditë e deri te shtëpia.

Raporti i mëposhtëm i kryetarit të komunës së Junikut për prefekturën e Prizrenit, bënë të ditur "skemën" e grabitjeve sllave ndaj popullsisë shqiptare.

Për mospagimin e të hollavet, në këtë kohë nëpunësit përkatës përgatitshin këtë plan:

Vijshin dhe kërkojshin të hollat bash në kohën ma të papërshtatshme dhe nuk epshin aspak afat për pagimin e taksës, prandaj merrshin gjanë e gjallë qi gjejshin, ushqimin e bagëtivet, teshat shpijake e sidomos pajen e nusevet të reja të martueme rishtas. Kolonizatorët malazez bajshin kontratë me nëpunësin, prandaj kur qitej gjaja për t’u shitë nuk guxonte asnjë shqiptar për t’u afrue dhe për të ble gjana që shiteshin, por e blejshin ata të paracaktuemit me të dhjetën e çmimit. Një sasi të hollash ua jepnin nëpunësve dhe mandej çojshin në shtëpi pasunin. Po sa vinte i shkreti shqiptar me të holla, shkonte tek ai që qi kishte ble gjanë, i cili ia shiste dhjetë herë ma shtrenjtë se sa e kishte ble. Në këtë mënyrë dinari i caktuem për taksë bëhej dhjetë dhe taksa shtohej përditë. Ka ndodhë që një personi iu kanë kërkue nji herë treqind dinarë dhe mandej kur ka mbërritë ju kanë ba tremijë dinarë. Për të mujt me nxjerrë ndonjëherë afat duhej t’i epshin të holla, ryshfete atyne personave qi tagrambledhsit mbajshin me veti. Prandaj kuptohet se ai njeri që kishte fat me u shoqnue me ta, ndonëse faqezi, përfitonte shumë.

Të quejtunit Zyber Ramës, për arsye se kishte shumë për të paguar dhe se nuk kishte mënyrë tjetër për të pague aty i kanë marrë këto gjana: 22 qerre sanë, dy arka tesha grash dhe burrash të çmueshme për 2 300 dinarë. Nëpunësi veprues ka qenë tagrambledhësi Milena Popoiç. Haxh Zyberit i kan marrë nji pend qe dhe nji lopë për 1 300 dinarë.

Ndërkohë që nuk ka shpëtue njëri, të cilit të mos i jetë ba ndonjë dhunë e tillë, sikurse nuk ka njeri të ketë shpëtue pa u rrah në mënyrën ma mizore, prandaj nuk po zgjatemi me përshkrime të tjera.

Ndër nëpunësit ma të këqij dhe ma mizorë dhe që kanë pasë për qëllim shfarimin e farës shqiptare janë: Muj Kapiteni, i cili ishte kryetar i komunës dhe kishte me u dashtë një libër i veçantë për të përshkrue të zezat e tij; komandanti i postës, Pjetër Pjetroviçi, i cili për t’i gjobitë mirë njerëzit u thonte se keni armë, prandaj i gjobitke me sasina të konsiderueshme të hollash dhe Mihal Boshkoviçi.

Në kohën e shkatërrimit të Serbisë janë vra në ndeshjet që kanë ba malazeztë: Uk Lushi nga lagja Berishë e katundit Junik dhe Shaban Paleshi dhe janë plagosë Sadik Jusufi e Mehmet Sahiti nga lagjia Gacaferr, Muharrem Sadiku nga lagja Qok.

Ky është shkurtimisht raporti i barbarizmave sllave të kryeme gjatë periudhës së nalt tregueme në rajonin e kësaj komune.

Shtojmë se ajo ashtë e qindta pjesë e atyne barbarizmave, por se ishte fare e pamundun përshkrimi i përgjithshëm i të gjitha fakteve.

Kryetari i Komunës Junikut
Jah Salihi d.v.
Prizren, më 31. X. 1944 Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 4)

Lista e personave të damtuem nga sllavët tradhtisht tërrethit të Nënprefekturës Suharekës:

Ram Bllaca, nga katundi Bllacë, në vitin 1927 asht vra nga shteti jugosllav. Ndërhyrsat e vrasjes kanë qenë Kostiqët e Prizrenit dhe Naçallniku i Suharekës.
Isa Ademi dhe Fasli Baftija, nga katundi Greqevc, më 9. IV. 1912, vriten nga prita prej sllavëve.
Halil Velija dhe Sefer Emini, nga katundi Nishnueri, më 9. IV. 192, vriten nga prita prej sllavëve.
Osman Syla, Halit Syla, Ramadan Baftjari, Shaban Syla, nga katundi Vranic, janë therë me thika më 1912.
Bajrma Fasllinë, nga katundi Maqitavë, e kanë pre në Prizren me Osman Sylën më 1912.
Xhel Iljazin, nga katundi Maqitavë, më 1919, e kanë therë duke i thanë se po mban komitat shqiptare.
Rrustem Osmanin, më 1920,
Xhelë Esatin, më 1925,
Rrustem Azemin, më 1921, që të tre nga katundi Mushtisht, i kanë vra pa asnjë arsye.
Musli Demën, nga katundi Vraniq, më 1935, e kanë vra pa asnjë arsye.
Rexh Abazi, nga katundi Maqitavë, më 1935, e kanë vra natën.
Xhem Destanin, nga katundi Delloc, rojtar i pyjeve, më 1924 e kanë vra tue i thanë se ke vra shkiet.
Sejdi Ram Bajraktari, nga Suhareka, më 1920 e 1927, asht gjuejt prej sllavëve për arsyena shqiptare.
Sadik Mehmeti, nga katundi Peçan, më 1927 e 1929 burgos e vuejtje të tjera për arsye shqiptare.

Vërtetohet njisia
Arshivisti i Nënprefekturës Suharekës

Perlat Mema d. v.
Suharekë, më 8. IX. 1944
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 31. X. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 5)




Mbretnija Shqiptare
Komuna e Kl. I-rë Sdreckë
Nr. 254 Sdreckë, më 29. VII. 1944
P. T.
Prefekturës Prizerend

Në lidhje me urdhënin Tuaj nr. 1063, datë 17. VII. 1943, kemi nderin t’ju njoftojmë se me hetimet e imta të bame në rajonin e kësaj komune gjatë sundimit të Jugosllavisë për kondra elementit shqiptar janë bamë këto masakrime:

Në vitin 1923 asht vramë i qyejtuni Qazim Xhemaliu nga katundi Gornisellë. Vrasja ashtë ba në këto rrethana: Viktima pat shkue për vizitë me gjithë bashkëshorten e tij në katundi Drajçiç të kësaj komune tek fisi i vet i quejtuni Bajram Ademi. Aty kanë shkue natën dhe e kanë marrë dhe shoqnue për në lagjen Bogoshovc të katundit Sdreckë dhe pikërisht në vendin “PESOK“ e kanë masakrue, tue qenë i lidhun duarsh e kambësh. Vrasësit janë të quajturit Kersto Mandushi nga katundi Sdreckë si dhe Gjorgje Vuçkoviçi nga katundi Gornisellë, së bashku me tre gjindarm serb. Arsyeja e vrasjes ka rrjedhun nga që kishte vendosë shoqnija e çetnikëve me qendrën në Sdreckë, të cilën në atë kohë e kryesonte i naltpërmenduni Kersto Mandushi. Thuhet se për vrasjen e këtij katundi Sdreckë i ka pague shoqnis çetnike nji sasi paresh që kjo jau ka dorëzue gjindarmvet që patën marrë pjesë në masakrimin e viktimës. Viktima ishte idealist shqiptar dhe nga kjo arsye asht vramë.

