STATUTI ORGANIK I SHQIPËRISË
/ Vlorë, 10 prill 1914 /
[quoteem]/ Vlorë, 10 prill 1914 /
Kapitulli I
Shqipëria dhe territori i saj
1. Shqipëria formohet si një principatë kushtetuese,sovrane dhe e trashëgueshme nën garancinë e të gjashtë Fuqive të Mëdha.2. Shqipëria është e pandashme, territori i saj është i patjetërsueshëm. Kufijtë e principatës janë ata që janë përcaktuar nga të gjashë Fuqitë e Mëdha. Këta kufij nuk mund të ndryshohen apo te retifikohen, veçse me anë të një ligji dhe me miratimin paraprak të gjashtë Fuqive të mëdha.
3. Shqipëria është neutrale; neutraliteti i saj është i garantuar nga të gjashtë Fuqitë e Mëdha. Ky neutralitet nuk përjashton të drejtën e Shqipërise për të marrë masat e nevojshme për mbrojtjen e territorit të saj. Megjithatë, porti tregtar ku do të dalë hekurudha ndërkombëtare që do të lidhë Serbine me Adriatikun, do t’ i nënshtrohet një reagimi te posaçëm, i cili do të përmbaje detyrimin që ky vend të mos fortifikohet.
4. Traktatet dhe konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare, të çfarëdo natyre qofshin, të lidhura midis Portës dhe fuqive të huaja, mbeten në fuqi në principatën e Shqipëriseë. Ruajtja, ndryshimi ose heqja e imuniteteve dhe privilegjeve që u njihen të huajve në bazë të kapitulacioneve, i lihen një vendimi që mund të marrin të gjashtë Fuqitë e Mëdha.
5.Çdo person fizik apo juridik, qoftë i huaj, apo vendas mund të fitoje prona në Shqipëri, në përputhje me ligjet në fuqi dhe me ato që do të nxirren më vonë për këtë qëllim nga qeveria shqiptare.
Shteti shqiptar mund të ketë në dorë të blejë, të japë, të marrë me qera ose të sheseë çco lloj prone.
6.Pasuritë vakëf do të jenë objekt i rregullimit të një ligji të ri.
Kapitulli II
Sovrani
7. Froni i principatës shqiptare është i trashëgueshëm brenda në familjen e princit Vilhem Vidi. Trashëgimi bëhet në bazë të parimit të parëlindjes në vijën mashkullore.Sovrani
8. Princi betohet përpara Asamblesë Kombëtare për të respektuar rreptësisht ligjet themeltare të shtetit.
9. Princi mbretërues, si kryetar i familjes princore, ka të drejtën ekskluzive të ushtrojë autoritetin e vet në çdo gjë që ka të bëjë me marrëdhëniet personale të anëtarëve të familjes së tij, duke iu përmbajtur ligjit që ai do të nxjerrë vetë për dinastinë e tij.
10. Atij i lidhet një listë civile vjetore.
11. Në rast mungese, sëmundje ose paaftësie të përkohshme, princi ka të drejtë të përfaqësohet ose nga një anëtar i familjes së tij që ka shtetësine shqiptare ose nga një funksionar i lartë i shtetit. Në rast miturie ose paaftesie që zgjat më tepër se një vit, regjenca do të ushtrohet nga njeri prej anëtarëve meshkuj të familjes princore, nga ai që, përveç seka rritut madhorinë dhe ka shtetësinë e vendit, del se është më i afërti përsa i përket trashëgimit të fronit. Në rast mungese të një zëvëndëzuesi të tillë, detyra për të caktuar do t’ i lihet Këshillit të Ministrave, i cili duhet të veproje me pëlqimin e gjashtë fuqive të Mëdha. Në rast urgjence, kryetari i Këshillit të Ministrave do të jetë ligjërisht regjent i përkohshëm. Regjenti do të gëzojë, derisa të zgjasë regjenca e tij, të gjitha të drejtat dhe kompetencat e sovranit për sa i përket qeverisjes së vendit.
12. Mosha e madhërisë për anëtarët e familjes princore do të caktohet nga ligji i shtëpisë mbretëruese.
13. Pasuritë e kurorës, që do të jenë pronë ekskluzive e shtëpisë princore, do të jenë të përjashtuara nga taksat.
14. Princi është kryetar i administratës civile dhe ushtarake; ai disponon forcën e armatosur dhe emëron oficerët e saj. Ai merr pjesë në bërjen e ligjeve sipas dispozitave të kapitullit IV; vendimet e tij, të nxjerra dhe të botuara rregullisht, quhen “dekrete” dhe duhet të kundërfirmohen nga kryetari i këshillit të Ministrave dhe nga ministri kompetent.
15. Me propozimin e ministrave kompetentë, ai emëron funksionarë të lartë, por ai nuk mund të krijojë funksione të reja pa një ligj të posaçëm.
16. Ai thërret zgjedhësit për zgjedhjet e Asamblesë Kombëtare. Ai thërret, mbyll dhe shpërndan Asamblenë Kombëtare.
17. Drejtesia jepet në emër të tij; ai ka të drejten e faljes dhe të amnistisë si dhe të drejtën për të dhënë çmime dhe tituj nderi.
18. Ai ka te drejtën të shtypë shembëlltyrën e tij ose stemën e tij në monedhat, në medaljet dhe në vulat shtetërore, si dhe në çdo send ose objekt që përfaqëson pushtetin qeveritar.
19. Ai përfundon traktate ndërkombëtare.
20. Personi i princit është i shenjtë. Ai nuk përgjigjet përpara ligjit.
21. Imunitetet e anëtarëve të familjes princore do të përcaktohen nga ligjet e ndryshme.
Kapitulli III
Popullsia
22. Janë shtetas shqiptarë të gjithë ata që kanë lindur ose që janë vendosur në Shqipëri përpara 28 nëntorit të 1912-s dhe që, nën qeverinë osmane kanë pasur nënshtetësinë osmane.Popullsia
23. Personat, për të cilët bëhet fjalë në artikujt e mëparshëm, do të kenë mundësinë që brenda një afati prej gjashtë muajsh pas promulgimit të këtij statuti, të optojnë për një shtetësi të huaj, por me kusht që të emigrojnë.
24. Çdo person me prejardhje shqiptare që jeton jashtë vendit do të ketë mundësinë që, brënda një afati që do te caktohet nga qeveria, të konfirmojë shtetësinë e tij si shqiptar me anën e një deklerate me shkrim që duhet t’ i paraqesë një autoriteti kompetent.
25. Shqiptarët, që kanë ardhur nga viset të cilat u janë aneksuar shteteve ballkanike dhe që janë vendosur me banim në principatën e Shqipërisë pas 28 nëntorit 1912, do të konsiderohen si shtetas shqiptarë; veçse në qoftë se ata nuk deklarojnë të kundertën brenda gjashtë muajve që prej shpalljes së Statutit Organik.
