Libri I Prof. SHERIF DELVINA
''E VERTETA MBI EPIRIN''
Per informacion te metejshem
kontaktoni AlbTkdFuture@...
TE GJITHA TE DREJTAT JANE TE REZERVUARA.KUSH DESHIRON TE NDIHMOJE NE RIBOTIMIN E KETIJ LIBRI TE KONTAKTOJE NE ADRESEN E MESIPERME.
Libri i Prof.Sherif Delvina do te dergohet pjese-pjese ne keto faqe dite per dite.Per arsye qe te jeni njelloj me
alb-muslimstudents@egroups.com po i dergoj te dhjete pjeset njeheresh
1.1 DËSHMI MBI
AUTOKTONINË E SHQIPTARËVE NE EPIR
Karakteristikat etnologjike të Epirit janë të kundërta me ato të Greqisë fqinje.
Le të fillojmë më së pari me pozitën që kishte mbreti në Epir. Në Epir mbretit nuk i lejohej mbajtja e kurorës në kokë. Të drejtat e sovranit ishin të kufizuara. Pa pëlqimin e institucioneve juridike mbreti nuk mund të priste monedha, as t’i shpallte luftë një shteti tjetër; dhe as të përfundonte traktate paqeje dhe aleance me shtete të tjera. Gjatë luftës mbreti kryente funksionin e udhëheqësit ushtarak të Epirit, duke pasur vetëm të drejta për të kryer flijime. Ja, ç’thotë Plutarku për mbretërit e Epirit:
"Mbretërit, pasi i bënin flijime zotit të luftës në Pasaron të Molosisë, e kishin bërë zakon t’u betoheshin atyre që do të mbronin mbretërinë sipas ligjeve. Kjo ceremoni zhvillohej në praninë e dy mbretërve të rrethuar nga miqtë e tyre, që shkëmbenin në këtë rast shumë dhurata".
Pukëvili (1770-1838), iluminist, konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës, e përcakton Pasaronin e Epirit si "...qyteti ku u pa, mbase për herë të parë në botë, bashkimi august i sovranit dhe i popullit, i pushtetit monarkik dhe i lirisë". Ceremoninë e Pasaronit e citon edhe W.Tarm tek Antigon Gonati. Mbretër si Alketa i Parë, Ariba, Ajakidi, Pirro Molosi, Alketa II etj., janë shfronësuar ose vrarë sipas së drejtës së revokimit.
Pozita e gruas në Epir ndryshonte nga pozita e saj në Eladhë. Në Greqi sundonte "tutela mulierum". Gruaja në Greqi ishte e përjashtuar nga jeta publike me ligj (pronësia, trashëgimia, qytetaria dhe gjendja e privilegjuar deri në drejtim mbretërie).
Bie në sy në monedhat epirote fytyra e Dionës, përbri Zeusit të Dodonës. Ndërkaq, në numizmatikën e mbretit Pirro gratë zënë një vend të dukshëm. Këto monedha flasin qartë për shkallën e madhe të ndryshimit të pozitës së grave të Epirit me pozitën e shoqeve të tyre në Greqi. Për këtë rast flet edhe pasuria e varreve femërore të zbuluara nga ekspeditat arkeologjike.
Vallet epirote, të dokumentuara më së miri në qeramikën e pikturuar, pohojnë gjithashtu për vendin e rëndësishëm që zinte gruaja epirote në këtë trevë të lashtë shqiptare. Një pllakë bronxi në Dodonë bën fjalë për një grua epirote, e cila i sjellë një gruaje tjetër të kësaj treve skllavin e saj pa ndërmjetësinë e kurrkujt (K.Karapanos, "Dodona dhe gërmadha të saj", f.55-56, Athinë, 1878).
