Ancient Greek - Albanian Lexicon

[Zeus10]

Nderkohe fjala tjeter νοτερος, eshte e lidhur me fjalen shqipe njom~njomur

NJOM kal.1. Shtie diçka në ujë a në një lëng tjetër me qëllim që të zbutet, të bëhet e lagët ose të fitojë ndonjë veti tjetër të nevojshme. Njom bukën. Njom rrobat. Njom shollën. Njom farin. Njom lirin. Njom kashtën. Njom litarët.
2. Lag pak, hedh pak ujë mbi dikë a mbi diçka, spërkat me ujë a me ndonjë lëng tjetër; kund. thaj. Njom peshqirin. Njom rrobat para se t'i hekuros. Njom duhanin para se ta grij. Na njomi shiu. E njomi me lot (shaminë, tokën, bukën).
3. bised. Ujit pak. Njom lulet. Njom bostanin. Njom arën.

[bardus]

- δε , ne helenishten e vjeter ,eshte nje pjesez qe i ngjitet fjales si prapashtese, per te treguar levizjen drejt nje vendi te caktuar, e njejte si ndajfolja te e gjuhes shqipe , qe perdoret e lire dhe e pa ngjitur .

- δε = TE . ndajf. ... Përdoret me një emër të rasës emërore, dhe së bashku me të shënon vendin a sendin ku a pranë të cilit ndodhet dikush a diçka ose kryhet një veprim. Te shtëpia. Te fshati me të dalë. Tek ana e lumit (e rrugës). Te rrëza e malit. Te pragu i derës. Isha te miqtë (te shoku). Mbeti te fqinji. Të mbështetemi te populli! ..

κρήνηνδε ' to a well' , te kroni

Τροίανδε to Troy , ' te Troja "

etj.

[rrëqebull]

Që fjalët γυνή dhe γυναίκα 'grua, bashkëshorte, femër' janë fjalë burimore ilirishtoShqipe e vërteton pakundërtueshmërisht ruajtja e kuptimit të veçantë të fjalës gjini që është pasqyruar në pamjen e bashkangjitur. Kjo fjalë është zhvillim i natyrshëm i trajtave parake ilirishtoShqipe [Ndryshimet GJ >< G dhe I >< Ū >< Y janë të natyrshme].
(Trajta γυναίκα është veçse e njëjta rrënjë por e mbiemërsuar me anë të prapashtesës, simethânë ~gjinike por edhe ~gjinajke me dyzanorësimin që hasim në dialektet shqiptarolindore).

[Zeus10]

Gjini=Grup=Bashkesi
γένος(qe sipas te gjitha gjasave lexohet: gjin-os)=race, stock=grup njerizish te nje stoku
Vete fjala gji, pervec kuptimit te zakonshem te gjirit, ka dhe kuptimin e nje njesie, qe mban brenda dicka.

[rrëqebull]

Po, pa dyshim që γένος është motërzim i po së njëjtës fjale.

Edhe kjo është ilirishtoShqip; siç shtoi edhe Strokulli:

Ne disa vise gjinìse i thone gjenì.

Pra *gjenosh = *gjinosh 'që ka të bëjë me gjininë/gjeninë, me prejardhjen, me kombësinë, me farefisin'.

[bardus]

Njehere tjeter kam permendur se fjala shqip Kale nuk vjen nga Lat.caballus ,sepse tek trajta latine germa /b/ eshte pasardhese e digames qe eshte quajtur pellazge e me vone Aeolike ϝ , qe u nderrua ne /v/ dhe /b/ , pra e mesmja ka qene shkruar si kaϝal- > caball-, e njejta gje ka ndodhur edhe tek fjala asbest, ἄσβεστος, ku ἄ - eshte parafj.perjashtuese ''pa'' d.m.th. '' i (p)a - shuajtshëm '', ''qe nuk shuhet'' , ndryshe me alfabetin e Kadmit ἄ-σyεστ-ος.

alf.Kadmit , shqip / y / > digamma /ϝ / > hel.vj. /β/ , lat./b/, etj.

