Re: Opinion: intervistat nga Blendi Fevziu
Posted: Thu Feb 25, 2010 11:43 am
by Sally
Kristo Frasheri: Enveri, si hyri dhe si e mbajti partine
INTERVISTA E PLOTE/ Kristo Frasheri rrefehet per gazetarin Blendi Fevziu ne emisionin "Opinion" te Tv Klan, per zhvillime historike ne vite. Kujton me detaje si ish-diktatori komunist arriti te jete protagonist kryesor i Partise Komuniste Shqiptare dhe shpjegon pse Enver Hoxha arriti ta mbaje per mbi kater dekada drejtimin e partise qe qeveriste vendin.
Ka qelluar ndonje ngjarje qe keni qene vete deshmitar dhe me perpunimin historik, dokumentet ju ka bere te ndryshoni mendim nga ajo qe keni pare vete?
Do te flas ne harkun kohor qe kam jetuar, kur behen vitin e ardhshem behen 90 vjet. Une linda ne Stamboll kur ne fuqi ishte sulltani. Kur ika nga Stambolli e lashe Republike dhe kur erdha ne Shqiperi gjeta po Republike por nje vit me vone ata qe e themeluan republiken, e permbysen ate dhe bene Monarkine. Atje monarkine e zevendesuan me republiken ketu bene te kunderten. Me pas 11 vite me vone, po ata qe formuan monarkine e shpallen Zogun mbret dhe po ata e rrezuan Zogun. Me pas u zhvillua lufta e dyte boterore dhe zhgenjimi me i madh ishte per ata qe moren pjese ne lufte, se menduan se do te vendosej nje demokraci popullore, por nuk ndodhi ashtu. Kur thua demokraci popullore, do te thote nje demokraci ku populli te kishte nje vote vendimtare ne ngjarjet. Ndodhi e kunderta sepse u vendos nje regjim totalitar dhe i ashper, i eger. Kjo vijoi per disa dekada dhe Shqiperia vendosi demokracine me pas. Por nuk dihet se cfare demokracie u vendos ne Shqiperi. Eshte nje demokraci paska deklarative, pasi demokracia sic e kemi mesuar ne ne shkolle, eshte regjimi ku te gjithe njerezit jetojne ne mireqenie, ku nuk ka te varfer. Pikerisht kete kapi edhe ana komuniste, donte te zhdukte varferine, por nuk e zhduku perkundrazi i beri te gjithe te varfer. Eshte nje hark kohor shume interesant.
Me pak fjale eshte i tere harku kohor i shtetit shqiptar?
Sigurisht. Akoma ne kete moshe qe jam, ne jemi ne kerkim te asaj forme qe i duhet ketij vendi. Akoma nuk kemi nje vizion se ku po shkojme. Kjo eshte e keqja e brezit tone, pensioniste, qe nuk ka me perspektive. Perspektiva jone eshte Shishtufina, nuk kemi tjeter por ama kemi deshira, aspirata.
Keni ardhur ne Tirane ne vitin 1927, kur ishte nje fshat i madh apo nje qytet i vogel?
Jo ishte qytet i mirefillte ballkanik. Kishte ne periferi disa kopshtare qe nuk prodhonin per te shitur, por tregti kishte.
Ardhja nga Stambolli duhet te ishte shokuese per ju, qe ishte nje nder qytetet me te medha te Evropes?
Po ishte nje qytet i evropianizuar kohet e fundit. Nuk mund te krahasohej me vendet e tjera te Ballkanit.
Ne momentin kur e late Stambollin dhe erdhet ne Tirane, a kishte nje komunitet shqiptar solid ne Turqi?
Kishte nje komunitet shqiptar, qe ishte ne baze te perllogaritjeve qe beri konsullata ne Stamboll. Erdhen nga Tirana me kerkese qe kush nga shqiptaret qe ishin ne Turqi kerkonin nenshtetesine shqiptare. Shume veta nuk e pranuan kete sepse prej brezash ishin ne Stamboll dhe i kishin humbur lidhjet me vendin e tyre. Por ne baze te perllogaritjeve thonin se ne Stamboll me origjine shqiptare ishin 70.000 vete, ne 1 milion banore ne total. Duke perfshire ketu edhe Kosovare. Nga te cilet nje pjese te vogel kishte edhe te krishtere. Ne Stamboll ortodoksit kishin nje status te vecante pasi mbroheshin nga Patriarkana e Stambollit. Me vone keto te drejta u kthyen ne te kunderten, pasi ne na konsideruan greke. Kisha ortodokse ishte greke. Kjo detyroi babane te kerkonte deshmine per marrjen e nenshtetesise shqiptare, pasi filloi menjehere shperngulja e grekeve nga Stambolli. Kerkuam keshtu menjehere te pajiseshim me leternjoftimet per nenshtetesine shqiptare.
U reduktua komuniteti shqiptar i Stambollit?
Po shume, sepse Qemal Ataturku ndoqi nje politike fiskale, nje politike shtrenguese dhe primitive per ti detyruar njerezit te iknin. Por administrata nuk e vinte re nese ishte shqiptar apo jo, por nese ishte ortodoks. Madje ne shkollen kur vajta une, e shkaterruan dhe donin te na shperngulnin, na shpetoi nenshtetesia shqiptare.
Po nga Frasheri kishte njerez?
Shume kishte. Nga Frasheri mund te them se kishte tre lloj njerezish. Ishin bejleret, pronaret ne Stamboll, si gjyshi im qe ishte pronar, kishte dyqan, dhe krahu punes qe ishin pa mbrojtje fare.
Per babain tuaj ishte i veshtire vendimi per te lene Stambollin dhe ardhur ne Tirane?
Im ate ishte shume patriot. Ai qe 18 vjec, nxori nje gazete si kryeredaktor. Me pas ishte korrenspondent i gazetes Iliria etj. Pra mezi priste te vinte ne Shqiperi. Pra ishte paravendosur ardhja jone ne Tirane. Ne fillim kishte qejf te me pagezonte mua nga Fan Noli, por ky nuk mundi te vinte dhe dergoi te vellane si kumbar.
Si ishte Shqiperia e viteve te monarkise?
Shqiperia e viteve te monarkise ishte ne fillim me zhvillim te pafuqishem per arsye te krizes. Pas viteve 1935 mori zhvillim me shume, pasi erdhen investime te huaja, italiane. Pasi ne fillim ishte kulmi i krizes, kur eksporti u nderpre, mesuesi nuk merrte rroge per shtate muaj. Me vone pati hov zhvillimi.
Ju e mbani mend momentin e celebrimit te Presidentit Ahmet Zogu ne Mreti Zogu i I?
Po. Isha ne klasen e dyte te fillores dhe u bene dy ceremonira. E para u be ne Parlament, ku eshte sot Teatri Kukullave dhe aty na vune ne rresht te veshur me kemishe te kuqe. Pastaj ceremonia tjeter u be tek Shallvaret, dy kullat binjake tek bulevardi. Aty nuk kishte fare ndertesa dhe nje ure qe ishte e kishin bllokuar diplomate e qeveritare dhe ne na u desh te kalonim lanin. Paguanim nje grosh pese veta, qe te na merrte njeri ne kurriz.
Ky ishte momenti i pare qe pate Zogun?
Po i pari. Zogu ne na u duk si cka. Disave u pelqeu, mua jo.
Me pas patet rast ta takoni?
Jo nuk kam pasur asnje rast. Ne 5 prill e kemi pasur afer ku i kerkuam arin.
A eshte e vertete se ishte super i ruajtur Zogu?
Kishte roje, por nuk i dukeshin. Ai bente dalje te shumta. Shkonte edhe merrte buke vete.
Pse thuhet ne libra te disa autoreve se Zogu ishte i izoluar dhe kishte frike nga gjithcka?