Në Epir "tutela mulierum" mungonte. Këtë përfundim e nxjerrë edhe arkeologu Pjer Kabani. Kjo tutelë i mungonte në atë kohë edhe Thesalisë, vë në dukje studiuesi grek A.M.Vavakos. Kjo e dhënë puqet me përcaktimin që u bën Herodoti thesalëve. Sipas tij, thesalët janë me origjinë thesprote. Për rrjedhojë logjika bën punën e saj. Janë arsyet e mësipërme që Epiri ka nxjerrë gra trimëresha, të cilat arrinin të rivalizonin me burrat. Vlen të përmendim të tmerrshmen Olimbi, nënën e Aleksandrit të Maqedonisë, që i vuri kurorën e artë vrasësit të burrit të saj, Filipit II, apo Nereisi dhe Dejdamea, të cilat ishin të fundit "burra të fortë" të dinastisë së Ajakidëve, që u shua përgjithmonë dhe ia la vendin Lidhjes Epirote.
Në Butrint, na kallëzon Pjer Kabani, një e treta e pronarëve të skllevërve ishin gra. Kur flet për kufijtë e këtij origjinaliteti, ai na bën të ditur se vendi që zinte gruaja në Epir dhe në Greqinë Veriore ishte po ai që zinte ajo edhe në Ilirinë Qendrore dhe Veriore. Po të lexojmë historinë e mbretërve të Epirit, gjejmë mjaft emra jogrekë, vëren Xhuzepe Nensi në veprën e tij "Pirrus", Torino, 1953. Mjafton të përmendim Taripën, Alketën, Aribën, Ajakidin, qenia historike e të cilëve nuk mund të vihet në dyshim. Tipikë janë emrat e ciklit trojan: Neoptolem, Pirro, Aleksandër, Teuker, Andromaka etj..
Krushqitë e tyre këta mbretër i lidhnin edhe me të tjerë jashtë Epirit, siç kemi rastin e Olimbisë, nënës së Aleksandrit të Madh, me Filipin II të Maqedonisë. Gratë e Pirros nuk ishin greke. Antigoni ishte vajza e Ptolemeut, pra, maqedonase. Brikena ishte vajza e mbretit ilir, Bardhylit, ndërsa Lanasa ishte vajza e Dionisit, tiranit të Sirakuzës.
Në faqen 95 të veprës "Pyrrhus" të Pjer Levekut vëmë re se ekziston një lidhje farefisnore midis mbretit të taulantëve, Glaukut, dhe familjes mbretërore të Ajakidëve. Gruaja e Glaukut, Beroja, ishte princeshë epirote.
Në faqen 89 të këtij libri del në pah besnikëria e Pirros ndaj kujtimit të nënës. Për nder të saj mbreti Pirro preu monedha bronxi, të cilat kishin në të djathtë kokën e nënës së tij, Ftia, bijë e thesalit Menon.
Leveku mbështetet te Plutarku (I, IV) kur flet për rritjen e Pirros te taulantët dhe pohon: "Vendi i egër i taulantëve sapo kishte dalë nga barbaria; atij i mungonte verniku i helenizmit, që princat mollosë kishin arritur ta merrnin nga grekët që në kohën e mbretit Taripa". Ndërsa në faqen 173 po i njëjti autor shënon: "Mund të themi se ilirët kishin mbetur më shumë barbarë (lexo: jogrekë - Sh.D.) se epirotët, por influenca e helenizmit filloi të ndikojë midis tyre". Autori këtu e ka fjalën për rrezatimet e kulturës helene, që në ato kohë përfshinin një pjesë të madhe të botës së lashtë.
Te "Bota e vjetër", vëllimi III, Çikago, SHBA, 1983, në "Kërkime epigrafike në Epir" kemi të shënuar edhe shtatë muajt e kalendarit të vjetër epirot: Gamilios, Apelaios, Agrianos, Kraneios, Halotropios, Datyos, Phoinikaios. Duhet të mbajmë parasysh faktin që prapashtesat -os- janë vënë sepse janë shkruar greqisht. Këta muaj të kalendarit epirot ndryshojnë krejtësisht nga ata të kalendarit grek.