[rrëqebull]

Njehere tjeter kam permendur se fjala shqip Kale nuk vjen nga Lat.caballus ,sepse tek trajta latine germa /b/ eshte pasardhese e digames qe eshte quajtur pellazge e me vone Aeolike ϝ , qe u nderrua ne /v/ dhe /b/ , pra e mesmja ka qene shkruar si kaϝal- > caball-, e njejta gje ka ndodhur edhe tek fjala asbest, ἄσβεστος, ku ἄ ne shqip parafj.perjashtuese ''pa'' d.m.th. '' i (p)a - shuajtshëm '', ''qe nuk shuhet'' , ndryshe me alfabetin e Kadmit ἄ-σyεστ-ος.

alf.Kadmit , shqip / y / > digamma /ϝ / > hel.vj. /β/ , lat./b/, etj.

Prurje jashtëmasisht çelësore sepse hap një shteg më tepër vërtetimues dhe tejet të rëndësishëm për sa i përket faktimit të stërlashtësisë dhe pararendësisë së së Gjuhës Shqipe.

Pra kemi ἄσβεστος < ἄ-σyεσ-τος < (p)a-shuesh-tës, 'i pa shuesh-ëm'

ku -tës është prapashtesë mbiemërndërtuse e njëjtë me -ëm; për lehtësim, është njësoj sikur të kishim një trajtë të llojit #mbrosh-tës, krahas trajtës mbroj-tës; pra porsi në rastin e fjalës mbroj - të mbrosh, kemi shuej - të shuesh, nga ku shuejtës, *shueshtës 'i shuajtshëm' .

Po ashtu folja: σβέννυμι nga ilirishtoShqipja *shuenjëm , ku *shuenj është trajtë parake e foljes shuej/shuaj.

Kështu, falë zbërthimit që ke bërë bardus

alf.Kadmit , shqip / y / > digamma /ϝ / < hel.vj. /β/ , lat./b/ >< /p/, etj.

na dëshmohet se si, prej ilirishtoShqipes *shuenj kanë dalë "greqishtja e lashtë" σβένν- dhe gjithashtu folja e mbijetuar në italisht "spegnere" /spenjere/ që gabimisht ('trashanikisht' madje) shpjegonet prej "ex- + pingere".

[bardus]

gjithashtu folja e mbijetuar në italisht "spegnere" /spenjere/ që gabimisht ('trashanikisht' madje) shpjegonet prej "ex- + pingere".

Po Rreqebull , une besoj se lidhja eshte gjenetike, ku gjuha shqipe e ka ruajtur trajten me te vjeter.Me kete italianen "spegnere" ja paske shkrire dyllin dhe vene vulen , e paske mberthyer aq mire sa s`ka ku te veje me .

shqip ''shuaj '' > italisht "spegnere" , helenishte vjeter ''σβέννυμι''.

E ke mire me shtesen /p/ ,por korigjova edhe nje gabim timin (me ngjyre).

alf.Kadmit , shqip / y / > digamma /ϝ / > hel.vj. /β/ , lat./b/ >< /p/, etj.

[rrëqebull]

Nuk ma kishte zënë syri atë `<`, por do kuptohej që ishte gabim shtypi se e tregojnë vet rrethanat e shkrimit.
Më ka ndodhur edhe mua disa herë [1, 2, 3 etj.].

[bardus]

Digamma ka marre vlera te ndryshme fonetike si tek helenishtja edhe tek latinishtja dhe jo gjthmone mund te transliterohet me /y/ e Kadmit sikur beme me fjalen asbest,por ato fjale qe e pranojne zevendesimin, jane me te vjetrat te kohes se tij ose pak me vone, sepse funksioni i digammes ka ardhur duke u ndryshuar.

Nje rast tjeter eshte fjala shqipe nuse = e Reja (barazim i bere me pare nga Rreqebull).Po ti rendisim ne latin dhe hel.vj. fjalet nuse dhe reja 'cloud' shohim se eshte e njejta fjale :

Lat.nupta, nuptae ' nuse'
Lat. nubes, nubis , nebula, nebulae ' reja'
____
Hel.vj.νύμφα , νύμφη ' nuse'
Hel.vj.Νυός/νυσός, Νύμφη-Nύφη, Νύμφη----Νούσε' Nuse' ( A.Kolia)
Hel.vj.νέφος ,νεφέλα, νεφέλη ' cloud' , ' reja'
_____

Ura qe i bashkon te tera eshte digamma , vetem ajo i spjegon keto ndryshime y -> f - b,p , nuya -nuja -νύϝα ' reja , nuse'

nupta < νύμφα ~ νύϝα (=Nύφη, A.Kolia) < nuya '' e Reja, nuse'' .