Kryetari i Komunës Kl. I
Sejdi Sejdorati d. v.
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 31. X. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 6)





Mbretnija Shqiptare
Komuna e Llokovicës
Nr. 147 Llokovicë, më 7-9-1943
P. T.
Prefekturës Prizerend

Përgjigje urdhënit nr. 1063, datë 17. 7. 1943

Kemi nderin t’u njoftojmë se, në hetimet e zhvillueme deri më sot mbi barbarizmat sllave kundra shqiptarëve, kemi konstatue se në vitin 1912, në katundin Reçan të kësaj komune, ushtria ushtarake e Serbisë tuej qenë t’udhëzueme prej civilave Kersto Mandushi, që sot gjendet i gjallë, Jovan Gaxhes dhe familjes Velikin, që të gjithë nga katundi Sterckë, ditën kanë marrë përdhunisht të quejtunin Bajram Haxhi Hajdarin nga katundi Reçan dhe çue ndërmjet rrugëve Lubinjë e Streckë, ku aty ia kanë pre buzët, hundët, nxjerr thonjtë e gishtave, mandej nxjerr sytë, e ma së fundi pre me sakica dhe shpërnda mishin e tij andej-këndej. Vdekja e tij ashtë zgjatë nga mundimet 24 orë. Arsyeja e mbytjes së tij ka kenë pse i përmenduni paska kenë njeri trim dhe i pashëm.

Po n’atë vit prapë fuqija ushtarake, tuj kenë të udhëzueme prej të sipërpërmendunve nga Strecka, në katundin Reçan kanë ba barbarizma tuj marrë njerëzit e shti me krye në zjarr e ba disa grabitje të hollash tuj detyrue t’i paguanin ose do t’i vritnin. Personat e munduem janë: Haxhi Rashitit 10 lira turke ari, Mustafa Arsllanit 25 lira, Haxhi Hajdarit 10 lira. Të gjithë këta persona, mbas mundimeve që u kanë ba, i kanë detyrue t’ju dorëzojnë të hollat e sipër shënueme, përveç grabis që ju kanë ba ndër dyqane e shtëpija tuj marrë unazat e vathet e grave, sexhadet e gjanat e tjera të kushtueshme. Bile sot në shtëpi të Kerst Mandushit ende gjindet llamba e grabitun prej tij Zeqir Sylejmanit nga Reçani.

Ka edhe disa barbarizma të vogla, por janë të kahershme dhe pa fakte, por këto që përshkruam sipër janë të vërteta, mbasi marrësit pjesë në këto barbarizma janë gjallë ende sot në komunën e Streckës.

Kryetari i Komunës
Fadil Xhabija d. v.
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 31. X. 1944

( AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 7 )

[Patush]

Masakrat e Sav Llazarit dhe vrasjet e bandave të policëve serbë në komunat e Kosovës

Dëshmi tronditëse të barbarizmave e grabitjeve sllave ndaj popullsisë shqiptare

Në Arkivin Qendror Shtetëror, dosja 58 e vitit 1944, vijojnë të publikohen raporte që drejtues komunash ju përcjellin prefekturave ku bëjnë pjesë administrativisht, nëpërmjet të cilave publikohen masakrat serbe ndaj popullsisë shqiptare në vitet 1912 deri në 1930. Pjesë e këtij publikimi është edhe raporti mbi sjelljet e autoriteteve serbe kundra shqiptarëve gjatë kohës së sundimit të tyre në rajonin e komunës së Becit.

Në ditët e para e fatzeza që zbritën serbët e malazezët në këto vende, ata u dukën të butë, të sjellshëm dhe sikur të dishin çka don me thanë Qeveri drejtësie. Por sikur thotë një fjalë e vjetër “Ujku qimen e ndërron e vesin s’e harron”, ashtu edhe pushtuesit e Kosovës nuk shkojnë shumë pa i dhanë ngjyrë tjetër sundimit të tyne. Pikësëpari jugosllavët kërkuen dorëzimin e armëve dhe të çdo lande që kanë lidhje me mjete lufte. Shqiptarët e këtushëm, mbas shumë e shumë vuejtjeve shtazore pa kurrfarë mëshire e njerëzie, banë dorëzimin që kërkohesh. Edhe sot kur kujtohen për këtë veprim bahen si të mahnitun. Megjithëse, çdo armë e municon ishin dorëzue, xhandarmëria jugosllave nuk mbetesh kurrë e mjaftueshme, kërkonte rishtas me sasi të shumta tue përdorë çdo mjet barbarizmi që mund të kujtojë historia.

Mbas disa kohe qeveria e bashkueme nën emnin “Jugosllavi” organizojë një bandë vullnetarësh me 2000-3000 serbë e malazez dhe nën komandën e majorit Sav Llazari fillojë të bajë shqiptarët me e ndërrue fenë e deriatëhershme dhe me besue orthodoksizmin e tyne. Sava ka qenë prej Cetine. Për këtë vepër Sava rrahi, pshtyni, shau, vrau, dogji, arratisi dhe çka nuk bani në shqiptarët e këtij rajoni, por kot se qëllimi i tij nuk u realizue. Shpesh herë me qindra e qindra burra shqiptarë lidheshin për gardhije t’oborrevet, në mënyrë që as këmbët e tyne të mos prekeshin në tokë, tue përdorë dru e kamxhik, lageshin me ujë të ftofët në kohën e dimnit vetëm e vetëm që ata nuk pranojshin me ndryshue besim. Përkundrazi, të bazuem në ndërgjegjen e pastër që veprojshin në kundërshtim me çka urdhnohesh prej sllavëve (që s’ka në botë ligjë as moral ma të poshtëm), shtytjet, përbuzjet, sharjet dhe rrahjet ishin ba të zakonshme edhe prej ma të poshtnëve shkieve kundrejt shqiptarëve, sado të njoftun për besë dhe bujari që të jenë. Kur u pa se shqiptarët e pushtuem bjerren gjithçka e që nuk u kishte mbetë gja tjetër pa ju dhanë atyne, veç tokës, këta u kujtuan edhe këtë ta bajshin të tyne. Kështu në vitin 1929-1930 nxurrën në shesh agrarin e tyne mizor e shpirtlig dhe filloj vumje kufijsh përmidis tokash të trashëgueme prej të parëvet, njëkohësisht me vorfnue edhe mjerue mbarë vendasit shqiptarë të këtushëm. Ay i bani të huejat për zotnuesit e deri at’hershëm arat, livadhet, baçet, pyjet, kullosat dhe çdo tokë të vlefshme. Shqiptarët zun të varfënohen sa që dhe buka e përditshme me zor u sigurua, e nga kjo filluan të bëheshin çipçi të shkijeve në tokat e veta. Prodhimet ndaheshin siç i çmojshin ata vetë para se të mblidheshin. Druni u ba i zaptuemë për shqiptarët dhe këta, të shtyemë prej nevojave të domosdoshme, detyroheshin me çelë pyje dhe, mbasi pastrohesh toka prej rrajve e gurve, kishin të drejtë me marrë një pjesë të cungave që i nxirrshin prej dheu e që i përdorshin për djegje. Agrari nuk u njoftonte menjëherë, por u duk herë mbas here e gjithnji tue rëndue kurrizin e shqiptarëvet të lodhun e tue shtue sipërfaqet e sekuestrimit sa që erdhi me zaptimin e oborreve të shtëpive deri në prag të derës.

Kolonistat serb e malazez i ftojshin shqiptarët dhe veçanërisht myslimanët që vendi i tyne ashtë Turkija dhe do të jetë ma mirë të shkoni në kohë atje se sa të çfaroseni prej Qeverisë, gja që simbas dukjevet nuk ish çudi. Ata ngritën kryet dhe morën hov me veprat e tyne brutale ndaj nesh.

Në nji kohë ndodhesh një polic malazez në komunën e Janoshit, me emnin Bullatoviç, dhe kish ba zakon që në sa mbledhje ku ishin shqiptarët ay shkonte dhe, si hynte në odë, vente në majë të pushkës bajonetën e tij të gjatë e kështu me forcë e ngulte në tavanin e odës dhe s’kish njëri që ta prekte deri sa Bullatoviçi dëshironte të largohej.

Shpeshherë patrullat e xhandarmërisë së asaj kohe hyjshin ndër shtëpia dhe ndajshin me gisht të gjithë ata djelmosha shqiptar që njifshin për zotësi personale e ma të zgjuar dhe, porsa u largojshin prej katundit, në ma të parin prrua o gropë që gjejshin ata, djelmoshat tanë pushkatoheshin në vend dhe hudheshin në gropë a prrua ku pushtuesat dëshirojshin.