Trimat epirotë janë shqiptarët e lashtësisë
Babai i historisë, Herodoti, në veprën e tij monumentale "Historia", libri i tetë, paragrafi 47, libër që i kushtohet muzës Urani, pohon se thesprotët janë kufitarë me ambrakasit dhe leukadët, të cilët erdhën në betejën e Salaminës kundër persëve nga skajet e Greqisë.
Sipas Herodotit, Greqia mbaronte në ishullin e Leukadës, që gjendet në perëndim të Akarnanisë dhe ambrakasve të qytetit të Ambrakisë, e cila ishte e vetmja koloni helene në bregdetin epirot.
Epiri nuk mori pjesë në Luftën e Peloponezit, që pati një karakter vetëm grek, sepse Epiri nuk përfshihej në bashkësinë helene. Në konferencën panhelenike të organizuar nga Perikliu nuk mori pjesë asnjë qytet epirot, me përjashtim të Ambrakisë, e cila, siç dihet, ishte koloni greke (Plutarku, Perikliu, XVII). Për Eforin e Kumës, Greqia fillon në Akarnani; po kështu edhe për Strabonin (VIII, 333).
Epiri, në të gjitha kohërat, deri në Kongresin e Berlinit, mbeti jashtë kufijve historikë të Greqisë. Historianët e lashtë i quajnë epirotët barbarë. Dihet se, po të ishe në këtë kohë barbar, do të thoshte se nuk ishe grek. Grekët përdorin sot fjalën "epirot" për të fshehur emrin "shqiptar". Shqiptarët janë shumica dërmuese e banorëve të sotëm të Shqipërisë së Jugut, që shtrihet deri në Gjirin e Artës.
Grekët, na thotë Herodoti në librin e VII, paragrafi II kushtuar Nimfës Polimnia, vunë mbretin Leonidha me 300 spartanë të mbrojnë grykat e Termopileve me qëllim që barbarëve t’u ndalohej hyrja për në Greqi.
Babai i historisë, Herodoti, po në paragrafin 146 të këtij libri na bën të ditur se në lindje të Termopileve gjendej një mal i thiktë dhe i pakalueshëm, që shtrihej deri në malin Aeta. Ana e rrugës për në lindje është e kufizuar nga deti dhe nga disa lugina e përrenj. Në këtë rrugë gjendet vetëm një kalim që shkon për në Fokidë , krahinë e Greqisë, e cila shtrihet në lindje të Etolisë. Ky shteg, pohon Herodoti, është i mbrojtur prej një muri të ndërtuar nga banorët e Fokidës. Atë mur fokidasit e kishin ndërtuar pse kishin frikë nga thesalët, që kishin ardhur nga Thesprotia dhe ishin vendosur në Eolidë (Thesali). Fokidasit i kishin marrë këto masa që të mbroheshin nga thesalët, që donin t’i nënshtronin dhe t’i mbanin nën zgjedhë.
Çamët në lashtësi ishin kufitarë me fokidasit dhe Thesalia ishte tokë thesprote, pra, çame. Të dhënat e Herodotit janë të sakta: ai e njihte mirë Greqinë, kishte miqësi me elitën e Athinës, me Perikliun, me Sofokliun etj. Shkrimet e tij elita intelektuale, si dhe populli, i prisnin me përparësi. Të mos harrojmë se Herodoti njihte edhe Mesopotaminë edhe Egjiptin, ku dhe kishte qenë. Ishte kurioz për gjithçka, na thotë Gustav Glotzi (Gustav Klotzsch) në "Histori e vjetër", vëll II, faqe 3. Në faqen 4 ai vë në dukje se babai i historisë mbetet ciceron i pazëvendësueshëm për atë që kërkon të njohë Greqinë e shekullit të pestë para Krishtit.