Nje shembull tjeter i njejte , δαλός 'fire-brand' > δαϝελός, cf. δαβελός, (folja δαίω ' djeg') .

[rrëqebull]

Mund të jepet edhe një zgjidhje tjetër e mundshme për fjalën ἄσβεστος dhe foljen σβέννυμι:

sak nga ilirishtoShqipja zbenj

ZBEH kal.
1. vet. veta III. E bën që t'i ikë a t'i dobësohet ngjyra e kuqe e fytyrës, e bën të zbehtë.
E zbehën ethet.
2. Ia dobësoj ngjyrën, e bëj si të bardhemë a si të verdhemë, e zbardh pak. Sapuni ia
zbehu ngjyrën këmishës. Dielli i zbehu muret.
3. I ul dritën, i dobësoj ndriçimin a shkëlqimin. Mbulesa ta zbehu ndriçimin llambës.
Hëna (agimi) i zbehu yjet.
4. fig. E bëj të paqartë, të dobët dhe pa forcë shprehëse; i heq gjallërinë e shkathtësinë
e zakonshme, i dobësoj fuqinë; e pakësoj, e zvogëloj. Ia zbehu qëllimin (idealin). Ia
zbehu përmbajtjen (bukurinë) veprës. Ua zbehën vrullin (zellin). E zbehën lojën. Nuk
ia zbehin dot lavdinë.

*shuenj dhe *zbenj mund të jenë dy folje të ndryshme, por me anë të ndryshimit digama > b, mund edhe të shihet se si shu̯ej është kthyer natyrshëm në *shbej > zbej përbrënda ilirishtoShqipes, dhe kjo e dyta ka kaluar në "greqishte të vjetër" dhe "latinishte".

Pra ἄσβεστος = (p)a-zbehtës 'i pa zbehshëm, që nuk zbehet' ku kemi edhe ndryshimin e njohur H >< S.

Ndryshimi i gjetur digamma /u̯ / > /v/ >< /b/ >< /p/ etj. na ndihmon edhe në këtë rastin tjetër:

VEDËR f.Enë ..

VIDËR f.1. zool. Lundër. Vidër lumi.

ὑδρία water-pot, pitcher,;

Te dyja, vedër dhe vidër , origjinojne nga fjala ujë .

Perveç kesaj, ne te ashtequajturen atikishte, fenomenin e renjes se shiut e therrisnin:

ύει

Eshte jashte cdo dyshimi, qe kjo eshte e lidhur drejtepersedrejti me fjalen: 'ujë'

Nuk e di nëse kjo ύει që ka prurë Zeusi10 mund të gjendet edhe me digamën në vend të ύ-së, mirëpo ka gjasa që tinulli nistor i fjalës `ujë` të ketë qenë pikërisht digama /u̯/: pra *u̯ëj.

Dhe prej trajtës më të lashtë të ilirishtoShqipes *u̯ëj, falë ndryshimit u̯ > v, kanë buruar, siç e ka thënë saktësisht bardusi, të gjitha fjalët e tjera `vidër, vedër etj.` < *u̯ëj-tër 'send uji, send lundrues apo kafshë që noton'.

In Ionic, /w/ had probably disappeared before Homer's epics were written down (7th century BC), but its former presence can be detected in many cases because its omission left the meter defective. For example (…) οἶνος (wine) are sometimes used in the meter where a word starting with a consonant would be expected.

Pra kjo na lejon të zgjidhim përfundimisht edhe çështjen e fjalëve venë, vaj(na):

Këto kanë pasur si nistore tingullin u̯: *u̯ëjna, *u̯ejna *u̯ajna *u̯ojna (ku ndryshimi i zanoreve E >< Ë >< Â >< Ô ende ruhet natyrshëm në dialektet tona). Do të thotë se, si vaji, ashtu edhe vera, kanë pasur një emër të përgjithshëm me burim nga fjala `új` sepse përkufizoheshin thjesht si 'lëndë e lëngshme, e ujshme' : *u̯ëjna.