26. Gjuha zyrtare e vendit është gjuha shqipe. Megjithatë, përdorimi i gjuheve të tjera që fliten në vend, do të mund të lejohet, në trajtë ndihmëse dhe të përkohshme, në ato organe administrative që do të autorizohen posaçerisht për këtë nga qeveria.
27. Të gjithë shtetasit shqiptarë janë të barabartë përpara ligjit.
28. Asnjëri nuk mund të ushtroje vetëgjyqësinë në çfarëdo forme, qoftë, përndryshe do t’ i nënshtrohet dënimit të parashikuar nga ligji.
29. Liria individuale është e garantuar. Asnjëri nuk mund të ndiqet, të burgoset ose të cënohet sadopak në lirinë e tij personale, me përjashtim të rasyeve të parashikuara nga ligji dhe në format
ligjore. Askush nuk mund të përjashtohet nga dalja përpara gjykatës së caktuar me ligj e as t’ i nënshtrohet një dënimi të parashikuar nga ligji.
30. Banesa e çdo shtetasi shqiptar është e pacënueshme. Aty mund te hyhet vetëm në rastet dhe në format e parashikuara nga ligjet.
31. Çdo njeri është i lirë të zgjedhë vendbanimin e tij dhe të qarkullojë nëpër të gjithë vendin sipas kushteve që do të përcaktohen nga dispozitat e sigurimit publik.
32. Shqipëria nuk ka fe shtetërore. Liria dhe ushtrimi publik i të gjitha kulteve janë të siguruara. Në asnjë pjesë të principatës shqiptare, ndryshimi në fe nuk mund t’ i vihet asnjeriu si shkak për të përjashtuar ose për ta cilësuar si të paaftë për sa i përket gëzimit të të drejtave civile e politike, pranimit në punë shtetërore, në funksione dhe ndere ose përsa i përket ushtrimit të profesioneve dhe aktiviteteve të ndryshme.
33. Të gjitha pasuritë e fituara ligjërisht janë të pacënueshme. Askush nuk mund të privohet nga prona e tij, veçse për shkak të dobisë publike në rastet e në format e përcaktuara nga ligjet dhe kundrejt një shpërblimi paraprak të drejtë.
34. Konfiskimi i pasurisë është i ndaluar.
35. Arsimi është i lirë. Nën mbikqyrjen e qeverisë ai ushtrohet nga persona që kanë cilësitë e kërkuara nga ligji. Arsimi bëhet falas në shkollat fillore të shtetit. Arsimi fillor është i detyrueshem për femijet shqiptarë kudo që ekzistojnë shkolla të shtetit. Mësimi i gjuhës shqipe është i detyrueshëm në të gjitha shkollat.
36. Sejcili është i lirë të shfaqë mendimet e tij gojarisht, me shkrim dhe nëpërmjet shtypit në përputhje me ligjet? Një ligj i posaçëm do të përcaktojë modalitetet e ushtrimit të kësaj lirie.
37. E drejta për t’ u mbledhur, pa pasur me vete armë, u njihet të gjithë shtetasve shqiptarë, me kusht që këta t’ u përshtaten ligjeve, që do të rregullojnë ushtrimin e kësaj të drejte. Kjo liri nuk zbatohet për mbledhjet në shesh të hapët, që u nënshtrohen ligjeve të mbikqyrjes policore.
38. Shtetasit shqiptarë kanë të drejtën të krijojnë shoqata po me kusht që në qëllimet dhe në mjetet e tyre të mos ketë asgjë të paligjshme dhe të rrezikshme për shtetin. Një ligj i posaçëm do të rregullojë ushtrimin e kësaj të drejte, me qëllim që të garantohet siguria publike.
39. Me përjashtim të rasteve të caktuara me ligj, fshehtësia e letrave dhe e telegrameve është e paprekshme. Një ligj i posaçëm do të përcaktojë përgjegjësinë e nënpunësve qeveritarë për cënimin e fshehtësisë së letrave dhe të telegrameve, që u besohen zyrave të postës dhe të telegrafit.
Kapitulli IV
Legjislacioni
40. Asambleja Kombëtare është organi legjislativ i principatës së Shqipërisë.Legjislacioni
41. Asambleja Kombëtare përbëhet nga:
1) anëtarë në bazë ligji;
2) anëtarë të zgjedhur nga popullsia;
3) anëtarë të caktuar nga princi.
42. Janë vetiu anëtarë (në bazë ligji) të Asamblesë: përfaqësuesit fetarë të myslimanëve, të katolikëve, të ortodoksëve, kryetari i bektashinjve, komisari i lartë shqiptar pranë Bankës Kombëtare Shqiptare.
43. Që një njeri të zgjidhet ose të caktohet si anëtar i Asamblesë Kombëtare, ai duhet të ketë nënshtetësinë shqiptare dhe vendbanimin brenda kufijve të principatës.
44. Anëtarët e zgjedhur të Asamblesë Kombëtare zgjidhen me votim indirekt nga tre për çdo sanxhak. Princi cakton datën e zgjedhjeve.
45. Kur mbeten vende vakante, për shkak dorëheqje apo vdekjeje, anëtarët e zgjedhur ose të caktuar për të zënë këto vende, mund t’ i mbajnë ato vetëm për aq kohë sa do të zgjaste mandati i paraardhësve të tyre.
46. Të gjithë anëtarët e Asamblesë Kombëtare marrin gjatë kohës që vazhdon sesioni dhe për udhëtimin, vajtje e ardhje, një shpërblim prej 15 frangash në ditë. Ky shpërblim nuk jepet në rast mungese në seancat.
47. Anëtarët e Asamblsë Kombëtare që emërohen nga princi janë dhjetë.
48. Në nahijet këshilli komunal, i mbledhur nën kryesinë e mudirit, do të zgjedhë një delegat. Ky do të shkojë në kryeqëndrën e kazasë dhe do të bashkohet me anëtarët e këshillit bashkiak dhe të këshillit të kazasë. Nën kryesinë e kajmekamit ky trup elektoral do të zgjedhë dy delegatë, të cilët do të shkojnë në kryeqendrën e sanxhakut, ku, në marëveshje me anëtarët e këshillit të sanxhakut dhe nën kryesinë e mytesafirit, do të zgjedhin me shumicë absolute përfaqësuesit për në Asamblenë Kombëtare. Kajmekami, mytesafiri dhe të gjithë funksionarët e emëruar nga qeveria, nuk kanë të drejtë të marrin pjesë në votim. Detyra e mytesafirit dhe e kajmekamit është vetëm të kryesojnë mbledhjen elektorale dhe të mbikqyrin respektimin e rregullave përkatese. Në qoftë se dy kandidatë marrin një numër të barabartë votash atëherë zgjedhja bëhet me short.
49. Mund të zgjidhen si anëtarë të Asamblesë Kombëtare shtetasit shqiptarë që kanë mbushur moshën 30 vjeç dhe që dinë të lexojnë e të shkruajnë.