Jo nuk e besoj.
Si e vleresoni Zogun si drejtues politik?
Zogu duke qene se vete nuk kishte eksperience, kishte njerez qe i sugjeronin. Kishte disa keshilltare shume te kulturuar. Kishte Mehmet Konicen e te tjere. merita e tij ishte se kishte keshilltare dhe i degjonte ato, nuk kishte ndonje prirje qe ate qe dua une, ate do te bej. Kundershtarin nuk e denonte, e falte, sidomos kur merrte fjalen qe nuk do te ziheshin me. Kishte nje politike afrimi te kunderten e Enver Hoxhes. Se ai nese e kundershtoje nuk te pranonte me.
Ne cilin vit u perfshite ju ne levizjen komuniste?
Ne nuk kemi qene asnjehere ne levizjen komuniste. Ishim te majte.
Kur ishit anetar te grupeve komuniste?
Ne vitin 1938 u beme anetare te grupeve te rinjve te Korces. I derguar nga Korca ne Tirane per te zgjeruar punen.
A ishte Enver Hoxha anetar i grupit te Korces?
Ishte partizan, nuk ka qene anetar. Ai e ka thene vete se nuk ka qene anetar, e mbanin si anetar se rrinte me Koco Tashkon.
Cilet kane qene anetaret me aktive te Levizjes Komuniste ne Shqiperi?
Kane qene Hasan Reci, Mustafa Gjinishi etj. Ishin me shume njerez qe kishin njohur burgun, arrestet. Kishte dhe ne Korce disa nga keta, por u denuan me vone se ishin komuniste te rekrutuar nga Partia Komuniste greke. ky grupi i te rinjve u formua ne vitin 1939.
Ishte vertete i organizuar komunizmi ne Shqiperi?
Jo nuk ishte i organizuar dhe nuk permendte nje kercenim serioz per pushtetin e Zogut. Kur u be gjyqi, thoshin se i thane Zogut qe mos e bej ceshtje te madhe, se jane capacule, kalamaj jo rreziqe. Zogu u detyrua qe ta beje ceshtje komunizmin per shkak te Italianeve, qe thonin se po nuk i sulmoi ky do ti sulmojme ne.
Kur e njohet per here te pare Enver Hoxhen?
Enver Hoxhen e njoha per here te pare ne nentor te 1941, kur u formua partia.
Kishit degjuar per te me pare?
Jo shume sepse ishte nje figure e panjohur.
Si ka mundesi nje figure e panjohur Enver Hoxha kur me pas u be drejtues i Partise Komuniste?
Pretendonte se kishte mandat nga komuniteti per krijimin e Partise Komuniste. Ai tha se do te jem une si perfaqesues i Partise Komuniste se kam mandat. Meqe Koco Tashko, nuk llogaritej si anetar i PK kerkohej nje anetar tjeter dhe ky u be Enver Hoxha. Tashko kishte nje kritike tjeter se e mbushi grupin e Korces me te krishtere. E mendoi nderkohe qe ky eshte njeri i pershtatshem dhe eshte intelektual. Koco Tashko plotesoi numrin me Enver Hoxhen.
Si shpjegohet nje njeri i tille si Hoxha, qe pa kontribut u be anetar?
Po Sotir Lubonja cfare kontributi kishte, po anetaret e byrose.
Ne 17 nentor 1941 ju u bete anetar te Partise Komuniste dhe takuat Enver Hoxhen, cila ishte pershtypja qe ju la?
Pershtypja e pare ishte shume pozitive. Ishte njeri qe kishte nje formim perendimor, citonte Volterin, emra qe i njihje ato. Ne ishim dy veta qe e kuptonim, te tjeret nuk e merrnin vec hic. Ishte burre i shtruar, bente humor ndonjehere, me pas bente ndonje verejtje me vend, te ngjallte besim se do fitojme. Sa thame se gjetem njeriun e duhur. Ishte i formuar mire, para se te themelohej partia perktheu veper filozofike.
Me pare thate se pershtypja e pare ishte pozitive por me pas ndryshuat mendim?
Me vone u zhgenjeva. U zhgenjeva sepse Tirana kishte 17 celula partie e cila kishte nga 5-7 veta dhe kishin nga nje pergjegjes qe formonin aktivin e Tiranes. Une si pergjegjes mora pjese ne aktivin e pare te Partise ne Tirane dhe aty erdhi edhe Enveri. Ishte shume i pergatitur, me referat te shkruar dhe e mori me shume seriozitet detyren qe i ishte caktuar. Filloi te thoshte, demokracia se cfare eshte demokracia ne Partine Komuniste. Mirepo ne menyren qe e shpjegoi ai ishte ne fillim pyet me pas vendos vete. Ketu nisen dyshimet e para. Me tha mua, shiko se ti duhet te korrigjosh veten ne shume gjera.
Ka pasur ndonje perplasje mes jush dhe Enver Hoxhes?
Kjo ishte perplasja. Me vone ai u shqetesua se me pikepamjet e mia u bashkuan edhe 3-4 vete te tjere.
Ju perjashtuan nga partia?
Po. Njeri jo, e ktheu menjehere. Pastaj edhe raste te tjera. Une i kam botuar ne Kosove disa gjera.
Cili ishte shkaku sipas jush qe Enver Hoxha u be sundimtar absolut i Shqiperise per 50 vjet?
Ishin dy arsye. E para qe ishte njeri me nje sy ne mes te qorrave dhe ishte i paangazhuar ne lufta dhe grupazhe. Ata e diskutonin shume, kete s'kishin si t'i thoshin. Kjo ishte karta e madhe qe kishte ne dore ky. E dyta, pati perkrahjen e Miladinit, se Miladini donte ne interes te partise qe ky mund te krijonte unitet jo ato.
Ju keni qendruar me Miladinin per gjashte jave ne nje banese. Cili ishte opinioni i tij per Enver Hoxhes?
Opinioni i atij ishte se ai ishte njeriu me i miri qe keni sot ne Shqiperi. E dyta, atij i pelqente se Enveri i pyeste vazhdimisht. Njehere e prishi Enveri, por menjehere e korrigjoi. A mendoni qe Shqiperia e veriut ku pranon komunizmin, si ta vendosin ata komunizmin. Kishte edhe nje gje tjeter, qe kjo e mori ne qafe Ballin Kombetar, ata kishin bindje te plote se nuk mund te vinte Rusia ne Shqiperi, te dilte ne brigjet e Adriatikut dhe te behesh shtet mesdhetar, nuk do ta lindte as Anglia, as Amerika dhe askurrkush.
Komunizmi fitoi vete ne Shqiperi apo u imponua?
Vete, per shkak te gabimeve te BK.
Po te kishte luftuar Balli Kombetar?
Une e kam thene, ndoshta do te isha i pari qe do te vija tek Balli Kombetar.
Ju e keni njohur nga afer Mit'hat Frasherin?
E kemi mik familjar, babai im ka qene shok i ngushte, ka pas punuar me Mit'hatin ne gazeta dhe revista. Mua Mit'hati me fliste shpesh.
A bashkepunoi ai me gjermanet apo jo?
E pranoi bashkepunimin, por derisa dergoi emisare qe te bashkepunonte me ta, ai ka bashkepunuar me ta, pavaresisht se vete nuk ka kontaktuar me ta.
Kur historia eshte me e thjeshte, cili do te ishte vendi i tij ne historine e Shqiperise?