Dhe kjo tregon se edhe gjermanikishtja nga ku ka dalë anglishtja e sotshme /u̯ajn/ nuk e ka huazuar nga "latinishtja" "vinum" por nga ilirishtoShqipja.

[rrëqebull]

Po ti rendisim ne latin dhe hel.vj. fjalet nuse dhe reja 'cloud' shohim se eshte e njejta fjale :

Lat.nupta, nuptae ' nuse'
Lat. nubes, nubis , nebula, nebulae ' reja'
____
Hel.vj.νύμφα , νύμφη ' nuse'
Hel.vj.Νυός/νυσός, Νύμφη-Nύφη, Νύμφη----Νούσε' Nuse' ( A.Kolia)
Hel.vj.νέφος ,νεφέλα, νεφέλη ' cloud' , ' reja'
_____

Ura qe i bashkon te tera eshte digamma , vetem ajo i spjegon keto ndryshime y -> f - b,p , nuya -nuja -νύϝα ' reja , nuse'

Një tjetër shpjegim çelësor bardus!

Praktikisht ke zgjidhur një çështje që nuk mund të zgjidhej në asnjë mënyrë tjetër sepse me anë të digamës dhe falë ndihmës krahasimore me fjalët "nebula" dhe νεφέλα , mund të dallojmë se
rrënja parake e fjalës `nuse` ka qënë *nu̯- dhe pjesa -se është thjesht prapashtesë.
Këtë na e përfuqizon edhe italishtja e sotshme "nuora" /nu̯ora/ 'e reja' ku përsëri -ora është prapashtesë (dhe fjala është kryekëput ilirishtoShqipe) dhe sidomos fjala Shqipe e ruajtur në leknisht (dialektin e Malësisë):


Gjithashtu fjala `nure` mund të jetë me po të njëjtin burim dhe jo nga osmanishtja.

Krahasimi me "nebula" dhe νεφέλα është tepër ndihmues sepse edhe këto fjalë kanë buruar nga një rrënjë që ka pasur tingullin /u̯/: *(n)eu̯ëj > *(n)eu̯ël > > νεφέλα >< nebula.

Ndryshimi midis "nebula" dhe "nupta" ose νύμφα dhe νεφέλα, për mendimin tim qëndron tek fakti që në rastin e të parave, nistorja /n/ është thjesht parashtesë, ndërsa në rastin e të dytave bënë pjesë tek rrënja, dhe në Shqip ka dhënë fjalën 're' nëpërmjet rë-simit (rotacizmit) N > R (por gjithsesi mundësi të tjera nuk përjashtohen).
Kjo mund të thuhet sepse rrënja e fjalëve "nebula" dhe νεφέλα është fjala ilirishtoShqipe *u̯ëj 'uji'.

Pra ilirishtoShqipja *(a)u̯ëj > *au̯ël > > avull >< abull (siç i thonë në leknisht dhe dakisht "abhull") është burimi i "latinsihtes"/"gr. së lashtë" "nebula"/ νεφέλα (që jo më kot, sa më larg në kohë të shkohet, aq më shumë është e përligjur mundësia për t'i thirrur dialekte ilirishtojugore dhe iliirshtoperëndimore).

Fakti që fjala "nebula" është sak ilirishtoShqipe perëndimore, na i vërteton fjala njegull 'mjegull', ku kemi pasur ndryshimin u̯ > v > b > g që është më i natyrshëm se ç'mund të mendohet dhe që mund të gjurmohet edhe tek fjala

AGULL m.
shih AG,~U 1,2. Ngrihet me agull.
* Më bëjnë sytë agull më vishen, më mjegullohen sytë.

Që është sak e njëjtë me avull >< abull >< agull, dhe që na tregon rrugën për të kuptuar se si nga ilirishotShqipja *(a)u̯ëj, është arritur tek rrënja e përhapur në gjuhë të tjera "*ap; *akʷ".