50. Nënpunësit e emëruar nga princi dhe nga qeveria nuk mund të zgjidhen si anëtarë të Asamblesë Kombëtare gjatë gjithë kohës që zgjatin funksionet e tyre.
51. Çdo zgjedhje për të qënë e vlefshme duhet të marrë vërtetimin e Asamblesë Kombëtare.
52. Asambleja Kombëtare mblidhet rregullisht në sesion të zakonshëm çdo vit. Ajo thirret, shtyhet (ndërpritet), mbyllet nga princi.
53. Kohëzgjatja e legjislaturës është katër vjet.
54. Asambleja Kombëtare mund të thirret në sesion të jashtëzakonshëm nga princi. Fillimi dhe mbarimi i sesionit të jashtëzakonshëm, si dhe arsyet (e thirrjes së saj ), fiksohen në vendimin e thirrjes.
55. Princi ka të drejtë të shpërndajë Asamblenë Kombëtare. Akti i shpërndarjes parashikon edhe thirrjen e zgjedhësve brënda dyzet ditëve.
56. Në fillim të çdo legjislature dhe gjatë gjithë kohës që ajo zgjat,princi zgjedh një kryetar midis anëtarëve të Asamblesë Kombëtare. Kryetari do të marrë një shpërblim vjetor të përgjithshëm prej 10.000 frangash. Asambleja kombëtare ka dy nënkryetarë, që zgjidhen prej saj për të gjithë kohën që zgjat legjislatura, menjëherë pasi fillon nga detyra Kryetari.
57. Me propozimin e Kryetarit të asamblesë kombëtare, princi do emërojë dy sekretarë që do të merren jashtë rradhëve të Asamblesë. Ata do të kenë një rrogë vjetore prej 6000 frangash.
58. Që Asambleja të mund të marrë vendime të vlefshme, është e domosdoshme që të jenë të pranishëm të paktën gjysma e anëtarëve të saj. Vendimet merren me shumicën absolute të votave të anëtarëve të pranishëm. Në rast se votat ndahen në ndysh, propozimi i shqyruar quhet i hedhur poshtë. Një shumicë prej pesë të tetash është e domasdoshme kur është fjala për të votuar një ligj, i cili i sjell ndryshime një ligji themelor të principatës. Për zgjedhjet që bëhen brënda për brënda Asamblesë, shumica absolute është e domosdoshme në votimin e pare; në votimin e dytë mjafton shumica relative.
59. Çdo anëtar i Asamblesë voton vetë personalisht. Votimi bëhet ose duke u ngritur ne këmbë e duke u ulur, ose me thirrje nominale.
60. Një projektligj mund të adoptohet vetëm pasi të vihen në votë të gjithë nenet që e përbëjnë.
61. Rendi i brendshem i Asamblesë sigurohet nga Kryetari i saj, sipas rregullores së brendshme. Asnjeri, me përjashtim të agjentëve të forcës publike që janë ngarkuar të ruajnë Asamblenë, nuk mund të hyjë me armë brënda godinës që është rezervuar për mbledhje.
62. Seancat e Asamblesë Kombëtare janë publike.Peticionet duhet t’ i paraqiten kryetarit ose drejtpërsëdrejti, ose nëpërmjet njerit prej anëtarëve të Asamblesë Kombëtare.
63. Asambleja mund të bëjë mbledhje të fshehta kurdoherë që këtë e kërkojnë të paktën një e treta e anëtarëve të pranishëm.
64. Anëtarët e Asamblesë, të çcfarëdo kategorie qofshin, kanë të njëjtat të drejta, të njëjta prerogative dhe të njejtat detyra. Ata janë të lirë të japin votat e tyre ose të abstenojnë si dhe të shfaqin mendimet e tyre. Ato nuk mund të ndiqen për shkak të fjalimeve të tyre, të propozimeve që mund të bëjnë me shkrim ose të raporteve që mund të hartojnë, veçse në ato raste kur këtë e kërkojnë gjashtë anëtarë, të cilët janë të detyruar të provojnë se fjalimi i mbajtur apo propozimi ose raporti i shkruar përmban një krim të parashikuar nga ligji. Ndjekja duhet të autorizohet nga Asambleja. Asnjë ndjekje penale për fakte që s’ kanë të bëjnë me funksionet e tyre, nuk mund të bëhet kundrejt anëtarëve gjatë kohës së sesionit, veçse në rast se ajo autorizohet nga Asambleja me kërkesën e prokurorit pranë gjykatës kompetente.
65. Asambleja përgatit dhe voton rregulloren e saj të brendshme.
66. Për fjalimet, për vërejtjet, për mocionet e tyre dhe për çdo shkrim që ka të bëjë me ushtrimin e funksioneve të tyre, anëtarët e Asamblesë Kombëtare duhet të përdorin gjuhën shqipe.
67. Në kuadrin e pushtetit legjislativ të asamblesë hyjnë:
1) çdo ndryshim i ligjeve themelore të principatës;
2) ligjet që ndryshojnë ose shndërrojnë taksat ekzistuese;
3) ligjet që vendosin taksa të reja;
4) ligjet e buxhetit dhe ato që miratojnë llogaritë e një viti buxhetor të mbyllur, duke marrë parasysh marrëveshjet ndërkombëtare që mund të lidhen;
5) ligjet mbi kontribucionet indirekte;
6) traktatet e tregtisë dhe marrëveshjet me karakter ekonomik;
7) koncesionet që angazhojnë burimet e shtetit;
8) ndarjen administrative.
Të gjitha vendimet që merr Asambleja Kombëtare në fushën legjislative duhet t’ i nënshtrohen princit për sanksionim.
68. Për të gjitha fushat e tjera princi, me propozimin e qeverisë, nxjerr dekrete që kanë forcën e ligjit. Ai mund të konsultojë Asamblenë Kombëtare kurdoherë që e quan të nevojshme.
69. Në fillim të çdo sesioni të zakonshëm vjetor projekti i buxhetit për vitin vijues i paraqet Asamblesë Kombëtare nga ministri i Financave. Së bashku me këtë projekt, ministri i Financave i paraqet Asamblesë Kombëtare buxhetin rektifikativ të vitit buxhetor të mbyllur. Në qoftë se buxheti rektifikativ nuk hartihet ne kohë, ai duhet të paraqitet, jo më vonë se në sesion vijues.
70. Në qoftë se Asambleja pakëson ndonjë kredi të propozuar ose e suprimon fare, ajo duhet të japë shpjegime për votën e saj dhe të tregojë ku dhe si mund të realizohet kursimi.
71. Në qoftë se Asambleja, pasi ka dëgjuar shpjegimet, ose në qoftë se ajo arrin në fund të sesionit pa votuar buxhetin, princi me një urdhëresë që nxjerr pasi ka marrë një mendim të njëllojtë edhe nga Këshilli i Ministrave, mund ta bëjë buxhetin në vazhdim të zbatueshëm edhe për vitin buxhetor vijues, por duke zbritur shumat e parashikuara për një nevojë të caktuar, kur kjo nevojë është plotësuar.