Historia ka qenë, është dhe do të jetë , siç thonë latinët, mësuesja e jetës. U kujtojmë të gjitha partive politike të Shqipërisë se kufiri i lashtë i vendit tonë me Greqinë ndiqte vijën: ishulli Leukade, deti Jon, Akarnani, Etoli, Fokidë, Lokridë dhe përfundonte në Egje. Ndërsa sot bijtë e Odiseut duan ta zhvendosin kufirin tonë me Greqinë në lumin Shkumbin!
Historia e kufirit shqiptaro - grek këto dy shekujt e fundit është historia e lakmive dhe e orekseve shoveno - greke për të gëlltitur Shqipërinë e Jugut. Krahina kryesore të Shqipërisë Jugore, etnikisht dhe historikisht shqiptare, janë dhe ato të Filatit, të Paramithisë,të Gumenicës dhe gjithë Epiri deri në Prevezë, me Janinën, Konicën, Follorinën dhe Kosturin. Në të gjitha këto vende, veçanërisht në Çamëri, flitet gjuha shqipe, ajo flitet në shtëpi dhe në vende të besuara jashtë shtëpisë.
Në Greqi ekzistojnë urdhra të rrepta, dhënë nga qeveria greke, që çamët të mos e flasin gjuhën e tyre. Ajo e ka ndaluar të folurin e gjuhës shqipe në atë pjesë të Shqipërisë së Jugut, që i është dhënë Greqisë nga Konferenca e Londrës e vitit 1913.
Në këto vise jetojnë një numër i madh ortodoksësh që flasin gjuhën shqipe si edhe muslimanësh shqiptarë të konvertuar me detyrim në fenë ortodokse. Këta shqiptarë, në mjedise zyrtare grekët i quajnë grekë albanofonë, do të thotë grekë që flasin shqip. Këto shprehje të sajuara prej tyre u shërbejnë qëllimeve dhe propagandës së organizuar shoveno-panhelenike.
Edhe vetë kryeministri i Greqisë, shovinisti më vulë, Venizelosi, pranonte se Veriu i Greqisë banohet nga shqiptarët. Le të flasë ai: "Është krejtësisht e saktë se popullsia e Veriut është me origjinë shqiptare" (L. Skendo, Extrait de la revue "Les peuples libre", numero d’avril, les revendications albanaise, Lausanne, 1919). Me fjalën "nord", na bën të ditur L. Skendo, kuptohet Epiri deri në gjirin e Artës.
Dhe tani të shikojmë kufirin greko - shqiptar në mesjetë. Gjergj Akropoliti (1217 - 1282) ka shkruar për luftën që bëhej nga dhespoti i Epirit, Mihali II kundër trupave bizantine. Ja ç’thotë ai për këtë: "U tërhoqën, pra, deri në kufijtë e tyre (trupat e dhespotit Mihali II - Sh. D), dmth deri në malet Pirine (malet e Pindit të sotëm - Sh. D), të cilat ndajnë Epirin e Vjetër dhe të Riun nga bota e vjetër. (Georgios Acropolites, Vepër kronikale, bot. Teubner, Lipsiae, 1903).
Toka greke, sipas Gjergj Akropolitit, gjendej përtej maleve të Pindit, pra, Epiri nuk është tokë greke. Të mos harrojmë se Gjergj Akropoliti ka qenë diplomat, politikan, historian dhe mësues i perandorit të Bizantit, Teodor II Laskaris; Ai ka qenë, gjithashtu, edhe kryekomandant i ushtrisë bizantine.
Po këto, që u thanë më lart, pohohen edhe nga Teodor Skutarioti, historian bizantin që lindi dhe jetoi gjatë shekullit XIII. Këto thuhen në veprën e tij "Paraqitja kronikale" (K. N. Sathas, Biblioteka greke e mesjetës VII).