PS.
Nëse përqendrohemi tek tingulli i digamës «u̯u̯u̯u̯u̯u̯» ajo që dallojmë është se ky është një pasqyrim gjuhësor i tingujve të natyrës, është tingulli që bën rryma e ajërit, e ujit, e avullit çka edhe një herë më shumë na tregon se sa me vënd është të thuhet se Gjuha Shqipe është gjuha e vet natyrës.

[bardus]

Rreqebull ,barazimi qe ke bere ''shuaj dhe zbeh'' , mua me duket i drejte me gjithe zhvendosjen e lehte te zbeh prape mbetet ne te njetin rrafsh kuptimor.Evidentimi i perdorimeve te digammes eshte i lodhshem per aresye se gjate rrjedhjes kohore eshte perdorur ndryshe .Digama qe del tek asbestos mund te jete me e hershmja.

''Pra kjo na lejon të zgjidhim përfundimisht edhe çështjen e fjalëve venë, vaj(na)''

Keto nistoret /v/ njesoj si ty edhe M.Brun i ka quajtur perdorime te digames,ndersa Pokorny i quajti "prothetic V = te para vendosura'' qe vjen nga zero, si Hestia > Vesta dhe i quajti ilire (mund te jene te dyja).

Praktikisht ke zgjidhur një çështje që nuk mund të zgjidhej në asnjë mënyrë tjetër sepse me anë të digamës dhe falë ndihmës krahasimore me fjalët "nebula" dhe νεφέλα , mund të dallojmë se
rrënja parake e fjalës `nuse` ka qënë *nu̯- dhe pjesa -se është thjesht prapashtesë.
Këtë na e përfuqizon edhe italishtja e sotshme "nuora" /nu̯ora/ 'e reja' ku përsëri -ora është prapashtesë (dhe fjala është kryekëput ilirishtoShqipe) dhe sidomos fjala Shqipe e ruajtur në leknisht (dialektin e Malësisë):


Gjithashtu fjala `nure` mund të jetë me po të njëjtin burim dhe jo nga osmanishtja.

Krahasimi me "nebula" dhe νεφέλα është tepër ndihmues sepse edhe këto fjalë kanë buruar nga një rrënjë që ka pasur tingullin /u̯/: *(n)eu̯ëj > *(n)eu̯ël > > νεφέλα >< nebula.

Ndryshimi midis "nebula" dhe "nupta" ose νύμφα dhe νεφέλα, për mendimin tim qëndron tek fakti që në rastin e të parave, nistorja /n/ është thjesht parashtesë, ndërsa në rastin e të dytave bënë pjesë tek rrënja, dhe në Shqip ka dhënë fjalën 're' nëpërmjet rë-simit (rotacizmit) N > R (por gjithsesi mundësi të tjera nuk përjashtohen).
Kjo mund të thuhet sepse rrënja e fjalëve "nebula" dhe νεφέλα është fjala ilirishtoShqipe *u̯ëj 'uji'.

Pra ilirishtoShqipja *(a)u̯ëj > *au̯ël > > avull >< abull (siç i thonë në leknisht dhe dakisht "abhull") është burimi i "latinsihtes"/"gr. së lashtë" "nebula"/ νεφέλα (që jo më kot, sa më larg në kohë të shkohet, aq më shumë është e përligjur mundësia për t'i thirrur dialekte ilirishtojugore dhe iliirshtoperëndimore).

Fakti që fjala "nebula" është sak ilirishtoShqipe perëndimore, na i vërteton fjala njegull 'mjegull', ku kemi pasur ndryshimin u̯ > v > b > g që është më i natyrshëm se ç'mund të mendohet dhe që mund të gjurmohet edhe tek fjala

AGULL m.
shih AG,~U 1,2. Ngrihet me agull.
* Më bëjnë sytë agull më vishen, më mjegullohen sytë.

Që është sak e njëjtë me avull >< abull >< agull, dhe që na tregon rrugën për të kuptuar se si nga ilirishotShqipja *(a)u̯ëj, është arritur tek rrënja e përhapur në gjuhë të tjera "*ap; *akʷ".