Kapitulli V
Organet e qeverisë
A) Ministritë dhe ministratOrganet e qeverisë
72. Qeveria shqiptare përbëhet nga një Këshill Ministrash në krye të të cilit është një kryeministër. Në rast mungese dhe paaftësie të kryeministrit, Këshilli thirret dhe kryesohet prej ministrit më të vjetër në moshë.
73. Ministritë janë këto:
Ministria e Punëve të Jashtme,
Ministria e Punëve të Brendshme,
Ministria e Financave,
Ministria e Drejtësisë.
74. Kryetari i Këshillit është në të njëjtën kohë ministër i Punëve të Jashtme.
75. Çdo ministri i caktohet si ndihmës një sekretar i përgjithshëm.
76. Të gjithë ministrat emërohen nga princi, atij i bëhet betimi dhe në rast dorëheqjeje, atij i dorëzohet pushteti.
77. Çdo ministri ndahet në departamente të kryesuara nga drejtorë të përgjithshëm. Çdo departament është i ndarë në seksione.
78. Ministria e Punëve të Brendshme ka pesë departamente: 1) administrata; 2) xhandarmëria dhe milicia; 3) bujqësia, tregëtia, lundrimi dhe industria; 4) posta dhe telegrafi; 5) shëndetësia.
79. Ministria e Financave ndahet në pesë departamente: 1) thesari dhe huaja publike; 2) doganat; 3) taksat, kontributet dhe monopolet; 4) llogaria e përgjithshme e shtetit; 5) punët botore.
80. Ministria e Drejtësisë ndahet në tri departamente: 1) drejtësia; 2) kultet (fetare); 3) arsimi.
81. Çdo ligj që krijon një shërbim (publik) të ri duhet të përcaktojë edhe ministritë si dhe departamentin ku do të hyjë ky shërbim.
82. Këshilli i Ministrave harton projektligjet, dekretet princore si dhe urdhëresat administrative të interesit të përgjithshëm; ai shfaq mendimin e vet mbi çështjet që i shtrohen nga princi dhe nga ministrat e ndryshëm.
83. Shkarkimi i sekretarëve dhe i drejtorëve të përgjithshëm si dhe i shefave të seksioneve mund të bëhet vetëm me vendim të Këshillit të Ministrave sipas propozimit të ministrit kompetent.
84. Ministrat përgjigjen para princit. Një ligj i posaçëm do të përcaktojë procedurën që do të ndiqet në rast shpërdorimi të pushtetit.
85. Anëtarët e familjes princore nuk mund të emërohen ministra.
B. Organizimi i shërbimit të shtetit.
86. Çdo person i ngarkuar me një shërbim që i përket shtetit konsiderohet si nënpunës i shtetit.
87. Të gjitha emërimet e nënpunësve bëhen në përputhje me rregullat që përcaktojnë edhe kushtet përkatëse.
88. Çdo nënpunës, para se të fillojë nga kryerja e detyrave te tij, duhet të bëjë betimin e besnikërisë dhe të respektit ndaj princit dhe ligjeve të vendit.
89. Çdo nënpunës që jep prova sjelljeje të mirë, ndershmërie dhe aftësie në kryerjen e detyrave të tij, ka të drejtën e gradimit dhe të shpërblimeve të tjera sipas dispozitave që do të përcaktohen me rregullore të posaçme.
90. Çdo nënpunës duhet të përmbushë me ndërgjrgje detyrat që i janë besuar; ai duhet të ruajë fshehtësinë profesionale dhe t’ u bindet urdhërave të eprorëve të tij, me kusht që këto urdhëra të jenë brenda caqeve të vendosura nga ligji.
91. Çdo nënpunës që shkel betimin dhe nuk i kryen detyrat, mund të shkarkohet dh të ndëshkohet sipas dispozitave dhe me garancitë që caktohen nga ligjet.
92. Ndëshkimet disiplinore, përveç rasteve që hyjne në kompetencën e gjykatave të zakonshme, duhet të zbatohen sipas rregulloreve të brendshme të çdo ministrie. Ato janë; qortimi, pezullimi i funksioneve dhe i rrogës, shkarkimi.
93. Në rast grumbullimi të detyrave shtetërore, nënpunësi do të marrë vetëm shpërblimin më të lartë që parashikohet për këto detyra.
94. Nënpunësit që merren në punë me kontratë nuk kanë të drejta të tjera kundrejt shtetit veç atyre që rrjedhin nga kontrata.
Kapitulli VI
Administrata lokale.
95. Shqipëria ndahet në shtatë sanxhaqe që janë: Shkodra, Elbasani, Dibra, Durrësi, Korça dhe Gjirokastra.Administrata lokale.
96. Kryeqendrat e këtyre sanxhaqeve janë qytetet, emrat e të cilave mbajnë sanxhaqet vetë, me përjashtim të sanxhakut të Dibrës, kryeqëndra e të cilit do të caktohet nga qeveria.
97. Sanxhaqet ndahen në kaza dhe kazatë në nahije.
98. Kufijtë e sanxhaqeve caktohen me ligj. Në caktimin e këtyre kufijve ligji merr parasysh nevojat administrative, interesat lokale dhe lehtësitë e komunikacionit. Projektligji i lidhur me caktimin e kufijve administrativë duhet të paraqitet nga Ministria e Brendshme në sesionin e parë të Asamblesë Kombëtare. Deri atëherë, kufijtë mbeten përkohësisht ato që kanë qenë nën administratën osmane, veç kur një dekret i princit vendos ndryshe. Ndërkaq sanxhaku i Dibrës do të përbëhet nga pjesa që mbetet prej sanxhakut të vjetër të Dibrës dhe nga tokat e vilajetit të Kosovës që iu caktuan Shqipërisë. Për sa u përket krahinave të Jugut, kazaja e Leskovikut që varej më parë nga sanxhaku i Janinës, do të futet në sanxhakun e Korçës, kurse fshatrat e Çamërisë që i mbeten Shqipërisë, do të futen në sanxhakun e Gjirokastrës.
99. Kufijtë (e njësive administrative) mund të ndryshohen vetëm me një ligj të ri.
Sanxhaqet
100. Sanxhaku administrohet nga një mytesarif, i cili për të gjitha çështjet administrative përgjigjet përpara ministrit të Brendshem dhe përpara ministrave kompetentë për të gjitha çështjet e tjera.
101. Në rast mungese, ai ia lë drjetimin e punëve njerit prej anëtarëve që janë caktuar me ligj. Në rast pushimi të zakonshëm, i takon Ministrisë së Brendshme të zgjedhë zëvvendësin e mytesafirit.
102. Ai ka nën varësinë e tij të drejtpërdrejtë xhandarmërinë dhe policinë.
103. Në bashkpunim me këshillin e tij, ai cakton buxhetin e sanxhakut të tij dhe ia parashtron qeverisë qendrore.
104. Ai duhet të inspektojë një herë në vit të gjitha kazatë që ndodhen nën administrimin e tij.
105. Ai është përgjegjës bashkë me kryellogaritarin për drejtimin e financave të sanxhakut të tij. Për këtë qëllim, ai mund të kontrollojë, kurdoherë që e gjykon të nevojshëm, arkat e sanxhakut dhe të kazasë.