Edhe ndër kazermat e ushtrisë shpeshherë oficerët serbë thirrshin me listë ushtar shqiptar dhe, mbasi i lidhshin, i vritshin me mitraloz në mënyrat ma të poshtra e ma tradhtare që mund të veprohen prej rracave të këqija të njerzis.

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 8-9)

Raport mbi vrasjet dhe djegiet e shkaktueme prej serbo-malazezve në vjetin 1922

Në këtë vjet merr përsipër sigurimin e qetësisë në këto vende një i quajtuni “Milic Kërrsta”, serbjan roje prej Istogut të Pejës, dhe formon nji bandë prej 200-300 vullnetarë civilë serb e malazez dhe fillon shkeljen e Kosovës mbarë. Milic Kërrsta, siç tregohet, paska vu synimin me ba nji shtypje kaq të rreptë në Kosovë, sa që mbas largimit të tij prej këndej mos me mbetë shqiptar i vlefshëm në këto vende. Së pari në këtë rajon ka shkue në katundin Jabllanicë ku ka gjetë dhe kryetarin e komunës Cermjanit, të ndjerin Osman Jahja Aga prej katundit Rashkoc, bashkë me një polic të tijin të quejtunin Ibrahim Kokalla nga Cermjani. Mbas nji britje të fortë, pa as ma të voglin shkak Milic Kërrsta urdhnojë vullnetarët e tij me përdorë pushkën kundra çdo shqiptari që të shifet n’atë katund. Vendasit të trishtuem prej barbarit të mirënjoftun filluen ikjen, por tue qenë të pa armë as mjete të tjera përballimi u zun dhe u pushkatuen personat që poshtëshënohen:

Osman Jahja Aga, kryetar komune, 40 vjeç, nga katundi Rashkoc; Ibrahim Kokalla, polic komune, 35 vjeç, nga katundi Cermjan.

Nga katundi Jabllanicë Qerim Binaku, 16 vjeç; Syl Islami, 50 vjeç; Hajdar Islami, 60 vjeç; Haxhi Bajrami, 40 vjeç; Hysen Bajrami, 34 vjeç; Hashi Neziri, 38 vjeç; Hazir Hasani, 30 vjeç; Zenun Neziri, 30 vjeç; Ramadan Ademi, 50 vjeç; Hasan Shabani, 90 vjeç; Musli Mustafa, 70 vjeç, mbytë prej së Rrehmës; Bajram Rama, 30 vjeç; Jonuz Rama, 25 vjeç; Ali Rexha, 60 vjeç; Selman Myrto, 25 vjeç; Cuf Kadrija, 18 vjeç; Sadik Myrto, 18 vjeç; Ram Hamza, 30 vjeç; Hasan Kasemi, 70 vjeç; Selman Kosumi, 50 vjeç; Sadik Hasani, 30 vjeç; Syl Hasani, 20 vjeç; Bek Tahiri, 22 vjeç; Beqir Hasani, 12 vjeç; Avdyl Zeneli, 50 vjeç; Isuf Zeneli, 30 vjeç; Qemal Qeli, 40 vjeç; Sadik Shotani, 70 vjeç, djegë në zjarmë; Zejnija e Sadik Ramës, 29 vjeç; Ram Ahmeti, 28 vjeç; Fasli Muslija, 40 vjeç; Maliq Muhagjiri, 40 vjeç; Jahja Qarkagjija, 30 vjeç; Haxhi Helshani, 60 vjeç; Rexhep Muhagjiri, 40 vjeç; djali i Rexhep Muhagjirit, 10 vjeç; Zef Zeqiri, 30 vjeç; Niman Zeqiri, 20 vjeç; Selim Bajrami, 20 vjeç; Ram Selimi, 20 vjeç; Ram Sefa, 20 vjeç; Sadik Koka, 40 vjeç; Kamer Syla, 40 vjeç; Mustafa Xhema, 40 vjeç; Mehmet Alija, 35 vjeç; Haxhi Bajrami, 30 vjeç; Selim Kajtazi, 20 vjeç; Zeq Halili, 30 vjeç; Hasan Rexha, 50 vjeç.

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 10)

Vrasjet, djegiet dhe plaçkitjet në kohën e
shkatërrimit të Jugosllavisë

Jugosllavët, siç u ditë, deshtën me msye kufijtë e Shqipnisë dhe kur atje hasën në pritat e forta të shqiptarëve vullnetarë u detyruan të kthehen. Kur ranë së dyti në këtë rajon gjetën ndryshe situatën. Kolonistat po shëprnguleshin dhe mbar shteti i tyne po shkatrrohej. Atëherë ata vendosën që secilin shqiptar që do ta takojshin me e vu në pushkatim dhe me këtë rast, në kalim e sipër të katundit Marmull, vranë këta persona:

Gjertgj Marku, 53 vjeç; Marka Gjini, 50 vjeç; Nikoll Ndreca, 40 vjeç; Uk Ndreca, 30 vjeç; Prek Paloka, 30 vjeç; Hil Nikolla, 55 vjeç; Ndrec Bardheci, 56 vjeç; Ndue Preka, 45 vjeç; Zef Ndou, 18 vjeç; Ndrec Shehri, 70 vjeç; Pjetër Mhilli, 32 vjeç, Ded Jaku, 14 vjeç.

Po kjo ushtri, po atë ditë, si kryejn veprimet e tyne mizore në Marmullë ngjiten në Berdosan dhe aty vrasin të poshtë shënuemit:

Prend Biba, 90 vjeç; Bib Prendi, 40 vjeç; Gjok Prendi, 20 vjeç; Marka Preka, 30 vjeç.

Sikur në Berdosan ushtria shkon dhe në Bec. Në Bec një pjesë e popullit largohen dhe një pjesë me shpresa të kota qëndrojnë e fatkeqësisht bien viktimë prej dorës tradhtare të tyre:

Sadik Maxhuni, 90 vjeç, pasi i kanë ngranë bukën, në fund, në lamtumirë e sipër asht pushkatue para shtëpisë; Mus Tahiri, 80 vjeç; djali i Musës, 12 vjeç; Bajram Avdyli, 17 vjeç; Halil Isufi, 24 vjeç; Bajram Kamberi, 45 vjeç; Çel Binaku, 70 vjeç; nanën e Man Halilit me dy gra të reja me fëmi të vegjël, nga të cilat njëna e kish fëmijën në gji dhe për së dekuni fëmija ka pij sisën e s’amës dy dit e dy net; Ymer Zymeri me grue, Rrahman Jeta, 30 vjeç; Mhill Uka, 28 vjeç; Çak Ibrahimi, 20 vjeç.

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 11)

Raport mbi djegiet e shkatueme prej serbëve në kohën e shkatërrimit të tyne

Në fshatin Bec:
Personave të poshtëshënuem u janë djegë dhe plaçkitë malli dhe gjaja dhe një sasi e konsiderueshme dami në franga shqiptare, si ma poshtë:
Uk Myrta 10 000, Çel Shabani 12 000, Rexhep Sejdia 10 000, Ali Rama 9 000, Shaban Hajdari 7 000, Metush Sadrija 8 000, Hajdar Alija 7 000, Dervish Bajrushi 10 000, Syl Sadiku 9 000, Isuf Musa 10 000, Syl Smajli 6 000, Zeq Isufi 9 000, Mus Zeneli 12 000, Zef Gjoni 9 000, Aslan Hajdari 9 000, Mhill Ndou 8 000, Rustem Alija 9 000, Çel Deda, 8 000, Bajram Avdyli 9 000, Palush Marku 10 000, Demush Shabani 10 000, Man Halili 10 000, Pal Qerimi 9 000, Pjetër Uka 8 000, Ali Ferizi 7 000, Rrust Tafa 8 000, Ali Binaku 7 000, Sokol Tahiri 8 000, Ndue Cafa 9 000.