PS.
Nëse përqendrohemi tek tingulli i digamës «u̯u̯u̯u̯u̯u̯» ajo që dallojmë është se ky është një pasqyrim gjuhësor i tingujve të natyrës, është tingulli që bën rryma e ajërit, e ujit, e avullit çka edhe një herë më shumë na tregon se sa me vënd është të thuhet se Gjuha Shqipe është gjuha e vet natyrës.

Shpjegim shume i bukur, ndersa tek

''nistorja /n/ është thjesht parashtesë, ndërsa në rastin e të dytave bënë pjesë tek rrënja, dhe në Shqip ka dhënë fjalën 're' nëpërmjet rë-simit (rotacizmit) N > R (por gjithsesi mundësi të tjera nuk përjashtohen).''

reja, ne dial.reha ; e rèa ; nube, sf. ree ; 'nuse edhe cloud ' , sic e mendoj une ka ardhur nga emri i perendeshes Rhea '' Ρέα , - όνομα θεάς'' , ''the wife of the Titan Kronos '' , ''mother of the gods, '' qe mendohet se vjen nga rrjedh ''float'' ,por edhe mundet te mos jete ashtu.

[rrëqebull]

reja, ne dial.reha ; e rèa ; nube, sf. ree ; 'nuse edhe cloud ' , sic e mendoj une ka ardhur nga emri i perendeshes Rhea '' Ρέα , - όνομα θεάς'' , ''the wife of the Titan Kronos '' , ''mother of the gods, '' qe mendohet se vjen nga rrjedh ''float'' ,por edhe mundet te mos jete ashtu.

Kjo është e mundshme po aq sa shpjegimi tjetër.

Por duhet hetuar prania e mundshme e /j/-ës: nëse Ρέα = Rrjea apo Reja.
Se pa dyshim që kuptimi ka të bëjë me rrjedhën: Kroni dhe Rrjea, janë që të dy emra për burimin (që metaforizon prejardhjen).
E ndërlikon edhe prania e mundshme e /rr/-ës së fortë nistore, por gjithsesi nuk është e përjashtushme që të jetë zbutur dhe me lëvizje të /j/-ës të jetë dhënë fjala `reja` e të dyja kuptimeve. Ndryshime të tilla e madje edhe më të thella i shohim në plot fjalë, kështu që si mundësi qëndron plotësisht që `reja` të ketë ardhur nga Ρέα.

P.S.
Edhe ndajfolja prej mund të jetë parashtesim i po së njëjtës rrënjë *p-(r)re-j që tregon rrjedhën, rrymimin dhe që është shënuar saktësisht nga Pokorni si *rei̯ə-, *rī- 'to flow, move'.
Kjo zgjidhje na lejohet edhe falë krahsimit me fjalën përrua që gjithastu duket se është trajtë e parashtesuar e rrënjës që gjejmë tek foljet rrjedh, rrymon etn.
Pra ndryshimi Rr >< R nuk përbën ndonjë pengesë të madhe sepse ka kalueshmëri nga njëra tek tjetra.
E bukura është se Pokorni shënon edhe rrënjën tjetër *red-, *rod- 'to flow' që përkon plotësisht me foljen `rrjedh/rodha` dhe që na jep zgjidhje përfundimtare për emrin e "Redonit" = Rrjedhonit.

[bardus]

Nga kuptimet e shumta te zanores /E/ ne shqip, po vecoj rastin kur perfaqeson nje peremer vetor.

E kujtoj.. ; E kuptoj.. ; E shikoj .. etj.

E njejta trajte e shkurter e /E/ -së gjendet tek Homeri si ἕ .

δέ ἑ κῦμ' ἐκάλυψεν - ' dhe kumja e kallëpsi ' ;

Fjala kume tek Homeri eshte `alë , dallgë `.

καί ἑ φύλασσε- and look after him etj.

οὐδέ ἑ μήτηρ - as e ëma

Rasti tjeter, kur zanorja /E/ perdoret si nyje e perparme shquese :

ἑ κακὴ , e keqja

Duhet te theksoj se keto perdorime te zanores /E/ jane vetem te Homerit tek Iliada dhe Odiseu dhe nuk gjenden tek te tjeret.