106. Duke qenë personalisht përgjegjës për qetësinë publike, aim und të marrë, në rast ngutësie absolute, masa të jashtëzakonshme sigurimi, por me kusht që të vërë menjëherë në dijeni për këto qeverinë qëndrore.
107. Meqënëse gjykatat janë të pavarura nga administrate civile, mytesafiri në asnjë mënyrë nuk mund të përzihet në çështjet gjyqësore. Por ai ka për detyrë të japë ndihmën dhe mbështetjen e duhur për ekzekutimin e vendimeve.
108. Zbatimi i ligjeve dhe i dekreteve që kanë të bëjnë me arsimin publik dhe me inspektimin e të gjitha institucioneve shkollore hyjnë në kompetencën e mytesafirit.
Këshilli i sanxhakut
109. Mytesafiri ndihmoet nga një këshill që quhet këshilli i sanxhakut dhe që është nën kryesinë e tij.
110. Ky këshilli përbëhet: 1) nga anëtarë të caktuar me ligj (sekretari i përgjithshëm, kryellogaritari, drejtori i arsimit publik, drejtori i punimeve botore, drejtori i bujqësisë dhe i tregëtisë) dhe 2) nga anëtarë të zgjedhur (një për çdo kaza, duke përfshirë edhe kazanë qëndrore).
111. Zgjedhjet janë indirekte dhe bëhen sipas shembullit të zgjedhjeve të anëtarëve të Asamblesë Kombëtare.
112. Funksionet e anëtarëve të zgjedhur zgjasin tre vjet. Këta mund të rizgjidhen.
113. Këshilli mblidhet tre muaj çdo vit në kryeqendrën e sanxhakut. Në rast nevoje, mytesafiri mund të zgjasë sesionin edhe për një muaj tjetër.
114. Anëtarët e zgjedhur marrin një shpërblim prej dyqint frangash në muaj gjatë kohës së sesionit.
115. Vendimet merren me shumicë votash. Kur votat ndahen barabar, vendos vota e kryetarit.
116. Mytesafiri nuk mund të shtyjë zbatimin e një vendimi të marrë me shumicë votash, veçse nën përgjegjësinë e tij personale dhe me kusht që ai të vërë menjëherë në dijeni ministrinë kompetente.
117. Çështjet që i përkasin vetëm e vetëm këshillit të sanxhakut të mbledhur në sesionin plenar, janë:
· hartimi i buxhetit të sanxhakut;
· kontrolli i administrimit të financave;
· rishikimi i caktimit dhe i vjeljes së taksave dhe të takimeve;
· hapja dhe funksionimi i institucioneve shkollore, përmirësimet që duhen bërë në to;
· Studimi i projekteve, i planeve dhe i preventivave të punëve botore që duhen zbatuar brënda kufijve të sanxhakut dhe që duhet t’ i parashtrohen qeverisë qendrore për miratim;
· Shërbimet e qarkullimit e të transportit;
· Përmirësimi i bujqësisë dhe i blegtorisë;
· Prerja e drurëve në pyjet që u përkasin komuneve (baltaliqet e vjetra).
· Ripyllëzimi i vendit.
· Votimi për qindarkat që mund t’ u shtohen taksave dhe tatimeve me kusht që të merret pëlqimi i qeverisë.
· Ngritja dhe mirëmbajtja e spitaleve dhe e institucioneve bamirëse.
· Vendosja e stabilimenteve industriale e të tjerë.
· Shfrytëzimi i madameve.
118. Të gjitha çështjet e tjera mund të trajtohen e të vendosen nga mytesafiri së bashku me anëtarët e përhershëm të këshillit.
Kazatë
119. Kazaja administrohet nga një kajmekam. Në rast mungese ai ia lë drejtimin e punëve njerit prej anëtarëve të këshillit të tij, në radhë të parë më të vjetrit në moshë ndërmjet anëtarëve të caktuar në bazë ligji. Në rast pushimi të zakonshëm i takon mytesafirit të zgjedhë zëvëndësin e tij.
120. Kajmekami ngarkohet me ruajtjen e rendit publik e të qetësisë. Për këtë qëllim ai ka nën urdhrat e tij policinë dhe xhandarmërinë. Në qoftë se forcat që ndodhen në kaza janë të pamjaftueshme, ai mund t’ i kërkojë, po qe nevoja, përforcime mytesafirit.
121. Financat e kazasë i besohen një llogaritari. Kajmekami është përgjegjës për financat e kazasë me të njëjtat kushte sikurse mytesafiri në sanxhak.
122. Njësoj si mytesafiri, kajmekami nuk ka të drejtë të përzihet në çështjet gjyqësore.
123. Kajmekami vendos për çështjet që vijojnë:
lëshimi i pasaportave;
lëshimi i lejeve për gjueti dhe për mbajtjen e armëve;
legalizimi i nënshkrimeve të autoriteteve të kazasë;
autorizimi i vënies në qarkullim i shërbimeve publike të transportit;
autorizimi i vendshitjeve të pijeve pas mendimit të favorshëm të bashkisë;
Këshilli kazasë
124. Kajmekami ndihmohet nga një këshilli që quhet këshilli i kazasë.
dhe që është nën kryesinë e tij.
125. Këshilli përbëhet: 1) nga anëtarë të caktuar në bazë ligji (sekretari, llogaritari, drejtori i tatimeve mbi tokat) dhe 2) nga katër anëtarëqë zgjidhen, me shumicen absolute të votueve të pranishëm, prej këshillave komunale që mblidhen në kryeqendrën e kazasë me thirrje të kajmekamit.
126. Funksionet e anëtarëve të zgjedhur zgjasin tre vjet. Këta mund të rizgjidhen.
127. Këshilli funksionon gjithë vitin. Ai mblidhet të paktën një herë në javë.
128. Anëtarët e zgjedhur nuk marrin as rrogë as shpërblim.
129. Vendimet merren me shumicën e votive. Kur votat ndahen barabar, vendos vota e kryetarit.
130. Kajmekami nuk mund të shtyjë zbatimin e një vendimi të marrë me shumicë votash, veçse nën përgjegjësinë e tij personale dhe me kusht që ai të vërë menjëherë në dijeni mytesafirin prej të cilit varet.
131. Çështjet që i përkasin vetëm këshillit të kazasë jane
homologimi (miratimi) i tarifave për të drejtën e vendit në pazaret, në panairet dhe në tregjet;
homologimi i tarifave të taksave të peshimit, të vëllimit dhe të matjes;
autorizimi i aksioneve për asgjësimin e kafshëve të dëmshme në pyjet e komunave;
kontrolli i buxhetit dhe i llogarive të institucioneve bamirëse dhe i administrimit të pasurive të tyre;
autorizimi i pranimit të dhuratave dhe legeve për komunet dhe institucionet bamirëse;
Nahijet
132. Nahija përbëhet nga një grup fshatrash të lidhura gjeografikisht dhe ekonomikisht, me një popullsi globale prej 4000 – 7000 frymësh.