Une po them kete qe ka thene Enver Hoxha ne nje mbledhje ne Labinot ne 1969: "Dua t'ju te them verteten, kur u themelua partia, u zgjodha si sekretar i saj, kush isha une? Kush isha une, bej kete pyetje se nga krahu tjeter kishim njerez te mire, te shkolluar. Gjithe keta emra. Megjithate une fitova, ata iken. Kush? S'ka sekret ketu, ishte momenti historik qe shqiptaret donin lufte kunder okupatorit te huaj, ata s'e kapen kete, ne e kapem". Sikur te kishin luftuar ata do ta kishin ne dore. Brenda Ballit Kombetar kishte nje grup qe ishin per aksion. Ata thane se populli do lufte nuk do fjale, po ata nuk u binden. Me ka thene keshtu qe, degjo more djale, juve ju duket sikur cdo gje fitohet me lufte, jo historia e Shqiperise tregon se nuk fitohet cdo gje me lufte. Per shembull, Kosova beri lufte ne 1912 sa e shkundi perandorine turke, cfare fitoi? Fitoi qe mbeti nen Serbi. Nuk fitohet me lufte, por me diplomaci. Lufta eshte rrenim, germadha, nese do ta bejme sic thoni ju, Shqiperia do te kthehet ne germadha, c'e duam ne nje Shqiperi te kthehet ne germadha. Po ka mundesi qe helli te digjet dhe mishi te mos piqet. Kujtoni juve, na thane, se do te fitoje komunizmi ketu ne Shqiperi, po kush e le? Po e dini qe mbreteresha e Mesdheut eshte Anglia, po ka Ameriken pas. Keto 2-3 argumente perdorte ai qe dukeshin bindes ne tavoline. Dukeshin qe nuk qendronin, se pala tjeter, bashke dhe une, qe nuk eshte koha e 1912-1913, ku ishte Evropa e dinastive. Eshte tjeter tani, ka ndryshuar. Rusia tani eshte superfuqi boterore, kontrollon lufta. Ishin dy platforma qe provoi se ata e kishin gabim. Nese Balli Kombetar do te kishte luftuar dhe jo aq shume sa partizanet, ne fund te luftes do te ishte nje force politike me peshe, do t'i kundervihej Partise Komuniste dhe do te kishte perkrahje nga aleatet, keshtu qe nuk do ta linte ne dore te regjimit komunist.
E keni njohur Mehdi Frasherin?
Po si jo. Personalisht jo, por e kam njohur. E kam ndjekur ne te gjitha aktivitet. Ai ishte figure negative, kuptimi i pare ishte se ai kishte nje perulje te madhe ndaj te huajve. Ai ne 1913, une e kam marre zet qe atehere, ai propozoi qe Korfuzin ta administronte Greqia. Te tjera probleme ndodhen, ai shkelqeu vetem ne 1935 kur formoi demokracine, me qeverine e te rinjve. Dhe ne 1939 kur mbajti fjalimin ne radio. Ai thote qe s'mban mend se cfare thote, por eshte botuar qe me 8 prill, u fshi gazeta, vetem disa kopje ngelen. Pastaj e prishi ne 1940 me gjermanet. Ai kerkonte qe te ishte Shqiperia dhe te fitonte Gjermania.
Ju keni qene partizan deri ne 1946, ku luftuat?
Ne Shqiperi, deri ne Kukes.
Si ju lejuan te ishit partizan kur ishit i perjashtuar nga partia?
Nuk me ndalonte, vecse vajta partizan me porosi nga prapa. E kam edhe sot letren, partizan kini kujdes se ky eshte njeri i dyshimte dhe po vute re gje, plumb kokes.
Kete leter si e gjetet?
Une e kam gjetur ne arkive.
Qe nga ajo kohe nuk patet me probleme me Enver Hoxhen?
Po pata, si jo, me hoqen te drejten e studimit.
Gjithmone mbi bazen e nje sherri ne 1942?
Jo, faji i madh ishte se ai kujtoi se une po beja nje grup, meqe disa me perkrahen. Kur u bind qe s'kisha grup, me la. Ne parti jo, i ndaluar rreptesisht. Me 1956, kur behesh historia e Shqiperise, qe doli ne 1959, ne listen e autoreve ishte edhe emri im, donte pelqim nga Komiteti Qendror. Pelqimi erdhi, por te shkruaja per pjesen perpara Zogut, u mora me Skenderbeun.
Jeni marre me pas me periudhen e mepasme?
Jam marre ne 1963 qe me cuan ne Permet. Erdhi ambasadori yne ne Paris, me thoshte ka shume kerkesa, dua nje histori te Shqiperise te shkruar ne frengjisht, se nuk kishte. A ka mundesi ta ngarkoni ate njeri. E me pas me ngarkuan dhe s'tregoi njeri. Nderkohe qe disa qe u pyeten thane se ne nuk e bejme se kam shoke e keshtu. Iu tha qe shikoni se ky merret me kete periudhe. Me tha mua, do ta marresh, por me nje kusht, do te shkruash per boten e jashtme, do te ruash gjuhen propagandistike. Mirepo kur doli kjo, u botua ne 5 gjuhe. Atje ata kapen aparatin dhe vune re qe gjate periudhes se luftes, Kristo Frasheri kishte zene ne goje Enver Hoxhen vetem tre here si Sekretar i Partise, si Kryeminister i Shqiperise dhe si kryetar i Shtabit te Pergjithshem. Ata frazat qe kjo partia eshte frymezuesja, qe kjo eshte organizatorja, nuk ishin gjekundi. Pata nje konflikt per punen e honorareve, me thane qe mire qe po te bejme parabel ne tere boten emrin tend, do edhe honorare. Pastaj me cuan 5 vjet ne Permet, aty doli ne shenje se une gezohesha me historine moderne.
Nga te gjithe studimet tuaja, cili eshte moment me impresionant i Shqiperise?
Eshte momenti i Mukjes, ne 1943. Pse? Se aty u ballafaquan dy platforma, njera ishte qe te vazhdohej pa kushte lufta kunder okupatorit gjerman. Tjetra, Balli Kombetar thoshte qe te vazhdohej lufta dhe te kerkohej Kosova. Keto Kosoven nuk donin ta degjonin, se ne Karten e Adriatikut thuhet se padrejtesite qe jane bere ne harten e Evropes, nuk mund te kerkojne shtetet e tjera, por banoret. Jo thoshte BK, ne do ta kerkojme. Nuk u moren vesh, Ymer Dishnica, ata s'u moren vesh, ata e denoncuan. Denoncimi eshte nje akt i padrejte, joserioz per nje parti qe denoncon. Mirepo ata cfare bene, them une tani, mendoj qe e denoncoi partia dhe vajten me gjermanet.
Nese ata nuk do te ishin bashkuar Shqiperia do te ishte ndryshe?
Po, po. Minimumi mund te ishte kjo, mund ta fitonte shumicen e Qeverise Partia Komuniste, por do te kishte nje opozite te forte.
Cfare jeni duke shkruar aktualisht?
Mos me detyro te them gjera qe nuk di a do t'i perfundoj. Tani kam derguar ne shtyp nje liber qe meqenese ne shtator mbushen 200 vjet nga vizita e Lord Bajron qe beri ne Shqiperi, kam cuar ne shtyp nje liber nja 80 faqe, e cila ka ne mbyllet, Ali Pashe Tepelena nuk eshte ai qe thote Bajroni. Ali Pasha mund te gjykohet edhe duke pare fundin e jetes se tij, prandaj po bej edhe kete sot. Mendoj se ka nje fare vemendje se nuk e kane pare ne kete kendveshtrim. Si faktor historik nuk e shoh. Shume veta po me thone qe shkruaj keto kujtime. Une me te thene te drejten kujtimet jane bere boze, shkruajne kujtime edhe korrieret e kamerieret. Une mund ta shkruaj vleresimet qe ka nje historian, jo kujtime, asnjehere nuk kam pasur, me perjashtim i nje kohe te shkurter qe kam qene kryetar i Komitetit te Helsinkit dhe Kryetar i Akademise, nuk kam pasur asnje pergjegjesi, kurre.