Në fshatin Zhdrellë:
Man Alija 14 000, Çun Kola 14 000, Zog Sokoli 14 000, Pjetër Deda 3 000, Ndue Cufa 4 000, Pjetër Uka 2 000, Hysen Leka, 9 000. Gjithë këto barbarizma kanë ngja më datë 13. IV. 1941 nën komandën e Mhill Vukotiçit që ishte kryeorganizator i asaj ushtrie.

Në fshatin Janosh:
Vuksan Gjukoviçi nga Andrijevica ka shkaktue djegiet e shtëpijave dhe marrjen e mallit në sasi të konsiderueshme të personave të mëposhtëm:

Myftar Demës 12 000 Fr., Mic Sokolit 10 000 Fr., Mehmet Ndout 11 000 Fr., Binak Qerimit 9 000 Fr., Gjon Hysenit 10 000 Fr., Tahir Smajlit 8 000 Fr., Preç Markut 9 000 Fr., Kokerr Ndou 9 000 Fr.

Syl Uka u plagos randë prej bandës vullnetare të Vuksan Gojkovcit. Syl Rexhepi vra vdekun po prej kësaj bande. Nikë Çunit djegë shtëpia dhe marrë malli me gjanë, afërsisht 10 000 franga shqiptare dam.

Në fshatin Radoniç:
Sadri Bajrami ra vdekun prej Sim Davidoviçit, kapter i xhandarmërisë prej Serbisë vjetër (vendi ekzakt nuk dihet). Bajram Mehmeti u vra prej çetës së Milic Kërrstes në vjetin 1922. Milic Kërrsta pat djegë Radoniçin me krejtë pasuni që në gjithë katundin ka ba afërsisht 10 000 000 franga shqiptare dam. Damet që janë shkaktue prej serbëve në këto vende asht shumë zor të përmblidheshin të tamanta, mbasi më nevojitet nji kohë e gjatë dhe një mbikqyrje e jashtëzakonshme dhe e matun.

Në fshatin Skivjan:
Kan pru dy të arrestuem prej Palabardhit dhe i kanë vra aty, mandej kanë kërkue dhe vendosë me qëllim pushkatimi, mirëpo një pjesë janë ikë dhe pjesa tjetër jan mbyllë në shtëpia.

Vërtetohet:
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 2. XI. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 12)

Barbarizmat e sllavëve që kanë bërë drejt elementit shqiptar në tokat e sundueme prej tyne qysh prej vitit 1912 dhe që sot i janë aneksue Mbretnis sonë.

1. Në vitin 1912 asht vra Emin Latifi nga Prizreni, rruga “Mustafa Lita”, nr. 28, prej të quajtunit Dushan Fishiqi e Andreja Fishiqi nga Prizreni, rruga “Haxhi Ymeri”, nr. 7. Vrasja ashtë krye në këtë mënyrë: guximtarët tue qenë të ndihmuem prej çetnikëve serb n’orët e mbramjes të përmendunin e kanë kapun rrugës tue shkue në shtëpi të vet dhe e kanë çue në vendin Kuriçeshme (jashtë qytetit) dhe i kanë shkaktue vrasjen tue i nxjerrë për së gjallit sytë, mandej pre hundën e veshtë, së fundmi therë me bajoneta dhe deri sa i del shpirti luejn me të.

2. Në vitin 1913 asht vramë Shaip Hezeri nga Prizreni, rruga “Kosova”, prej të quejtunit Petro Puzhiçit nga Prizreni, rruga “Kosova” nr. 35, në këtë mënyrë: guximtari, tue qenë i ndihmuem prej çetnikëve serb, në orët e mbramjes të përmendunin e kanë marrun prej shtëpis së vetë dhe e kanë çue jashtë qytetit në vendin e quajtun Vneshta dhe i kanë shkaktue vdekjen tue i nxjerrë për së gjalli sytë, mandej pre hundën e veshtë, e së fundi therë e gri me bajoneta deri sa i ka dalun shpirti.

3. Në vitin 1928 asht vra Asllan Shabani nga Prizereni, rruga “Ismail Qemali” nr.38, prej të quejtunit Dragi Stanojeviç nga Prizreni, rruga “Doktor Shaflaj” nr. 14, në këtë mënyrë: guximtari tue qenë i ndihmuem prej çetnikëve serb dhe këta të veshun e maskuemë me uniformën e xhandarmërisë në orët e mbramjes të përmendunin e kanë marrë prej shtëpis së vet dhe e kanë çue jashtë qytetit në Vneshtë dhe i kanë shkaktue vdekjen tue e therun e coptue me bajonetë.

4. Në vitin 1912 asht vra Rexhep Ahmeti nga Prizreni, rruga “Qafa e Duhles”, Nr.9, prej të quejtunit Nikolla Frankos nga Prizreni, rruga “Dr. Shuflaj”, nr. 36. Vrasja u krye në këtë mënyrë: guximtari tue qenë i ndihmuem prej çetnikëve serb, në orën e mbramjes, të përmendunin e kanë marrun nga shtëpia e vetë dhe e kanë çue në vendin e quajtun Tuzus (vneshtë) e kanë shkaktue vdekjen tuj ja pre kokën e mandej coptue dhe trupin me bajoneta.

5. Në vjetin 1940 asht vra Xhezair Rizau nga Prizreni rruga e punëtorëve, nr. 36, prej të quajtunit Trajko Dimkiqit, nga katundi Zeqisht i komunës Mamushë, nënprefektura e Rahovecit, Prefektura e Prizrenit. Vrasja u krye në këtë mënyrë: Të përmendunit, tue ardhun prej Rahoveci për Prizren, i duelen në pritë guximtari bashkë me shokët e vet dhe e lidhë. Po në atë vend i presin kokën.

6. Në vitin 1912 asht vra Zylfikar Ramadani nga Prizreni, rruga “Kasem Beg”, nr. 30, prej të quajtunve Ilko Ugari dhe Andreja Fishiq, që të dy nga Prizreni. Ata e kanë krye krimin në këtë mënyrë: Guximtarët të ndihmuem kanë marrë nga shtëpia e vetë të përmendunin dhe e kanë çue në fushë përjashta qytetit, në vendin e quajtun Jeni Mejteb, dhe kanë shkaktue vrasjen. Herën e parë dhe për së pari ja kanë nxjerrë sytë e mandej tue pre hundën e veshët dhe mandej e kanë therë e pre me bajoneta sa në të nesërmen, kur e ka marrë xhenazen për me e la imami, nuk ka mujtun me e marrë në dorë e me e la ngaqë ish bamë copë-copë. Funerali asht shti në dhe pa u la.

7. Në vitin 1917 asht vra Isa Karadaklija nga Prizreni, rruga “Atë Shtjefen Gjeçovi”, prej të quajtunit Dushan Saviq. Vrasjen e ka krye në këtë mënyrë: Guximtari, tue qenë i ndihmuem dhe prej çetnikëve serb kanë kenë tek i përmenduni, ku ndodhesh në Marssh, dhe pa pritë e pa kujtue e kanë lidhë dhe vra. Guximtari Dushan, po atë ditë ka shty gjendarmët serb që të mbyllshin dyqanet dhe ku gjejshin nëpër rrugë shqiptar e rrifshin dhe e burgosshin tue u punue çmos.

Komisar i Policisë
Baki Shaqiri
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 31. X. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 13)

Nipi i Sylejman Vokshit tregon për
rezistencën ndaj serbëve të Beqir Regjës
dhe mbështetësve të tij
Dëshmi tronditëse të barbarizmave e grabitjeve
sllave ndaj popullsisë shqiptare

Nëpërmjet një letre që Beqir Vokshi, nipi i Sulejman Vokshit, i drejtonte drejtuesve më të lartë të Mbretërisë shqiptare, mësohet për rezistencën që Beqir Regja dhe mbështetësit e tij, i bënë për rreth një javë masakrave serbe në Bajraun e Gashit, në fshatrat Kersnina, Perlimtare, Ballapoja, Perdalishta Tyçep, Belica, etj.