133. Çdo nahije administrohet nga një mudir, që ndihmohet prej një këshilli komunal.
134. Këshilli komunal përbëhet nga sekretari i nahijes dhe nga katër anëtarë të zgjedhur.
Zgjedhjet bëhen me shumicën e votave nga muharët e fshatrave që përbëjnë nahijen, të mbledhur në kryeqendrën e nahijes nën kryesinë e muhtarit të kryeqendrës.
135. Mudiri ka si detyra:
botimin dhe zbatimin e ligjeve, të dekreteve, të vendimeve dhe të urdhëresave të qeverisë;
regjistrimin e popullsisë;
kontrollin e vjeljes së taksave dhe të tatimeve.
136. Këshilli vendos për çështjet që vijojnë:
çështje të higjenës publike;
rrugët e komunikacionit midis fshatrave;
mirëmbajtja e çezmave, e puseve, e cisternave, e ujësjellësve.
përmirësimi i vijave të ujit;
ujitja e tokave të punuara, kanalet vaditëse, digat;
përmirësimi i bujqësisë dhe i blegtorisë;
kullotat komunale.
137. Hollësitë e kompetencave të mësipërme si dhe të gjitha kompetencat e tjera të mytesafirëve, të kajmekamëve, të mudirëve dhe të këshillave pranë tyre; do të përcaktohen me rregullore të posaçme. Derisa të hartohen këto rregullore, administrata lokale do të vazhdojë të funksionojë si në të kaluarën.
138. Për sa u përket çështjeve që kanë të bëjnë me të drejtën për t’ u zgjedhur, ligjet ekzistuese do të mbahen përkohësisht në fuqi, derisa të dalë një ligj i ri.
Bashkitë
139. Në kryeqendrat e sanxhaqeve e të kazave do të ketë një bashki, sikurse edhe në çdo qytet, me një popullsi prej më tepër se 2500 frymësh.
140. Ligjet që rregullojnë funksionimin e bashkive do të mbeten në fuqi derisa të dalë një ligj i ri.
Kapitulli VII
Financat
141. Administrata e financave dhe degët që varen prej saj do të organizohen sipas rregulloreve të posaçme. Ndërkohë, organizimi i mëparshëm i financave do të vazhdojë të jetë në fuqi, me ndryshime, të një rëndësie të dorës së dytë, që mund t’ i bëhen me dekret princor.Financat
142. Asnjë ngarkim fiskal, veç atyre që ekzistojnë; nuk mund të vihet pa ligj.
143. Asnjë shpenzim nuk mund të bëhet po qe se ai nuk është parashikuar nga buxheti. Në rast nevoje të ngutshme, princi pasi merr edhe mendimin e Këshillit të Ministrave, mund të nxjerrë një dekret shpenzimi të jashtëzakonshëm, në përputhje me angazhimet ndërkombëtare që mund të lidhen eventualisht. Në sesionin e parë të Asamblesë Kombëtare ky shpenzim duhet t’ i parashtrohet Asamblesë për konfirmim.
Kapitulli VIII
Punët botore
144. Departamenti i punëve botore do të ketë veç drejtorit të përgjithshëm, një arkitekt, një inxhinier urash e rrugësh dhe një ekspert për punimet e kanalizimit e të tharjes. Këta nënpunës, të cilëve ministria mund t’ u shtojë çdo specialist tjetër që do ta gjykojë të nevojshëm, do të formojë këshillin e përhershëm të seksionit.Punët botore
145. Punimet me dobi publike mund të kryhen drejtpërdrejt nga qeveria ose mund t’ u jepen koncesion sipërmarrjeve private.
146. Projektet e rrugëve, që duhet të ndërtohen nga qeveria, përpilohen nga departamenti i mësipërm; ato të rrugëve krahinore nga këshillat e sanxhaqeve dhe ato të udhëve që lidhin fshatrat nga këshillat e komunave. Në të dyja rastet e fundit projektet e përpiluara në këtë mënyrë duhet t’ i dërgohen për miratim departamentit të punëve botore, i cili do të mbikqyrë zbatimin.
147. Shpenzimet e ndërtimit dhe të mirëmbajtjes së rrugëve kombëtare dhe krahinore hyjnë në buxhetin e shtetit. Ato të udhëve të fshatrave janë në ngarkim të komunave, të cilat mund të autorizohen nga këshillat e sanxhaqeve që të vendosin taksa kalimi mund të mbahen vetëm për aq kohë sa do ta gjykojë të nevojshme këshilli.
148. Mbikqyrja e ndërtimit si dhe e shërbimit të hekurudhave që do të ndërtohen në Shqipëri qoftë nga shteti vetë apo nga shoqëri koncesionare, është në kompetencën e departamentit të punëve botore, i cili,në rast nevoje, mund të marrë si bashkëpunëtorë inxhinierë specialistë.
Kapitulli IX
Forcat e armatsura
149. Forca e armatosur përbëhet prej xhandarmërisë dhe prej milicisë.
A) Xhandarmëria
150. Meqënëse organizimin e xhandarmërisë Fuqitë e Mëdha ia kanë besuar Misionit Holandez, ky i fundit do të hartojë rregulloren përkatëse. Kjo rregullore do të hyjë në fuqi vetëm pasi të miratohet nga prince.
B) Milicia
151. Milicia është një forcë ushtarake vendase territoriale dhe sedentare. Ajo zë vend zakonisht në qendrat e saj dhe nuk mund të mobilizohet tërësisht ose pjesërisht veçse me dekret të princit.
152. Milicia ka për detyrë në kohë të mbështetë eventualisht veprimet e xhandarmërisë për ruajtjen e rendit publik brënda vendit.
153. Çdo banor vendas i principatës është i detyruar të kryejë personalisht shërbimin ushtarak në radhët e milicise dhe të rezervës së saj.
154. Zëvëndësimet nuk lejohen.
155. Përjashtohen përgjithnjë nga shërbimi vetëm ata që janë fizikisht të paaftë.
156. Formimi dhe organizimi i milicisë do të jetë objekt i një ligji të veçantë.
157. Në rast se organizimi i milicisë shtron nevojën e përdorimit të oficerëve të huaj, kufizimi i parashikuar nga Konferenca e Londrës përsa i përket përdorimit të oficerëve pë organizimin e xhandarmërisë, vlen edhe për milicinë; përjashtim mund të bëhet vetëm në marrëveshje midis qeverisë princore dhe Fuqive të Mëdha.
158. Në rast nevoje, princi, me dekret të posaçëm, mund të rekuizojë kafshët e barrës dhe mjetet e transportit si dhe ushqimet, brënda kufijve dhe me kushtet e përcaktuara në të njëjtin dekret.