Gjergj Pahimeri, historian bizantin i shekullit XII, i cili gjatë jetës së tij ka patur funksione të rëndësishme shtetërore, i quan shqiptarët ilirë. Greqinë ai e kufizon në veri me lumin e Thesalisë. Ja, se ç’thuhet për lumin Pene (Selemvria). Pahimeri na bën të ditur se : "Perandori i Bizantit, Mihali VIII Paleologu, dha urdhër të sulmoheshin krahinat ilire dhe tribale si edhe ato të përtej lumit të Peneut, të quajtur Greqi e vërtetë." ("Historia", vëll. I, libri II 26, Faqe 137, Bonnae, 1835).
Pahimeri pohonte se Eladha në atë kohë kufizohej me lumin e sotëm Selemvria, Peneu i djeshëm. Këta historianë bizantinë pohojnë me saktësi se Epiri dhe Maqedonia nuk kanë qenë kurrë toka greke.
Sikur të kthehemi disa shekuj para kohës që jetoi historiani Pahimeri, do të shohim se ç’ përfshinte Eladha. Përgjigjen do ta japin të saktë dijetarët grekë. Në Sinekdemos të Jeroklit (shekulli VI) vihet në dukje se Greqia e vërtetë në atë kohë përfshinte vetëm krahinat e Beotisë, të Atikës, të Fokidës, të Eubesë dhe të Peleponezit.
Donald Edgar Pitcher në "An historical geography of the Ottoman Empire from the earliest times to the end of the sixteenth century" Leiden E. Y. Brill, 1972, shprehet kështu për ekspansionin e shqiptarëve në gjysmën e dytë të shekullit XIV: "Në gjysmën e dytë të shekullit të XIV, në veri ata u shtrinë në Zetë (Mal i Zi) dhe në jug midis Epirit dhe Gjirit të Korinthit".
Siç u pa, historianët e rinj e të vjetër janë të të njëjtit mendim për kufijtë historikë të Greqisë.
Shovinistët grekë të mos harrojnë se zotërimet e Gjin Zenebishit shtriheshin në Gjirokastër deri në lumin Glik, ndërsa ato të Gjin Bue Shpatës deri në Naupakt.
Teodor Momseni në "Storia di Roma Antica", volume primo, Roma-Torino, Casa Editrice Nazionale, Roux de Viarengo, 1903, shprehet kështu për epirotët në faqen 362 të librit II, kapitulli VII: "Cosi rimesso nel retaggio paterno, tutti si strinsero intorno a lui. I valorosi epiroti, gli albanesi dell’ antichita". (Kështu, me t’u vënë në krye të mbretërisë (të trashëgimisë atërore), të gjithë u bashkuan rreth tij (mbretit Pirro -Sh. D) trimat epirotë, shqiptarët e lashtësisë.)
Të mos harrojmë se Teodor Momsen (1817-1903) konsiderohet si studiuesi më i zoti i botës së lashtë romake. Lavdia e tij mbërriti apoteozën me marrjen e çmimit Nobel (1902) në moshën 85 - vjeçare. Ai shkroi shumë vepra dhe midis tyre qëndron "Historia e Romës" që cituam më lart.Ja ç’na thotë historiani i dëgjuar bizantin i shekullit VI, Prokopi i Qezaresë, për fqinjët tanë jugorë grekë: "Në luftë ushtarët frikacakë quhen "grekë", a thua se Greqia nuk ka nxjerrë dot qoftë edhe një burrë për të qenë". (Prokopi i Qezaresë, "Omnia", vëllimi III, I, Lipsiae). Në fragmentin e mësipërm ky historian bën dallim midis Bizantit, që ishte një konglomerat popujsh, dhe Greqisë, që ishte një pjesë e asaj perandorie shumëkombëshe. Bizantinët, sipas Prokopit të Qezaresë, nuk e ndienin veten aspak grekë.
Rilindja, 14 qershor 1995