Në raportin e Beqir Vokshit, mësohet se përpjekjet kanë qenë të përgjakshme, ku nuk kanë munguar edhe dëmet e konsiderueshme në radhët e ushtarëve serb.

Të dalunit në mal të Beqir Regjës e lufta në Podgor

Pjesë nga letra që Beqir Vokshi, nipi i Sylejman Vokshit, nga Gjakova, i dërgon Hoxhë Kadri Prishtinës, Kryetarit të Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës.

Beqir Regja i Podgorit, bajrak i Gashit, prej katundit të Kersninës, si kryetar i Perlimtarës në Rakosh, tuj kenë se deri tashti ka shërbye tuj i krye të gjitha detyrat qi i kan takue, për kah zyrtarizmi, mbas padies qi i kan ba disa spiuna e sidomos serbiant kundra tij, tuj thanë se po i ban konak Azem Galicës e komitës shqiptare, asht thirrë ne gjygj në Mitrovicë e ka mujt me e fitue gjygjin. Më 29. 2. 1920 asht kthye me ardhë në Istok t’u Nënprefekti i vendit, të cilit i ka diftue për çashtje të gjygjit.

Nënprefekti i vendit i ka dhënë urdhën Beqir Regjës qi sa ma shpejt me shkue atje ashtu si asht kenë ma përpara edhe i ka ba me dijtë se me të shpejtë asht i detyruem me i mbledhë armët edhe me i bashkue djelmoçat shqiptarë për me i çue asqer.

Beqir Regja, më 1. 3.1920, në nadje herët, asht shkue në katundin e vet Kersnina, prej ku do të shkojke në Perlimtare, por kur asht afrue skej katundit të vet asht ndeshë me ushtarë serbë, të cilët e kishin pasë rrethue katundin tinzisht. Ushtarët serbë, kur panë Beqir Regjën e filluen luftën. Atëherë Beqir Regjës me doemos iu ka dashtë me i kundërshtue e në këtë mënyrë asht fillue lufta, ku me një rreptësi të madhe ka vazhdue gjithë ditën.

Kjo luftë ka kenë tepër e rreptë e shqiptarët me nji qëndrim të lumnueshëm kan zmbrapë rob’ e thmi prej katundit tuj e shtye armikun. Në këtë ditë serbët kanë gjuejtë ma shumë se 600 topa kundra shqiptarëve e n’aksham shqiptarët e këtij Bajraku, mbasi qi kanë mbetë pa fishekë, janë shtrëngue me u zmbrapë tuj shkue në male të nalta afër familjeve të veta. Në këtë mënyrë serbët mujtën me e djegë katundin Kersnina, 20 shtëpi, edhe me i palçkitë edhe i dogjën shpijat e vllaznisë Ali Demaj, në Ballapoja, edhe dogjën shumë shpia në katundin Perdalishta.

Beqir Regja me shqiptarë të Bajrakut të Gashit, kur panë se katundet shqiptare u mbuluen tym e flakë, mësynë katundin Tyçep ku dogjën 50 shpi të serbianëve të vendit edhe dogjën 16 shpi serbjan në katundin Belica.

Serbët me një ushtrisë të fortë kan zanë vendet strategjike e shqiptarët gjinden në male të larta me rob’ e thmië, e prej më 1. 2. 1920 deri më 8. 2. 1920 lufta po vazhdon e topi e pushka s’po pran asnji orë. Për këtë shkak kanë lanë shpijat e veta tuj ikë nëpër malet e nalta në kto katunde: Kersnina e Ballapoja, Istok, Veriç, Shelmenica, Padalishta e Suhagërlla, Rudniku, Shushica, Ufça edhe shumë katunde tjera qi s’po u dijmë emnat.

Zjarmi e flaka asht tuj i shkrumue ato krahina të mjera tash 10 ditë, ku asnjë ora s’pran ky zjarrë, i cili po duket prej vendeve tona. Mbas fjalëve që folëm merret vesh se asht djegë edhe Shoshica, Ufça e shum katunde të tjera.

Në këtë ditë qi ka fillue lufta jan mbetë vdekun dy burra, dy gra e nji vajzë prej katundit Kersnina. Tuj kenë se rrethimi i ktyne krahinave asht i fort e s’ka me mujtë kush m’u afrue aty, asht shkue Musë Feka nëpër anë të maleve të nalta në vend të luftës, i cili në këtë javë ka m’u kthye e do të Ju dërgojmë spiegime të plota përmbi kto lufta.

Shka po duket në këtë pranverë kan m’u njallë luftime të panjohme në Kosovë edhe me sjellje qi kan shqiptarët me këtë mosmarrëveshje ndër vedi do të digjet e mjera Kosovë mbarë. Ju lutemi me dhanë spiegime përmbi çashtje të përgjithshme. Kërkoj me më diftue a me i lanë u shqiptarët me i dhanë armët e me shkue asqer? Ju lutemi me m’iu përgjigjë të pvetunave qi kam me Ju ba tash e mbas tashi e jo mos me m’u përgjegj si deri tash.

Parija e Rekës e sidomos të parët e Vokshit z. Elez Dema, Hasan Bajrami, Sadik Haziri e Hamëz Sefa e të gjith populli i këtij vendi Ju dërgojmë të fala nga zemra.

Me nder
B. Vokshi

(AQSH, Fondi 446, Viti 1920, Dosja 54, fleta 7)

R a p o r t

Mbi barbarizmat sllave në elementet shqiptarë në regjimin ish-Jugosllav

Në vjetin 1913, prej vullnetarëve të Kost Vojvodës, në mbrojtje të pasunis së tyne që të mos u plaçkitej janë vra vdekun personat që shënohen nga katundi Beleg: Isuf Rama, Selman Shabani, Ibish Selmani, Zyber Binaku e Sokol Binaku. Me rastin e vramjes së tyne u janë plaçkitë dhe bagëtitë që kishin pasë.

Në vjetin 1920, në bjeshkën e Prilepit janë vra vdekun Ali Bajrami e Hasan Ymeri të marrun po prej vullnetarëve të Kost Vojvodës për t’ju kallxue komitat shqiptarë dhe, mbasi nuk i kishin gjetë, i kishin vra këta, të cilët i kishin marrë me i përcjell.

Në vjetin 1913 në katundin Gramaçel janë vra vdekun Hajdar Tahiri, Azem Tahiri e Syl Zeqa, për arsye se ish kenë vra një serb prej anës komitës shqiptare. Për këtë arsye serbët të organizuem për ndjekje të çetave të armatosuna shqiptare i kishin vra të tre të nalpërmendunit.

Në vjetin 1929 asht vra Rexh Ali Pozhari, nga katundi Pozhar, prej një të quajturi Sheh Boshnjaku, i cili kish qenë i paguem prej autoriteteve serbe që të vriste të gjithë ata burra të N/Prefekturës së Gjakovës, në të cilët dyshojshin se kanë lidhje me Shqipnin e vjetër.

Në vjetin 1915 janë vra vdekun Can Meta e Shyt Kadrija nga katundi Prokolluk prej vullnetarëve të Kost Vojvodës, të cilët kishin shkue në bjeshkë me ju plaçkitë bagëtinë. Tue mbrojtë bagëtinë që të mos ju plaçkiten Can Meta e Shyt Kadrija vriten vdekun dhe u grabitet dhe bagëtija.

Në vjetin 1927 ka dalë urdhni i autoriteteve serbe që të gjithë të arratisunit të dorëzohen dhe janë të falun. Me këtë rast ishin dorëzue Idriz Beka e Sadik Arifi nga katundi Ratishë e Ultë si të arratisun. Kur janë dorëzue, gjendarmët serbë i kishin marrë me i dorëzue në Gjakovë dhe udhës, bajagi deshtën me ikë, i kishin vra vdekun të dy.

Në vjetin 1920, ushtrija e vullnetarëve e Miliq Kërstes, të dalun nëpër katunde për çetësi, me emen si Jurish Vojvoda, kishin shkue në katundin Maznik e bajagi, si i teshen me komitë, i kishin vra po ata persona që kishin kenë bashkë me ta Hasan Smajli, Dek Sylën, si dhe një grue, Cymen e Sejdi Hasanit.