Kapitulli X
Drejtësia
159. Autoritetet gjyqësore janë: 1) këshilli i pleqve; 2) gjykatësit paqtues; 3) gjykatat e shkallës së parë; 4) gjykatat e apelit.Drejtësia
160. Këshilli i pleqve ndodhet në çdo fshat, formohet sipas ligjit. Ai është kompetent pë rastet që rrjedhin nga dëmet që bëhen në fshat të cilat shkaktojnë një gjobitje prej dhjetë deri në njëqint franga.
161. Gjykatësit e paqit do të emërohen me dekret princor. Ata do të vendosen në vendet që do të caktohen me dekret ministror; Ata janë kompetentë të gjykojnë në fushën civile, pa apel, grindjet për shumat prej 100 deri 500 franga; në fushën penale, ata shqyrtojnë shkeljet e dënueshme me burgim njëzet e katër orësh deri në një javë, pa apel dhe prej një jave deri në tre muaj, me apel.
162. Gjykatat e shkallës së parë do të ngrihen në çdo sanxhak si dhe ato kaza ku do të shihet nevoja. Ato do të përbëhen nga një kryetar, dy ndihmësgjyqtarë, një prokuror, një gjyqtar hetues, dy sekretarë dhe dy ftues.
163. Në fushën civile këto gjykata do të kenë kompetencë të gjykojnë, pa apel, të gjitha çështjet që kapin vlerën prej më se 500 frangash deri në 1000 frangash dhe me apel të gjitha çështjet e tjera. Pë çështjet tregtare, këto gjykata do të shndërrohen, sikur se nën regjimin otoman, në gjykata tregtie. Në fushën penale, ato do të gjykojnë të gjitha krimet dhe kundravajtjet. Veç asaj, ato do të gjykojnë në shkallë të dytë çështjet që vijnë nga gjykatësit e paqit.
Do të ketë tri gjykata apeli, selitë e të cilave do të caktohen nga qeveria. Ato do të përbëhen nga një kryetar, katër këshilltarë, një prokuror, një zëvëndësprokuror, dy kancelarë, një sekretar dhe dy ftues.
Ato janë kompetentë të gjykojnë në shkallë të dytë të gjitha çështjet civile e penale të gjykuara nga gjykatat e instancës së parë.
165. Gjyqtarët janë të palëvizshëm. Kushtet që duhet të plotësojnë gjyqtarët e të gjitha kategorive lidhur me emërimin, me gradimin e tyre do të trajtohen në një ligj të posaçëm.
166. Veç kompetencave që parashikohen nga ky statut, gjykatësit e paqit, gjykatat e instancës së parë dhe gjykatat e apelit mund të kenë edhe detyra të tjera që mund t’ u ngarkohen nga ligje të ndryshme.
167. Një ligj i veçantë do të përcaktojë krijimin dhe detyrat e noterisë.
168. Ngritja e një gjykate më të lartë se gjykata e apelit si dhe e çdo gjykate tjetër të posaçme lihet në gjykimin e princit dhe të qeverisë së tij.
169. Prokurori dhe zëvëndësi i tij e zhvillojnë veprimtarinë publike në të gjithë sferën e juridiksionit të gjykatës. Ata kujdesen për ruajtjen e rendit në gjykatat dhe për zbatimin e vendimeve që janë dhënë. Mbikqyrja e policisë gjyqësore u takon atyre.
Në fushën civile prokurori vepron sa herë që këtë e kërkojnë interesat e ligjit. Ai merr pjesë në seancat dhe jep konkluzionet e tij.
Prerogativat e konsullatave ë fushën gjyqësore ruhen ashtu siç rrjedhin nga kapitulacionet.
Kapitulli XI
Kultet
170. Të gjitha komunitetet fetare shqiptare ekzistuese njihen (nga shteti). Ky parim zbatohet edhe për sektet e ndryshme myslimane. Asnjë pengesë nuk duhet të nxirret për organiziminKultet
hierarkik të komuniteteve të ndryshme e as për marrëdhëniet që këto mund të kenë në çështje të dogmës fetare, me kryetarët e tyre shpirtërorë më të lartë.
171. Komunitetet fetare në Shqipëri do të ruajnë pasuritë e tyre.
172. Komunitetet do të vazhdojnë të marrin, nën mbrojtjen e autoriteteve, të ardhurat e konsakruara nga zakoni.
173. Përjashtohen nga taksat godinat që shërbejnë për kultet, për arsimin publik dhe për veprat bamirëse.
174. Në rast se formohen komunitete fetare të reja të kulteve të ndryshme, shteti rezervon të drejtën t’ i njohë dhe të përcaktojë të drejtat e tyre.
175. Klerikët dhe paria e të gjitha komuniteteve fetare të njohura prej shtetit do të marrin investiturën nga lartësia e tij princi.
176. Rregullimi i marrëdhënieve midis kishave ekzistuese në Shqipëri dhe kryetarëve të tyre shpirtërorë më të lartë do të jetë objekti i marrëveshjeve të posaçme që do të lidhen midis qeverisë shqiptare dhe këtyre krerëve.
177. Shteti duhet të marrë masa pë mbajtjen e të gjitha kulteve të njohura si dhe të klerit duke caktuar për këtë qëllim shumën që do të gjykojë të nevojshme në buxhetin e përgjithshëm shtetëror; do të ketë parasysh edhe pasuritë e patundshme që kanë aktualisht këto kulte.
Kapitulli XII
Arsimi publik
178. Mbajtja e shkollave të shtetit dhe e shkollave të komuniteteve shqiptare është në ngarkim të shtetit. Një ligj i posaçëm do të rregullojë funksionimin e këtyre shkollave.Arsimi publik
179. Në shkollat vendase mësimi në gjuhën shqipe është i detyrueshëm. Por mësimi fetar mund të bëhet vetëm në gjuhën e kultit.
180. Mësuesit e gjuhëve të huaja mund të jenë shtetas të huaj. Të gjithë të tjerët duhet të jenë shtetas shqiptarë, me përjashtim të rasteve, kur ka një autorizim të posaçëm të qeverisë.
181. Ngritja dhe funksionimi i shkollave teologjike, te mjeshtërive dhe të zanateve të arteve të bukura, si dhe i çdo arsimi teknik do të rregullohen me ligje të posaçme.
182. Qeveria mbikqyr funksionimin e të gjitha institucioneve shkollore dhe respektimin e ligjeve përkatëse.
Kapitulli XIII
Prona tokësore
183. Në Shqipëri pronat e patundshme ndahen në prona private, në prona publike dhe në pasuri të dhuruara.Prona tokësore
184. Pronat private janë ato që u përkasin një ose më shumë personave si dhe personave juridikë. Çdo zotërim duhet të provohet me dokumente zyrtare ose me çdo mjet tjetër të parshikuar nga ligji otoman mbi tokat.