Por keni qene deshmitar shume i rendesishem?
Deshmitar po, eshte veshtire ta thuash, se ne moment eshte futur kultura historike ne koke, si e kam pare atehere eshte veshtire ta mbaj mend, edhe mund ta them, por kjo eshte. Kam projekte te tjera. Por kam veshtiresi se me kane lene sy, nuk mund te shkruaj dot, duhet te me ndihmoje nje njeri. Deri dje me ndihmonte akademia, tani per mungese fondesh ma prene. Une ate pension qe kam tani duhet ta ndaj per veten time dhe per ate grua qe me sherben.
Re: Opinion: intervistat nga Blendi Fevziu
Posted: Thu Feb 25, 2010 11:47 am
by Sally
"Isha fatkeq, kur u punesova tek Enveri. Diabeti u perkeqesua"
Mjeku i njohur, rrefehet ne nje interviste per gazetarin Blendi Fevziu, ne emisionin e tij "Opinion", transmetuar ne Tv Klan. Dr. Isuf Kalo eshte edhe drejtor i Qendres Kombetare, Cilesise dhe Akreditimit te Institucioneve Shendetesore.
Sa i perhapur eshte diabeti ne bote dhe cfare lloj semundjeje eshte?
-Semundja e diabetit eshte nje semundje pandemike, e cila ka pasur nje shtrirje shume te madhe ne bote. Llogaritet qe ne bote jane rreth 220 milione te semure me diabet dhe pritet qe se shpejti kjo shifer te shkoje rreth 300 milione ne vitin 2020. Eshte nje nga semundjet e shekullit dhe nje pandemi me nje rritje galoponte. Ne cdo 10 vjet dyfishohet numri i diabetikeve.
Nga se vjen kjo semundje, eshte e lindur apo eshte gjenetike?
-Ne nje pjese te te semureve nuk eshte e lindur, por ka tendenca te behet e tille. Ajo ka te beje me menyren e jetes, stilin e jeteses se njeriut. Ajo ka dy forma qe jane krejt te ndryshme nga njera-tjetra, qe i bashkon nje fill i perbashket, pasojat, te cilat jane te njejtat tek te semuret. Nje forme e diabetit eshte ajo qe ul nivelin e sheqerit ne gjak, lenden e insulines. Ketyre njerezve iu mungon sheqeri, pra trupi nuk e prodhon insulinen, cka eshte fatale pasi sheqeri eshte "karburanti" kryesor me te cilin funksionon trupi. Kjo e con te semurin ne koma dhe deri ne vdekje. Te semuret me diabet te kesaj kategorie qe nuk kishin insuline, vdisnin dhe kryesisht ishin te rinj sepse me shume prek moshen e re.
Sot qe insulina eshte shpikur, qe ne vitin 1920, a ka vdekje nga diabeti?
-Zbulimi apo izolimi i insulines, ishte nje revolucion. Eshte nje nga zbulimet me te medha te mjekesise ne 60 vitet e fundit. Zbulimi i saj u be ne vitin 1921, por ideja e pare i lindi nje mjeku kanadez Frederik Banting, kirurg. Ai nje nate, duke u pergatitur per nje leksion qe do te jepte, ne oren dy te mengjesit i lindi ideja pas leximit te nje reviste, se si mund te prodhohet insulina. Ai ia paraqiti nje mjeku te spitalit te tij, qe nuk kishte shume njohuri mbi diabetin, e coi ne Toronto ne nje laborator, ku ideja u tha se nuk eshte e re fare. Ka pasur dhe ide te tjera se si mund prodhohej insulina, po u la ne mes. Po ky profesor, pasi e kuptoi idene, tha "provoje se edhe deshtimi eshte nje studim". Keshtu ai filloi ne 1921 te punoje ne laborator dhe arriti te nxirrte rezultate. Ne 14 nentor 1921 i paraqiti rezultatet ne nje reviste fiziologjike, date e cila perkon edhe me lindjen e tij. Frederik Banting lindi ne 14 nentor 1891 dhe po ne kete date ai paraqiti kete sukses, i cili u provua muaj me pas tek pacienti i pare, nje djalosh qe shpetoi nga vdekja.
Sot, a e mban diabetin insulina ne kontroll te plote?
Ne fillim u shpik si nje produkt i menjehershem per njerezit qe prisnin vdekjen por me pas u perfeksionua. Per fat te mire te njeriut, insulina e kafsheve per shembull e derrit, lopeve qe kane shume afersi molekulare me ate te njeriut, ka bere te mundur qe te perdoreshin pankreaset e tyre per prodhimin. Por shume shpejt kjo u purifikua.
Po ne Shqiperi, kur eshte perdorur per here te pare?
-Nuk ka evidenca te sakta, por ka qene disponibel edhe ne Shqiperi ne vitet e para te clirimit.
Diabeti eshte nje semundje qe shtrihet ne zona te caktuara, apo nuk ka te beje?
-Progresi i insulines eshte purifikuar ne nivel, aq sa ne sot kemi insuline humane. Eshte arritur te prodhohet insuline krejtesisht per njeriun. Kjo eshte nje arritje shume e madhe. Ne sot kemi produkte shume te rafinuara. Arsenali sot eshte i plote per insulinen, jashtezakonisht modern.
Sa i perhapur eshte diabeti ne Shqiperi sot?
-Studime te mirefillta ne rang kombetar nuk ka. Dime vetem qe 50% e njerezve qe kane diabet nuk e dine qe e kane. Kemi pasur nje shifer rreth 1% dhe kur kemi bere sondazhe ne popullate, ka rezultuar mbi 2%. Kurse ne grupe me rrezik te larte te pritshem, ka qene edhe 5-6%. Grupet me rrezik te larte, jane njerezit obeze (mbipeshe). Pra te prekurit nga diabeti qe bejne pjese ne fazen e pare, jane ata qe nuk kane insuline dhe jane rreth 10%. Varianti i dyte, diabeti qe nuk kane nevoje per insuline se e kane ate, por insulina e tyre nuk vepron, sepse kane nje pengese nga dhjami qe kane. Keta jane 90%. Nenat qe kane lindur femije mbi 4 kg apo kane bere aborte te shpeshta, apo njerezit qe kane hipertension, yndyra te larta, te gjithe keta jane nje kontingjent me rrezikshmeri te larte.
Ka nje kulture te ruajtjes se ketyre parametrave ne Shqiperi, apo nuk ekziston? Nuk mund te thuash qe nuk ka, por eshte fakt se diabeti ne Shqiperi por rritet me shpejtesi. Eshte nje gje e pritshme, sepse jane disa faktore qe do te krijojne nje bum te kesaj semundjeje dhe nuk eshte nje lengate vetem per personin qe e vuan, por edhe per familjen, e shoqerine per koston e madhe qe ka. Faktori kryesor qe ndikon tek perhapja e diabetit eshte obeziteti, mbiushqyerja, nga ulja drastike e aktivitetit fizik, perdorimi i makines shume apo qendrimet ulur para kompjuterit, urbanizimi i shpejte i popullates qe ka braktisur fshatrat dhe eshte ne qytet. Shkaktohet edhe nga stresi ne rritje, pasi adrenalina eshte faktor qe bllokon insulinen dhe nga jetezgjatja e popullates, pasi ne moshat mbi 60 vjec, shpejtesia eshte shume me e madhe.
Ne cilin vit jeni specializuar per diabetin?
-Menjehere pas mbarimit te fakultetit te mjekesise, une u dergova per specializim. Ne fakt nuk e zgjodha vete, m'u dha sepse ishin nevoja per t'i sherbyer drejtuesve te larte. Une mbarova ne vitin 1964, dhe nje vit me vone u derguam ne Kine per te bere specializim. Profesori qe u more me ne, vinte nga nje eksperience e gjate ne Amerike. Pas Kines, u specializova ne France po per diabetin, ne nje nga klinikat me te mira. Isha ne Gjeneve me pas.