Në vjetin 1932, në komunën e Irzniqit kish pasë qenë një farë Gaja Dragoviçi kryetar komune, i cili kish pasë ba zollum të madh ndër shqiptarë. Kish pasë dalë nji i qyejtuni Ali Haxhija, po nga katundi Irzniq, e kishte organizue popullin e komunës tue u ankue në autoritetet e larta serbe kundra veprave të të përmendunit Gaje. Ay, tue e pa se populli po e don Ali Haxhinë dhe tue mendue se po ja merr vendin, mbasi në atë kohë kryetarët i zgjedhshin me vota nga ana e popullit, kish organizue nji bandë të armatosun malazez e kish nxan pritë në krye të katundit Irzniq dhe e kishin plagosë.

Për sa i përket reformës agrare, ma tepër se dy pjesë të rajonit të komunës kanë pasë qenë në dorën e kolonistave malazez, ashtu që gjithnjë kan pasë qëllim largimin e shqiptarëve nga Kosova, por mjerisht që të kërkojshin vetë me dalë.

Kryetari i Komunës
Dem A. Pozhari d. v.
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 30. X. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 15)

Masakrat serbo-malazeze ndaj
shqiptarëvet.

Ishte vjeti 1912 kur ushtrit e rregullta serbe drejtoheshin kah tokat e shqiptarëve, të cilat nga nji pakicë aty-këtu e vogël çetash malësore gatoheshin për t’u mbrojtë me gjak. Nji pakicë burra largoheshin me familje në drejtime të padijtun, për të ruejtë nga pusija barbare grat e fëmijët, kurse të tjerët mbetën në vend. Kish fillue lufta. Çetat shqiptare qëndrojshin si vigana ndër pritat që kishin zanë, por fuqitë armike vijshin për herë tuj u shtue. Ndërsa burrat tanë, të cilëve po u mbaronte municioni, u shtrënguen që të lëshojnë atë tokë të shtrenjtë.

Nuk mjaftonte shkelja serbo-malazeze në tokën shqiptare, por edhe tmerr u kish andja të shtijshin nëpër katunde e vaj e zi nëpër familje. Shtëpijat e djeguna me sa pasunina kishin asht e kotë me e diftue mbasi s’do të mbaroheshin kurrë, por po shënojmë dëshmorët e rajonit të komunës së Banjës, të cilët na lanë me betim një fjalë ta mbajmë, që asht: MIKUT FALI ZEMRËN, ANMIKUT SHEKULLUER PLUMIN.

Dëshmorët e dëshmoret janë këto:

Banja, viti 1912: Liman Sahit, Hajrullah Rexhep, Hasan Isufi, Asllan Islami, Bislim Shaban, Beqir Shaban, Hasan Hajdari, Haxhi Behrani, Ali Mehmeti, Sadik Alija, Hysejn Hamza, Musli Hamza, Jashar Hasani, Xhylije Jashar, Shaqir Ibrahimi, Beqir Ibrahimi, Hajredin Demiri, Hamza Haliti, Sejdi Rrustemi, Islam Rrustemi, Zizë Fejzullah Beqiri, Zenel Muslija. Të plagosun gjatë luftimesh janë këta: Isuf Mehmeti, Rexhep Jashari dhe Elez Xhemjeli.

Senik, vjeti 1912: Beqir Rexhepi, Adem Saliti, Ymer Alija.

Bellanica, vjeti 1912: Beqir Abdullahi, Qelebi Abdullahi, Shaqir Abdullahi, Islam Shahsivari, Halit Mustafa, Aslan Sahiti, Riza Mehmeti, Selman Baftjari, Sali Fejza, Sadri Zeqa, Halit Rexha, Osman Murseli, Selman Sul, Zulfa Mustafa, Shaban Alija, Ibrahim Velija, Feta Ademi, Hysen Shama, Riza Veseli, Hasan Azemi, Asllan Shasivari, Dem Zenuni, Shaqir Aredulla, Bahte Aredulla, Halil Mustafa, Xhemal Harulla, Emin Xhema, Asllan Sahiti, Hysen Destani, Sejdi Feka, Xhemail Ibrahimi, Hamdi Iljaz, Latif Bajrami. Janë plagosur këta: Beqir Salihi, Ymer Hasani, Hoxha Lladrofci.

Në vjetin 1912: Ramadan Delija, Dem Bajrami, Rahmon Limoni.

Në vjetin 1937: Jetullah Salih, Xheladin Jetullah, Behlul Bala, Sali i Xhemos.

Lladroviç, në vjetin 1912: Ibrahim Sinani, Shaban Sinani, Shaqir Sadrija, Jetullah Sali, Nuredin Shabani, Xheladin Emini, Friz Meta, Rexhep Sela, Abaz Ahmeti, Marsel Zema, Musli Jakupi.

Javor, në vitin 1912: Sul Delija, Sadri Demiri, Musli Arifi, Liman Sahiti.

Banja, në vjetin 1912: Ali Tahiri, Rahmon Hajdini, Bajram Beqiri, Bajram Sylejmani, Ahmet Rahmoni, Emin Ibrahimi, Qerim Zeneli, Halim Mustafa, Hysejn Murseli, Elmaz Hasani, Shaqir Limani, Sefer Limani, Demish Limanbi, Bahti Shali Ferizi, Pajazit Reshepi, Hasan Halite, Osman Zeqiri.

Guncat, në vjetin 1912: Sali Uka, Lah Hoxha, Qekin Syla.

P. Zav. Kryetar i komunës
Rexhep Banja
(firma nuk këndohet).
Vërtetohet
Kryesekretari i Prefekturës
Niko Lafe
Prizren, më 3. X1. 1944

(AQSH, Fondi 410, Viti 1944, Dosja 58, fleta 16)

[Patush]

Periodiku shqiptar i kohës denoncon masakrat slavo-malazeze në Gjakovë,
Pejë, Plavë e Guci

DOSJE
Dëshmi tronditëse të barbarizmave e grabitjeve
sllave ndaj popullsisë shqiptare

Denoncimi i masakrave serbe, në fillimet e shekullit të kaluar, nuk janë bërë vetëm nga shqiptarët, apo drejtuesit vendorë të njësive të tyre administrative. Edhe periodiku i kohës, "rreshtohet" në anën e denoncuesve të masakruesve sllavo-malazeze.

Luftime afër Gjakovës

N’Podrime, afër Gjakovës, n’Bajrak t’Asterzubit (nji ndër ma t’n’zashmit bajrak për burrni), n’javë që shkoi kje ba nji luftë e rreptë qi zgjati katër dit e net.

Podrimasit, tuj mos mujtë me durue ma gjatë mizorinat e serbve, të cilët, përpos t’kqyrunit me serbizue me forcë, dhunuen gra e varza, u ngritnë bash me burrni që vjen prej dishprimit e, tuj mos pasë armë, kapnë spata, sakica e shkopi. T’pa pushkve ju bashkuen nja gjashtëdhjetë vetë me pushkë qi ishin nëpër male.

Serbt, ndonse kishin pes topa dhe ishin katër taborre, nuk mejtuen me e shue at kryengritje, e cila kje shue n’gjak me t’ardhun pes taborre malazeze me katër topa, të cilat msynë tonët mas shpine.

Populli i pshtuem prej kerdisë s’anmikut ka hi n’kufij të Shqypnis, por prej t’ikunish kanë pshtue sall 860 vetë. Nji shumicë u mbyt n’Dri duke ikur. Serbt nuk u kondetuen me djegë vetëm shpijat e kryengritësve, por dhe ato të bajrakut marrë. S’paku shpijat e djeguna janë 1 800. Rastet e pashpirt kerdijet e mizorijet nuk i difton as goja, as penda! Ngallnim diplomacis e Gjyqës Ndërkombëtare!