Perse ju cuan per specializim pikerisht per diabetin. Ishte problem ne ate kohe per drejtuesit e larte, ku klinika speciale per ta perballej me kete problem?
-Ishte nje nga semundjet qe konsiderohej problem ne ate kohe. Ne vitet qe mbarova une ne 1964, jemi 20 vjet pas mbarimit te luftes, ku kuadrot e reja ishin djelmosha dhe pas 20 viteve arriten moshen pikerisht kur shfaqet diabeti, obeziteti, kur shtohet stresi dhe pakesohet levizja, per shkak te punes ne zyre. Pra jane te gjitha premisat qe udheheqesit shume shpesh vuajne nga diabeti, nuk ishte sekret kjo. Kishte nje numer anetaresh te Byrose te Komitetit Qendror qe ishin me diabet. Ishte problem diabeti ne udheheqjen e larte, kishte shume anetare te Byrose Politike kryesisht qe vuanin nga diabeti. E kishin me forme qe mjekoheshin ne menyre te rregullt, kishin edhe komplikacione. Madje njeri prej tyre vdiq nga diabeti ne vitin 1970 ishte Gogo Nushi. Ai ishte i pari qe vdiq si pasoje e nje komplikacioni qe i erdhi nga diabeti, nje infarkt. Infarkti ne fakt vjen me heret, me shpesh dhe me rende, tek personat me diabet se sa tek ata pa diabet.
Kur u zbulua qe Enver Hoxha ishte i semure me diabet?
Ai u zbulua ne vitin 1948 nga profesor Fejzi Hoxha, ishte rreth te dyzetave ne ate kohe, ishte obez po te kini parasysh fotot e tij, ishte ne tensionet e punes, koha e ndarjes se ish- Jugosllavine, pra i kishte te gjitha premisat per diabet dhe shenjat klinike per diabet, kishte etje, urinim te shpeshte. Profesor Hoxha i kerkoi atij vetem nje analize urine, e cila eshte metoda me e thjeshte per diagnozen e diabetit dhe ajo doli pozitiv. Ne nje fare menyre kam pershtypjen qe diagnoza e diabetit tek Enver Hoxha, nga profesor Hoxha, ne te vertete beri te nise dhe diabetologjia shqiptare. Sepse ne fakt, deri ne ate moment une nuk di qe profesor Hoxha, te kete pasur interes te vecante per diabetin. Nga ky moment, ai iu perkushtua kesaj semundjeve qofte ne leksionet qe jepte, studimet etj.
Ju si student i Mjekesise, e dinit qe Enver Hoxha vuante nga diabeti?
-Jo ne te vertete nuk e dija. Nuk kisha asnje informate per kliniken speciale dhe nuk me interesonte.
Enver Hoxha u kurua nga diabeti qe kur e zbuloi ne vitin 1948 ne Shqiperi, apo shkoi edhe jashte?
Ka shkuar edhe jashte. Shkoi ne Bashkimin Sovjetik, ne Kremlin. Ishte zakon ne ate kohe qe here pas here, udheheqesit kur shkonin ne Moske, benin nje kontroll ne kliniken e Kremlinit. Kjo sepse klinika jone, ajo e quajtur "klinika speciale", u ngrit pikerisht ne modelin e klinikes sovjetike, e cila duhet te kujdesej ne menyre specifike per anetaret e Komitetit Qendror.
Kur u krijua klinika speciale tek ne?
-Pasi u prishem me Bashkimin Sovjetik, kam pershtypjen edhe ne Cekosllovaki. Nje nga mjeket qe e ka kuruar atje Enver Hoxhen, ka qene Progrozhevski, nje mjek shume i mire rus qe aplikonte metodat e kohes. Por ka pasur edhe nje infermiere te shkelqyer, Kostandina Naumi, eshte e rralle te kesh nje infermiere me nje perkushtim te tille. Ajo e ndiqte ne menyre rigoroze, pasi diabeti ka nevoje te monitorosh nivelin, shendetin, ushqimin, cdo gje e bente kjo infermiere ne menyre perfekte. Enver Hoxha, eshte konsultuar me shume jashte. Nuk di te kete shkuar posacerisht per mjekim.
Por pas vitit 1964, kur ju shkuat ne kliniken speciale Enver Hoxha, vijoi te kurohet vetem ne Shqiperi apo edhe jashte?
-Po, vetem ne Shqiperi pas prishjes me Bashkimin Sovjetik, ai me sa di nuk beri asnje udhetim jashte shtetit. Ka qene edhe deshire e tij te kurohej ketu dhe eshte kuruar vetem nga mjeket shqiptare. Ne te vertete, Enver Hoxha, nuk ka pasur nje mjek personal, ka pasur profesor Fejzi Hoxhen qe ishte konsulent i afert. Diabeti i Enverit beri qe diabetologjia shqiptare, mori nje hov pas kesaj ne te mire te pacienteve te tjere kudo, jo vetem ne Bllokun e udheheqjes.
Eshte permendur shume vizita e nje mjeku francez, Poli Miljezit, qe sic ishte mjek ishte dhe njeri publik ne France. Ishte konsulent i Hoxhes, apo thjesht e vizitonte?
Miljezi ka qene nje mjek konsulent i njohur i disa personaliteteve boterore. Ka qene mjek me reputacion ne France, per prestigjin qe kishte. Ishte i dimensioneve kombetare dhe nderkombetare. Ishte konsulent i shume krereve te shteteve. Arsyeja pse u afrua me ne, nuk ishte specifike me Enver Hoxhen. Ishte i lidhur si mik i Shqiperise, ne ambasade ne fillim konsultoi Fiqirete Shehun dhe ishte me i lidhur me ta. Quhej njeri qe kishte simpati per Shqiperine dhe ne kete kontekst u bene konsultime, konsultime per shtrimin e problemit apo te dosjes, por nje gje, ai asnjehere nuk ka vene stetoskopin per ta vizituar. Ai asnjehere nuk e ka vizituar Enver Hoxhen. E ka takuar sigurisht, por nuk e ka vizituar, ndonese ka qene ne dijeni te dosjes se tij.
A mbahej sekret dosja e Enver Hoxhes?
-Per te gjithe mbahej sekret. Ishte madje nje sekret i madh dhe ndaj, klinika speciale i ruante dosjet dhe ishte vetem per kete.
Por kur qellonte qe konsultoheshit me jashte, thoshit emrin e pacientit?
-Jo detyrimisht. Kur ben nje konsulte pa pacientin, ti konsulton dosjen jo pacientin. Ne kete prizem nuk eshte konsultuar, eshte konsultuar vetem dosja.
Nje grup mjekesh kineze merrej me shendetin e Enver Hoxhes, a u atashuan ata prane jush?
-Kjo ka qene ne nje faze kur ai pesoi infarkt ne vitin 1973 dhe ishte kerkesa jone. Enver Hoxha nuk ka pasur mjek personal ne fillim dhe i pari mendoj se ka qene Hektor Peci, me pas une. Kishte shume mjek qe kujdeseshin per te dhe jo personal, ai ka pasur deshire qe mjeket te konsultoheshin me njeri-tjetrin. Une pata fat te mire dhe fat te keq. Fat te keq sepse menjehere sapo une vajta, diabeti shumevjecar i tij kishte filluar te jepte komplikacione, ne vitin 73. Keto komplikacione, duheshin te parandaloheshin. Keto ishin demtime ne sy, demtime ne arterie, te cilat cuan ne infarkt.
Nuk kishte arritur grupi i tij t'ia mbante nen kontroll diabetin para se te vinit ju?
-Ishte i mbajtur nen kontroll ne limitet qe thashe se mbahet, nuk mund ta mbanin ne menyre perfekt. Mjetet qe perdornin, kokrrat etj, e mbanin nen nje gjendje normale.
Shkaku i infarktit te 73 ishte diabeti, a ishte i rende ai?
Infarkti ndodh edhe tek njerez pa diabet. Ai infarkt si te gjithe te tjeret ishte i rende, qe i kercenoi dhe jeten. Nisur nga kjo u ngrit nje ekip mjekesh me mandat nga shteti, te cilet duhet te monitoronin gjendjen e tij dhe te mos lejonin qe ai te perseritej.
Prof. Ylli Popa, me ka thene se ruajtja e tij ishte gati 24 oresh, nga ana e mjekut kardiolog?
-Kjo ndodhi kur situata erdhi e tille. Situata pershkallezohej nga viti ne vit, ai pati edhe 12 vjet jete pas infarktit dhe kjo nuk ishte e lehte.
U rikuperua teresisht pas infarktit te 73-it?
-Plotesisht, ju e keni pare qe ai ka qene aktiv ne pune gjithmone dhe nuk e ka nderprere ndonjehere punen.
Ne vitin 73, a qendroi per nje kohe te gjate jashte punes?
-Disa muaj qendroi ne regjim shtrati, por qendronte here ne shtrat here ne dhome.
Ruhej me hermetizem ky njoftim, qe te mos dilte ne publik?
-Sigurisht, nuk besoj se e dinte kush.
Po grupi i mjekeve kinez, qendroi gjate apo u larguan?
-Qendroi per aq kohe sa ishte akute situata dhe me pas iken menjehere.
A ishte diabeti shkaku i vdekjes se Enver Hoxhes?
-Vdekja i erdhi nga zemra.
A ishte nje vdekje e cila erdhi pak nga pak, apo e menjehershme?
-Perkeqesimi erdhi pak e nga pak. Momenti i vdekjes qe akut, ishte ndalimi i zemres.
Vdekja ka ndodhur ekzaktesisht ne 11 prill apo me pare?
-Goditja ka ndodhur me daten 9, u mbajt disa dite dhe vdekja ndodhi ne 11.
Ne nje dokumentar francez te shkurter behej fjale se ai nuk ka qene ne rregull, muajt e fundit te jetes se tij. Ndihej perkeqesimi ne muajt e fundit?
-Nuk e kam pare kete dokumentar. Por mendoj se vdekja e tij eshte e dokumentuar dhe per te eshte folur nga nje grup mjekesh. Une e kam shkruar qe ne perceptimin tim ai ka qene i kthjellet deri ne fund.
Sa mjek kishte klinika speciale dhe me se merrej kryesisht?
-Ne fillim ajo kishte nje mjek, drejtorin. I dyti qe eshte emeruar atje kam qene une dhe me pas, erdhi nje mjek tjeter nga Spitali Ushtarak. Me pas u shtuan dhe dy te tjere. Ka qene nje klinike e vogel dhe mbeti e tille deri ne fund.
Ju keni qene koleg me kryeministrin aktual Sali Berisha. A ka qene ai pjese e grupit te mjekeve qe kuronin Enver Hoxhen?
-Nuk ka qene. Mund te ishte por nuk ka qene. Une do te deshiroja te ishte, se ishte kardiolog i mire.
Tentuat ta fusnit ne grup?
Mesa di une i eshte bere nje propozim, por nuk eshte miratuar nga strukturat e kohes.
Per cfare arsye?
Nuk e di, nuk mund ta them kete. Por di qe nuk ka qene ne grup. Enver Hoxhes nuk i ka sherbyer.
Merrej si konsulent ne kliniken speciale?
Po, sepse aty merrnin pjese nje sere specialistesh. Por ai nuk ishte kuader ne kete klinike ishte konsulent. Vinte per raste te caktuara, per te konsultuar paciente te caktuar.
Perpjekja per ta futur ne grupin e Enver Hoxhes, ne cilin vit u be?
Nuk me kujtohet me saktesi, por ishte koha kur problematika e tij kardiake ishte teper evidente.
C'marredhenie keni pasur me Sali Berishen ne ate kohe?
Ka qene nje koleg qe e kam cmuar gjithmone per energjine, dinamizmin, sedren profesionale.
Ishte nje mjek i mire?
Ishte jashtezakonisht i apasionuar, i azhurnuar me literaturen, beri ndryshime shume te medha ne katedren ku vajti. Solli ne kardiologji shume prurje ne drejtim te pajisjeve, kompjuterizimit. Mendoj se Saliu u be shpejt nje lider ne katedren e tij.
Cili ka qene niveli i mjekesise shqiptare para viteve 1990?
Nuk ka nje mase per ta matur kete nivel, as me metra dhe as me centimetra. Ka qene nje mjekesi tipike sovjetike. Ky model kishte si qellim baze, shtrirjen e tij ne te gjithe popullaten. Por nuk i vinte shume rendesi cilesise dhe aparaturave, duke qene se ato edhe kushtonin shume.
Cila teksteve i referoheshit ju ne punen tuaj?
Ne fillim ishin sovjetike, por brezi yne pati mundesi te shkollohej edhe ne France. Brezi yne kapi gjuhet e huaja.
Po ne nivelin teknologjik?
Ne nivelin teknologjik kemi qene te prapambetur, sepse aq ishin edhe mundesite. Mund te them se aparati i pare per te bere lazer, u soll per Enver Hoxhen po nuk u perdore asnjehere prej tij. Ne nje menyre, semundjet e tij kane ndikuar qe ne te permiresojme edhe teknologjine. Kishte nje bindje qe nese ai do te kishte nje problem serioz, nuk do te shkonte te mjekohej jashte. Por praktikisht potenciali i mjekesise sone, ishte shume mbrapa nga ai qe kishte ecur ne ate kohe ne bote.
Po niveli i profesoreve tuaj, si ishte?
Profesoret jane gjithmone idhuj, simbole. Ata sollen nje mjekesi jo sovjetike, por te orientuar drejt klinikes. Ata gjeten nje ambient te zbrazet dhe punuan fort per te. Une kam pasur kontakt me pjesen me te madhe te tyre dhe ka pasur nga ata qe ishin impresionues. Ata punonin me shqisa, me shikime, me ndijime dhe kjo race tani eshte zhdukur, kjo ishte impresionuese. Secili brez ka pasur edhe sharmin e tij.
Ju keni nje liber qe eshte 503 faqe "Mes endrres shqiptare dhe realitetit evropian". A mund te m'i shpjegoni keto te dyja dhe ku qendron kontradikta?
Nuk ka ndonje kontradikte, eshte ceshtje e evolucionit. Une kam ndenjur 15 vjet ne Organizaten Boterore te Shendetesise ne Kopenhagen dhe kam pasur kontakt me sherbimet shendetesore perendimore e me ekspertet me te mire. Kjo te hap nje dritare tjeter, sepse shendetesia eshte nje "oqean" i madh. Endrra ishte qe shendetesia jone te reformohej, te kapte kohen e humbur.
Pse sot, eshte ndoshta ishulli i vetem socialist mjekesia jone?
Perceptimet jane perceptime dhe cdokush e shikon ne optiken e tij, por do te thosha se ajo po reformohet dhe aty kane ndodhur reforma te medha. Te cilat ende nuk i kane dhene frytet, sepse ndodh si me themelet e ndertesave.
Cilat jane keto reforma?