(Gazeta “Taraboshi”, 6-7 prill 1914)




Diftime n’Pejë


N’Malci t’Pejës, e bash në Gjorgjevikë, malazezt tuej pas pa nji kryengritës tuj dalë prej shpijet, mas qi nuk mujten me xanë atë, t’shtyem prej ndijimeve t’veta t’mnershme ndezne shpin, brenda së cilës dogjën gjallë gjashtëmbëdhjetë rob, ma e shumta gra e fëmi. Kjo rasë e mnershme ndodhi nja dhet dit para. Shpija ishte e nji farë Ahmet Brahimit qi la jetën me gjithë gjinin e miqt.

(Gazeta “Taraboshi”, 22-23 prill 1914)




Keqbamjet sllve
180 burra të coptuem në Ponashec


Pa as një farë shkaku 180 trima, disa dit ma parë, u shkuenë në thikë e u prenë pa mëshirë prej Qeverisë malazeze në Ponashec, Malësi e Gjakovës. Katërdhet shpia të mëdhaja të këtij katundi i dogjnë masi ju grabit malli e gjaja. Treqind e pesdhet gra e fmi të vegjël, masi u s’deshne, u qitnë jashtë kufiës në Malësi të Gjakovës, që ka met Shqypni, ku desin prej ujet e prej të ftoftit.

Këto ndodhin tash në këto dit kur Mali i Zi me konsujt e trimarveshjes lypin një miqësi me Shqypninë për me shkue malli lirisht në Cernagore, ku populli vuen për shkak të luftës. Asht një turp i madh qi në kët shekull, në mes të Evropës, të theren e të priten njerës në ket mnyrë qenrishte. Ç’kanë me thanë pra liberalët Inglizë, të qytetnuëtit francezë për miqtë e tyre sllavë?

(Gazeta “Besa Shqyptare”, 17 prill 1915)



Mizorinat malazeze


Tash disa ditë, antarët e hyqmit të Cetinës paditën Sadik Ramën e Ponashecit për mausere qi kishte mshefë. Masi pa veten ngushtë e rrezikun e konakut Sadik Rama i dha armët e mlueme. Për këtë sebep Sadik Rama me ropt e vet iku e hini n’tok t’Shqypnies. Malazezt e zaptuen shpin e mallin e tij tuj hi mrend. Kur muer vesh se shpija ja ba kaush, u nis Sadik Rama me do shokë tuj marrë me vedi daltën me t’cilën shpërthen murin e ships e hini mrend tuj qitë n’roje që kishin ra e fjetë. Për kët t’ndodhun, hyqmi barbar e i pa arsyeshëm bani me dit Veshoviqin në Gjakovë, i cili çoi ushtarë me emër me rrethue Ponashecin e gjysën e Morinës natën, e me ditë tanë mashkujt mbi 10 vjet e përpjet me i ba batare. Tjert gra e fmi me i qit me forcë prej shpijave të veta, tuj lanë gja e mallë me hi n’Shqypni.

(Gazeta “Besa Shqyptare”, 29 prill 1915, lajm që duhej të botohej më datë 27 prill 1915)



Mizorinat serbe


Kahë njerës t’ardhun kto dit kah vendet shqyptare qi janë nan serbë mësojm t’kqijat qi hjek populli shqyptar për të cilat shumë herë kena shkrue. Shqyptarët jo vetun grabiten, burgosen, çnderohen prej zyrtarevet serb, vriten pa ndonjë faj, por Qeveria serbe don me kallxue botës së jashtme se, në kto ngjarje qi ajo i quen kryengritje shqyptare, kan gisht disa krenar (pari-shënimi i V. H.) t’Shqypnis së lirë.

(Gazeta “Besa Shqyptare”, 3 qershor 1915)

N’katundin Ponashec të Rekës s’Gjakovës, malazezt kanë mbytë e gri 116 vetë, n’mes të cilëve u gjindshin edhe gra e fëmijë. Ma t’shumtit e këtyne t’pafajmve janë coptue bishënisht. Malazezst, mbasi e kanë mbarue ket vandalizëm, familjet që kanë mbet i kanë përzanë jashtë kufinit. Ky katund përmban 36 shpi. Këto mizorina le t’i digjojn ata qi janë tuj thanë se luftojnë për lirinë e kombevet, tuj përkrahë ata qi pamëshirë mbytin gjind t’pafajshëm.

(Gazeta “Populli”, 14 prill 1915)

Me 11 t’keti mueji, Qeveria serbe ka urdhnue që t’i merret t’tanve gjaja e gjallë. Në nji katund afër Gjilanit mblodhën 1 400 lopë, dhi e dele pa u dhanë kurë farë dëshmijet t’zotvet. T’shkretët shqyptarë t’Kosovës, janë ka hjekin zi prej grabitjeve t’Qeverisë serbe.

(Gazeta “Populli”, 30 maj 1915)


Shqyptarët nën burgje t’Serbisë


Lajmohemi se Qeveria serbe, sikurse pat mytë aty ma parë tetë bajraktarë, të cilët u paditën qi kanë pasë marrëveshje me nji beg t’Kosovës, ashtu edhe tash kanë fillue me shti në burg do shqiptarë të pafajshëm për shkak se kanë pasë marrëdhënie me Hasan beg Vuçiternin. Me këtë mënyrë kanë burgosë edhe Muharrem efendinë, t’kushërinin e Hasan Begut. Këto t’ndodhuna nuk janë për t’u habitur se serbët i kanë zakon veprat barbare. Njenin e burgosen pse ashtë shqyptar, tjetrin për me e rrjepë ma zi se n’kohë të Hamitit (sulltan Hamitit shënimi i V. H.). E dim se sundimi serb nuk don me ditë prej shkrimeve tona, po ani. I bajm këto shënime qi t’meten si kujtime për nesër e t’shofin shqyptarët e Shqypnisë s’lirë se çdon me thanë robnie e veturdhenim.

(Gazeta “Populli”, 30 maj 1915)


Shkurtim prej nji letret qi i vjen komitetit
Kosovar më 5 fruer:


“Mbas lajmeve të sigurta qi po marrim prej Peje, populli i atjeshëm po mëkon ndën nji sundim mizuer e grabitës. Siguri jete nuk ka. Njeriu shkon kot pa u pyetë e pa u kja. Ata që ia kan vaktin në Pejë e në rrethe po gjobiten e po grabiten me 5 000 e deri 500 000 korona. Parësia shqiptare është e ndryeme nëpër shtëpia pse serbt u kanë ngjitë ka nji roje te dera e nuk i lan më fol me kërkënd. Në krahinë të Rugovës, qi ndodhet midis Pejës e Plavës, serbt kanë sjell tri mufreze ushtarë e gjithë ça i duhet kësaj ushtrie për me jetue ia kan nagarkue njerëzisë së Rugovës. E kështu populli atje janë tue dekë për bukë. Dihet që populli i Rugovës asht kaq i vorfën sa ushqehet me kanji barrë dru që i shet në pazarin e Pejës…”.

(Gazeta “Populli”, 10 Fruer 1919)



Në Plavë e Gusinjë


Mbas lajmeve të sakta qi arritën dje në Shkodër, komitat serbe e malazeze, mbas nji lufte të përgjakshme qi kan ba pesë ditë rresht me popullin shqiptar të atjeshëm, kan zaptue me perdhuni Plavën e Gusinjën tue shkaktue të djeguna e dame të mëdha me top, pos gjindes qi kan mbetë dekun në kët të ndeshun. Katundi Vuthaj prej 200 shtëpish, gadi asht rrënue krejt nën zierm të topave. Po priten tufa muhaxhirash me ardhë në Shkodër.

(Gazeta “Populli”, 25 Fruer 1919)



Populli i Plavës, Gusinjës i Rugovës muh
axhirë në Shkodër

Pardje, të hënën, filloi tufa e parë e muhaxhirëve të duket në Shkodër, e këtij populli fatkeq të Plavës e Gusinjës, n’at hall të përvajtueshëm e vargu nuk asht mbarue ende. Midis këtyre muhaxhirëve në vend të vet fytyronin edhe njerëzia e Rugovës, pse edhe këtë krahinë e paskan djegë e shkretue jugosllavët…. Ky popull shqiptar i bamë me dalë muhaxhir, kapet deri më pesëmbëdhjetë mijë frymë, por një pjesë ka marrë anën e Malësisë së Gjakovës. Numri i atyne që kanë mbetë të dekun nuk mund të dihet pse nuk po e njeh qeni të zotin, siç thonë.