Shendetesia jone ka qene shteterore, sot eshte bere private vendore dhe private e huaj. Ne treg ke perspektive. Evolucioni tjeter eshte krijimi i tregut shendetesor, ka nje pasuri mjetesh tashme. Levizje tjeter eshte demokratizimi, liria, mjeket sot levizin nga fshati ne qytet. Studiojne brenda dhe jashte, bejne disa profesione. Demokracia ne shendetesi eshte t'i japesh pushtet qytetarit, t'u japesh te drejta atyre.
Cilesia e sherbimit eshte ende shume e dobet...
Edhe cilesia eshte percepsion sepse nuk matet dhe nuk eshte kerkuar kurre. Endrra ime eshte ta mas cilesine, jo per kuriozitet por per te krahasuar, per te vendosur objektiva te qarta. Objekti eshte permiresimi i cilesise. Cilesia tek ne ende matet me opinion.
Si matet cilesia?
Ajo matet me standarde. Duhet qe fillimisht te biem dakord per disa standarde matje. Matja behet kryesisht edhe me rezultat, por edhe me mjetet dhe kushtet. Ketu ende, si i miri dhe i keqi, vleresohen njesoj. Duhet te maten njesoj edhe pjesa publike dhe private. Ne duhet te shkojme tek akreditimi, i cili eshte nje konfirmim zyrtar, qe te jep ty besimin se ky institucion e ben ate qe duhet, ashtu sic duhet. Pastaj e zgjidh ti, ku do te hysh. Ne jemi duke e zgjidhur kete situate, dhe se shpejti do te fillojme t'i zbatojme keto standarde. Ne do t'jua japim spitaleve dhe ato duhet t'i zbatojne ose jo. Ne kemi zgjedhur qe te marrim eksperiencat me te mira te standardeve dhe t'i pershtatim ato sipas nevojave tona. Standardi i pare eshte minimal, me pas ai normal dhe me pas ndoshta, ai i ekselences.
Kur do te behet kjo?
Standardet jane gati dhe e them me mburrje, sepse shume vende nuk i kane ende. Ministria i ka aprovuar dhe ne po pergatisim mjeket ne te gjitha rrethet dhe po i trajnojme sesi duhet bere kjo matje.
Edhe vleresimi do te behet me nje grup tjeter, qe po keshtu po trajnohet.
Kur mund te jepen rezultatet e para?
Nese gjithcka shkon mire nga ana administrative, procedurale, pasi duhet akoma nje vendim i Keshillit te Ministrave.
Po te marrim kushtet normale?
Qe vitin e ardhshem.
Pra qe vitin e ardhshem nje pacient nuk do te pyes me shokun, kusheririn, mikun, se ku duhet te shkojne, por do te kete disa standarde qe duhet te zgjedhe vete?
Jo, mos te nxitohemi. Qe vitin e ardhshem do te filloje procesi, qe spitalet do te vijne te thote qe une dua te akreditohem, do te filloje te lexoje pyetjet, ne do t'i leme nje vit kohe, gjashte muaj qe te pergatitet per to. Pasi nuk behet fjala per nje fushate, por per ndryshim rrenjesor nga brenda.
Pra do te dime se cili spital i ploteson keto kushte me mire?
Une besoj qe pas nje viti. Kemi arritur nje gje te madhe, ne ligjin per kujdesin shendetesor eshte vene nje nen, qe i detyron te gjithe institucionet publike e private, vendore dhe te huaj qe operojne ne Shqiperi, t'i nenshtrohen ketij procesi. Edhe nje gje dua te them, nese ky proces do te shkoje shume mire, kjo hap nje perspektive tjeter per shendetesine tone, pasi ka nje vendim te Bashkimit Evropian, levizja e pacienteve ne te gjithe boten, ne shume vende ka radhe pritje per te bere nje heqje guri. Sallat tona jane te pashfrytezuara, kjo mund te hape turizmin medikal. Keni pare se cfare ka ndodhur me dentistet, te gjithe emigrantet vijne ketu, kjo gje mund te ndodhe per shume gjera te tjera nese spitalet jane te akredituara komfort rregullave.
Une e kuptoj qe ne mjekesine private, pasi te behet akreditimi sipas jush, ai spital qe do te kete me shume pike, qe do te kete nivel me te mire cilesie, do te kerkoje dhe pagese me te madhe. Po ne mjekesine publike, ne spitalet publike, nje spital qe eshte me i plotesuar se sa tjetri, cfare diference do te kete nga ai, qe do t'i plotesoje vetem kushtet minimale?
Diferenca eshte se ne rame dakord me ISKSH-ne, i cili do te jete bleresi i vetem i sherbimeve. Pra ne te gjithe ia japim ISKSH-sw, instituti do te bleje me preference tek ato qe jane akredituar dhe ato qe jane akredituar do te kene mundesine te perfitojne nje 5% bonus ne financim, ne krahasim me ato qe nuk akreditohen.
Te gjithe ata qe jane akredituar. Po nje qe eshte akredituar dhe ka standarde bazike me nje qe i ka standarde te larta?
Ne stadin e pare ne do t'i ndajme ne dy, e more nuk e more provimin. Eshte si femijet qe nuk kane nota.
Nje spital publik e ka marre akreditimin, nje tjeter nuk i ploteson kushtet. A do te jene mjeket te paguar njesoj?
Nuk besoj se do te paguhen njesoj, pasi keta do te marrin 5%.
Po do te paguhen 5% me shume...
Ketu problemi nuk eshte tek 5%, eshte tek imazhi i spitalit, ketu do te kete fluks me te madh pacientesh, ne do t'ia leme tregut t'i rregulloje.
Duke pasur fluks me te madh pacientesh, cfare do te perfitoje me shume ky spital?
Pasi ata do te perdorin, do te behen autonom, te ardhurat suplementare... Pra duket sikur s'ka ndodhur gje tek ne, kjo eshte nje reforme shume thelbesore ne krahasim me menyren se si financohesh perpara, qe jepesh nje fond dhe thoshe qe kete ke gjithe vitin, bjer faturat dhe asgje s'ndryshohet. Pra ka nje ndryshim thelbesor.
Do te shoqerohet me nje lloj autonomie financiare...
Eshte vendosur, por ende nuk eshte vene ne zbatim, si dy mekanizma. Mekanizmi i trete qe nuk thashe, i reformes qe ka nisur ne fakt, eshte qe ne nuk vleresojme se akreditohen institucionet, por nuk akreditohet personi, doktori. Atehere cfare behet me kualifikimin e njerezve qe marrin nje diplome dhe flene me ate tere jeten, pasi keshtu ka qene tere jeten. Eshte krijuar nje institut i edukimit te vazhdueshem profesional, qe ne cdo 5 vjet, mjeket te ricertifikohen, pra te marrin disa kredite. Pra keta do te jene te detyruar te futen neper kurse, ne kualifikime, ne konferenca dhe per cdo aktivitet te ketille do te kalojne ne filtrin e ketij instituti, qe te thote se eshte i vlefshem dhe sa pike merr. Pra do te thote te vendosim paralel institucionin dhe personin, mekanizmin financiar dhe vijme tek mekanizmi i fundit, qe eshte me i fuqishmi. Eshte levizja qytetare, fuqizimi i pacienteve, vendosja e tyre ne qender eshte trendi me modern i sistemeve te sotme. Domethene, qe pacientet te kene te drejte per te marre pjese ne menaxhim, per te kerkuar llogari per informacion...
Mund te realizohet?