(Gazeta “Populli”, 28 Fruer 1919)



Edhe në Hot e Grudë


Marrim vesh se serbo-malazezt, mbas ndodhnjimit të tyne qi ban mbi popull të Plavës, Gusinjës e të Rugovës, tash von kan hi edhe në Hot e në Grudë. Me hovin e këtynë zotënieve na gjen si Nastradin Hoxhën kur i thanë se ka ra zierm.

(Gazeta “Populli”, 8 mars 1919)


Ndihma për muhaxhirët


Shkëlqesia e tij gjeneral B. de Fourton, kumandari i ushtrive aleate në Shkodër ka pasë bujarin me dhanë për këta muhaxhirë 1 000 korona e 500 kg miell. Z. Musa Juka dha 1 500 korona, z. Sulçe Bej 500 korona etj. Gjithsej u dhanë ndihmë 23 150 korona.

(Gazeta “Populli”, 8 mars 1919)




Lista që përmban barbarit e mizorit serbe të
kryeme në kohën e dy vjetëve në Kosovë

Shekulli i qytetërimit

Krahinat /Të mbytun /Të burgosun /Të gjymtuem së rrahuri/Shpija të djeguna/ Shpija të plaçkituna

Lumë e Prizren 836 2 700 120 770 1 562
Gjakovë 68 200 25 56 78
Pejë 1 510 3 800 240 714 1 970
Mitrovicë 133 1 700 30 42 104
Vuçiternë 2 179 2 940 215 1 463 2 431
Prishtinë 4 600 3 650 350 1 340 2 190
Ferizaj 1 695 2 400 190 720 960
Kaçanik-Elez 340 1 300 160 295 350
Gjilan 680 2 400 220 450 630
Preshevë 260 970 85 180 240
T’Rugovës, Plavë e Gusi 1 740 300 70 180 240

Kjo është lista e përgjithshme emnore e shqiptarëve të mbytun në Kosovë prej xhandarmërisë serbe edhe fuqive disiplinare serbe, që na dërgoj Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës. Në të gjitha krahinat e Kosovës prej të burgosunve merren rushfete qyshë në 5000 deri 30 000 dinarë për lirim të tyne. Por prapë zihen e burgosen për me i gjobitë rishtazi. Ndërrohen shpesh prefektat e nënprefektat vetëm për me burgosë e me gjobitë popullin mbarë. Të burgosunit nuk dënohen deri sa t’u merret e gjithë pasunija e tyne si ryshfet. Ka ndodhë shpesh që janë burgosë e lirue 7-8 herë tue u gjobit fort randë. Nëpër burgje shumë vetë janë mbytë tue u rrahë me dru.

(Gazeta “Koha”, 30 prill 1921, Korçë)






Pergatiti per botim SHeradin Berisha.

[Patush]

Në muajin Maj të vitit 1944 diktatori Tito bashkë me disa komunistë tjerë ... themelon shërbimin për kundërzbulim OZN-a duke e emëruar si kryeshef Aleksandar Rankoviqin. Më vonë po me iniciativë të TiTos, Rankoviqit dhe bashkpuntorëve të tjerë OZN-a shndërrohet në UDB-a (Shërbimi i Brendshëm Shtetëror). Një nga planet kryesore të UDB-së ishte shpërngulja e shqiptarëve dhe diskriminimi ndaj tyre në Kosovë dhe viset tjera etnike shqiptare... Më 18 shkurt 1953 Jugosllavia, Greqia dhe Turqia arritën një marrëveshje për bashkëpunim dhe në Split nënshkruan një marrëveshje, me të cilën u ripërtëri konventa shtetërore jugosllavo-turke e vitit 1938 për shpërnguljen me dhunë të shqiptarëve ... në Turqi...

Në bazë të hulumtimit sistematik të dy shërbimeve konzullare (sektorit të pasaportave) jugosllave dhe turke, dëshmohet se në periudhën 1951-1968 prej Jugosllavisë në Turqi janë shpërngulur 414.500 shqiptarë... ndërsa gjate periudhës në fjalë (bazuar në statistikat sekrete jugosllave) në Kosovë ishin sjellë në heshtje 63.000 kolonë sllav... Në vitet 1944-1957 nëpër burgjet jugosllave janë torturuar mbi 13 000 shqiptarë, pa i llogaritur këtu të vrarët dhe të zhdukurit. Vetëm në vitet 1944-1951 OZN-a dhe UDB- ka likuiduar 72.000 shqiptarë

Ndërkaq sipas statistikave të publikuara më vonë del se në periudhën 1952-1965 për ne Turqi janë shpërngulur: 452.371 shqiptarë. Në ato vite me dhunë detyrohen të shpërngulen edhe mijëra shqiptarë, kryesisht nga Mali i Zi (nga Hoti, Gruda, Plava, Gucia, Vuthaj, Ulqini, Tivari, Triepshi, Shpuza, Kraja etj.) për në SHBA, Kanada, Australi e vende të tjera tej oqeanike.

Në dimrin e vitit 1955/56 UDB-a organizon aksionin për mbledhjen e armëve dhe gjatë këtij procesi të dhunshëm u keqtrajtuan në format më mizore më se 30.000 shqiptarë. Në këtë "ekspeditë" nga rrahjet dhe torturat u mbytën 103 shqiptarë,ndërsa u gjymtuan për jetë rreth 10.000 të tjerë...Deri në vitin 1966 janë burgosur dhe dënuar më shumë vite burg të rëndë mbi 280.000 shqiptarë... Burgosjet kanë vazhduar në periudhën 1969-1980 dhe 1980-1991. Vetëm në periudhën 1979-1991 sipas të dhënave të proveniencës politike e policore jugosllave në Kosovë, rreth 900.000 shqiptarë janë burgosur, dhe prej tyre 750.000 në Kosovë dhe 150.000 në viset tjera ku jetojnë shqiptarët ,në Maqedoni, Mal të Zi, Serbi, Bosnje, Kroaci, Slloveni...

Ajo me tzeza a kryesishte per ato qe jargen per turqit.

[CERMENIKASI]

Quant aux Serbes, ils détiennent de vastes territoires à
l'Est et au Nord, à l'intérieur des frontières de 1913. Ils font
de l'agitation chez les Mirdites, ils sont au Tarabosh et
menacent Scutari. Voyez à quel point notre situation est
désespérée (1) Nos villes sont encombrées de réfugiés qui
ont fui leurs villages détruits et que nous ne pouvons pas
nourrir.

Mais pourquoi les Serbes terrorisent-ils ces malheureux
paysans s'ils prétendent posséder leurs villages?

Il nous fut répondu

Vous connaissez le mot d'un haut fonctionnaire serbe
désireux peut-être de jouer les Bismarck. « Les Albanais ont à
choisir entre trois alternatives S'en aller. devenir Serbes.
être massacrés. »

Burimi:Revue des deux mondes - 1922

Përkthim:...Ndërsa Serbët kanë zaptue territore të gjana në lindje dhe në veri,mbrenda kufijve të 1913tës.Ata bajnë agjitation tek Mirditorët,gjinden në Tarabosh ,Shkodra rrezikohet prej tyne.
Shifni sa e mjerueshme asht gjendja yne.Qytetet tona janë stërmbushun me refugjat që janë largue prej katundëve të tyne të shkatrueme dhe neve nuk jemi në gjendje ti yshqejmë të gjithë.

Po përse Serbët terorizojnë ata katundarët e mjerë nëse duen me i zotnue katundet e tyne?

Kjo asht përgjegjëja që na u dha.

A i njifni fjalët e nji funktionari të nalt serb i cili ndoshta ka dëshirue me u ba si Bismarku:
"Shqiptarët kanë 3 rrugë.Me ik.Me u ba serb.Me u masakrue"