Qendra jone e ka filluar, se shpejti me Ministrin e Shendetesise do te behet me date 16, do te behet diskutimi per karten shqiptare te te drejtave te pacienteve, ne frymen e asaj evropiane. Kjo do te beje qe pacientet te organizohen dhe te kene nje ze. Ne kemi hyre ne Evropian Helth Consumer Index, eshte nje levizje evropiane ku pranoheshin vendet e BE, per here te pare u pranua Shqiperia, ne thame le te listohemi te fundit, por mjafton te jemi. Nuk dolem te fundit, dolem te 30-tet nga 33 qe ishin. Por, aty kur matet ky indeks, e para eshte te drejtat e pacientit ekzistojne dhe si zbatohen ato. Kjo do te behet ne dy drejtime, nga pacientet dhe qytetaret vete, nga mjeket dhe te institucionet vete. Pasi vetem konsumator qe eshte kerkuar, qe eshte oponent, vetem ai te detyron qe ta permiresoje, ama i organizuar dhe jo ne menyre individuale sic the ti, sepse keshtu u krijojne fabula skandalistike, sic po ndodh.
Ju keni punuar ne OBSH, ne c'nivel eshte mjekesia shqiptare ne raport me keto vende te tjera. Jemi nder mjekesite me te prapambetura te Evropes, apo keto jane fenomene qe ndodhin ne te gjithe mjekesite e tjera?
Zyra e Kopenhagenit ne Evrope mbulon 51 shtete te Evropes, pra nuk kane pasur vetem vende lindore, por edhe perendimore. C'eshte e verteta, edhe keto te Evropes qendrore kane pasur te njejtin model, une isha ne Kosove, nuk ka ndonje sistem te ri, ka trasheguar ate nga ish-Jugosllavia, eshte njesoj sic e kemi pasur ne ne vitet '60. eshte vertikal, i planifikuar, pa asgje. Diferenca behej ne kete qe fondet per aparatura ishin shume me te medha. Javen e fundit isha ne Kongresin Boteror te Federates Boterore te Diabetit, u be 20-vjetori ne Kanada, me beri pershtypje nje gje, qe e gjithe bota shkencore dominohet nga artikuj dhe referate qe vijne nga perendimi. Gjithe bota lindore eshte e heshtur. Eshte nje prapambetje, kane potencial njerezor, por ka munguar metodologjia, ka munguar sharma e shkences, ka munguar inspiracioni. Shkencerisht e gjithe bota lindore eshte jo prezente.
Ne 15 vjet qe ju keni punuar ne OBSH, fenomeni i mitmarrjes, apo ryshfetit qe mjeku merr nga pacienti, ekziston edhe ne vendet e tjera te botes?
Eshte nje diference, qe ne ish vendet e Bashkimit Sovjetik, ryshfeti ka qene i legalizuar, nuk ka qene per te dhene nje bakshish, nuk ka quajtur si fenomen negativ, kudo mjeket qe kam pare une, kane jetuar dhjetera here me mire se sa kemi jetuar ne ne Shqiperi.
Fenomeni i ryshfetit, ekziston ende ne Perendim?
Jo, absolutisht.
Ne Shqiperi eshte shqetesues ky fenomen?
Eshte shqetesues, ne shume plane, etike, njerezore. Ky problem do pare me gjakftohtesi, se eshte nje moment i rimodelimit te marredhenieve te popullsise me popullaten. Problemi eshte qe rrogat e mjekeve kane qene jashtezakonisht te vogla. Mjekesia ne te vertete ka vete faj, se ne duke trasheguar modelin e vjeter, s'kemi ditur se sa eshte vlera jone e punes. Ne s'dime se sa kushton nje operacion sot e kesaj dite. Ne mjekesi paraja ka qene turp, por sot eshte bere dominonte, sot shendetesia jone eshte gjendur pa menaxher te mirefillte financiar, pa ditur produktivitetin. Kjo marreveshje spontane midis njerezve dhe mjekeve, ne nje fare menyre ka evituar qe te braktisen nga profesioni mjekesor ne fazen e pare ne Shqiperi, sepse do te kishin nje eksod te bluzave te bardha qe mund te shkonin te shisnin banane e te beheshin taksist, se merrnin 10-fish me shume se sa ajo rruge.
Ku qendron thelbi i reformes "Obama" ne shendetesine amerikane?
Impenjimi i Obames vuri si prioritet te pare qe kur hyri ne Shtepine e Bardhe, reformen shendetesore. Po hynte ne nje fushe te zjarrte, ku deshtuan paraardhesit e tij. Thelbi i reformes Obama bazohet ne tre shtylla. Se pari ai kerkon te korrektoje nje padrejtesi te trasheguar, deri diku te turpshme, qe eshte lenia pa sherbim, pa siguracion e 46 milione amerikaneve. Jane lene keta njerez. Keta vertete qe lihen jashte, por kur semuren, ndihma shendetesore ne urgjence eshte e detyruar dhe llogaritet disa 100 bilione dollare kostoja e ketij neglizhimi. Ka nje akt moral por edhe financiar. kjo do te rregullohet me nje fond qe dha presidenti, qe te sigurohen, duke bere dicka ndryshe nga reforma Klinton, qe keta persona ta zgjedhin vetem ku do te sigurohen. Tek cili rrjet sigurimesh, sepse ka shume. Obama krijoi paralelisht nje siguracion publik, i cili do te frenonte cmimet e cmendura te disa siguracioneve private dhe te ndalonte ato te mos vinin klauzola, qe disa kategori semundjesh nuk i rimbursonin. Pra ky vuri nje fond rimbursimi per koston e tyre. Se dyti Obama do qe ta beje me produktiv sistemin ekzistues, punon dhe harxhon 4-fishin e fondeve qe ka per fryme buxheti i vendeve te Evropes. Amerika harxhon 18% te GDP-se. Nderkohe qe vetem 51% e amerikaneve marrin ndihmen e duhur dhe 100 mije amerikane ne vit, vdesin nga gabime te evitueshme mjekesore. Pra, paraja ka qene e madhe, po duhet pare si administrohet ky fond. Obama dha nje fond te jashtezakonshem per te bere kompjuterizimin dhe te paguajne njerezit jo sa ore punojne, por sa produktiv jane.
E treta, eshte kolona qe disa semundje te parandalueshme, ne vend qe te parandaloheshin, anashkaloheshin. Ai kerkon qe semundjet te ndiqen. Hyn ne disa reforma qe cenojne industrite farmaceutike, shoqerite e figuracioneve dhe kokat e mjekesise. Pra Obama, ndaj kontestohet dhe e quajne se po ben nje reforme socialiste. Por ne te vertete nuk eshte e tille.
Do te funksionoje kjo reforme?
Natyrisht qe ka nje problem. Financimi sot hidh aq shume para per te korrigjuar keto gjera, por mbajtja e tyre qe te mos shkojne serish ku ishin, eshte nje ceshtje qe kerkon mbeshtetjen e te gjitheve. Eshte kontrolli i shpenzimeve qe duhet bere. Ka tre rreziqe qe vijne perpara. Per shembull, teknologjia e re e cila vjen, edhe po ta ndalosh ajo do hyje se eshte ne sherbim te popullates. Se dyti, kerkesat e popullates jane vazhdimisht ne rritje. Se treti, meshimi progresiv i popullates, moshat e treta jane konsumatoret me te medhenj dhe numri i ketyre njerezve, eshte i madh. Eshte nje fond qe kerkon rritje te vazhdueshme. Obama mori nje cmim "Nobel" per paqen, une do t'i jepja nje cmim "Nobel" per shendetesine.
Cila nga shendetesise ne bote eshte sot me e perparuara?
Ka dy eksperienca krahasimi. Njera e cila u be ne vitin 2000, ku 110 vendet u krahasuan per performancen e tyre shendetesore dhe e para atehere doli Franca, e dyta Italia, ne ishim nga mesi i fundit, por ishim dicka. Nje krahasim tjeter u be vitet e fundit, e para ka qene Hollanda, me pas Danimarka dhe e treta Austria. U be vetem per Evropen. Sot sistemin me te suksesshem e kane vendet nordike. Anglia gjithashtu ka nje sistem shume te mire. Ne fushen e cilesise vendi kampion qe investon eshte Franca.