185. Pronat publike ose shtetërore janë dy llojesh; ato për të cilat shteti e ka mbajtur vetë të drejtën e shfrytëzimit dhe ato për të cilat shteti u ka dhënë të drejtën mbi të ardhurat e komunave të ndryshme (si p.sh. baltatik ose e drejta e prerjes së drurëve, merà ose e drejta e kullotjes).
186. Pasuritë “e dhuruara” ose vakëfet janë ato që u janë lënë trashëgim institucioneve fetare ose shkollore, fondacioneve bamirëse.
187. Me daljen e Shqipërisë si një shtet i pavarur e sovran, të gjitha tokat mirie kthehen në toka mulk, dmth në pronë private të plotë e të lirë.
188. Trashëgimi i të gjitha pronave të patundshme do të bëhet sipas dispozitave të ligjit lidhur me (tokat) mirie.
189. Leget e tokave të punueshme, të pyjeve, të kullotave, të livadheve, të vreshtave, të perimoreve në favor të institucioneve fetare ose shkollore, të organizatave mëshiruese dhe bamirëse myslimane (vakëfe) janë të ndaluara. Leget në favor të personave juridikë, që u nënshtrohen ligjeve civile të vendit, janë të lira.
190. Të ardhurat e pasurive të kushtuara (vakëfeve) mund të sekuestrohen për borxhe, juridikisht të konstatuara, të institucioneve ose të komuniteteve, të cilave këto pasuri u përkasin. Për të siguruar të drejtat e tyre, kreditorët e këtyre komuniteteve ose institucioneve mund të kërkojnë nga gjykata civile vënien nën sekuestër të këtyre pasurive.
191. Çdo pronar, toka e të cilit është e ngarkuar me servitute të vendosua ligjërisht, për t’ u liruar duhet t’ i drejtohet gjykatës kompetente, e cila vendos për lirimin dhe, po qe rasti, cakton edhe shumën, si dhe mënyrën e pagimit. Në qoftë se nga ky servitut përfiton një komunë që nuk ka arkë komunale të organizuar, shpërblimi i caktuar derdhet në Bankën Kombëtare, e cila u paguan kamatat vjetore personave që kanë të drejtë. Kapitali nuk mund të preket e të përdoret veçse me autorizim të posaçëm të qeverisë.
192. Hipotekimi i pronave tokësore është i lejuar. Një ligj i veçantë do të rregullojë hollësirat dhe kushtet.
193. Neni 33 parashikon dhe rregullon kushtet dhe rastet e shpronësimit.
194. Qeveria duhet të hartojë sa më shpejt dy projektligje, njërin për krijimin e një kadastre të pronave tokësore që ndodhen brënda kufijve të principatës, tjetrin për ndryshimin e organizimit të vakëfeve.
Kapitulli XIV
Bujqësia, tregëtia, industria
195. Departamenti i bujqësisë, i tregëtisë dhe i industrisë ndahen në dy seksione: a) bujqësia, b)tregëtia, industria, lundrimi; që do të kenë secili nga një shef seksioni në krye.Bujqësia, tregëtia, industria
a) Bujqësia
196. Seksioni i bujqësisë do të përfshijë, veç shefit të tij, një inxhinier agronom, një inspektor të përgjithshëm të pyjeve dhe një drejtor të kadastrës. Këta nënpunës përbëjnë bashkërisht këshillin e përhershëm të seksionit.
197. Seksioni i bujqësisë ka për detyrë të studiojë masat që mund të mbrojnë, të nxisin dhe të zhvillojnë bujqësinë në të gjitha degët e saj, pyllëzimin e vendit dhe përmirësimin e racës së kafshëve shtëpiake. Ai duhet të kujdest për krijimin e fermave model dhe të qëndrave të ndërzimit.
198. Derisa departamenti i bujqësisë të ketë përpunuar dispozitat përkatëse, ligjet dhe rregulloret që janë tani në fuqi në Perandorinë Osmane lidhur me zbulimin, dhënien në koncesion dhe shfrytëzimin e minierave, do të vazhdojnë të mbahen në fuqi në Shqipëri. Të drejtat e koncesioneve dhe lejet e kërkimeve që janë dhënë në përputhje me ligjet ekzistuese, gjatë regjimit të mëparshëm, duhet të respektohen e të mabhen nga shteti i ri.
199. Edhe ligjet e urdhëresat osmane që kanë të bëjnë me pyjet do të qëndrojnë gjithashtu në fuqi deri në një urdhër të dytë. Inspektori i përgjithshëm i pyjeve ngarkohet me zbatimin e tyre.
b) Tregtia, industria, lundrimi.
200. Ushtrimi i veprimtarive në fushën e tregtisë, të industrisë si dhe ushtrimi i zejeve janë të lirë.
201. Për hapjen e fabrikave dhe të uzinave duhet marrë më parë leja e autoriteteve kompetente, sipas rregulloreve që do të nxjerrë për këtë qëllim seksioni i tregëtisë.
202. Shteti nuk mund të vendosë monopole, të cilat mund të cënonin detyrimet ekzistuese.
203. Me autorizimin e ministrit kompetent do të krijohen dhoma tregtie e industrie. Çdo tregtar që paguan taksën e fitimit mund të regjistrohet si anëtar i dhomës së tregtisë. Kjo e fundit do të zgjedhë një komitet administrues, i cili nga ana e tij, do të zgjedhë një kryetar.
204. Dhomat e tregtisë të krijuara në këtë mënyrë, do të përfaqësojnë interesat e tregtarëve dhe do të shtrohet çështja e hartimit të projektligjeve lidhur me tregtinë dhe me industrinë si dhe në çdo rast tjetër që mund të prekë intersat e tregtisë.
205. Lundrimi në portet dhe në ujrat territoriale shqiptare është i lirë për anijet e të gjitha shtetësive në përputhje me traktatet dhe marrëveshjet ekzistuese.
206. Çdo anije e flotës tregtare shqiptare duhet të shënohet në regjistrat që duhet të mbahen në portet e caktuara nga qeveria shqiptare.
207. Dispozita të posaçme që duhet të nxirren nga ministria, do të rregullojne çështjet e matjes së kapacitetit të anijeve, të kualifikimit të kapitenëve, timonierëve dhe të makinistëve si dhe të shërbimit të porteve.
208. Qeveria shqiptare do të caktojë, po të gjykojë të udhës, një flamur të veçantë për flotën tregtare.
Kapitulli XV
Posta, telegrafi, telefoni
209. Departamenti i postës dhe i telegrafit ndahet në dy seksione: a) posta, b) telegrafi dhe telefoni, që do të kenë secili një shef seksioni në krye.Posta, telegrafi, telefoni
210. Për sa i përket administrimit të postës dhe të telegrafit në të gjitha pjesët e principatës ai do të jetë në duart e qeverisë shqiptare, por se kjo do të respektojë të drejtat e fituara qysh më parë. Për sa i përket shërbimit telefonik, qeveria, po të shohë të voliyshme, mund t’ ia japë si koncesion industrisë private.
Kapitulli XVI
Marrëdhëniet e jashtme
211. Kryetari I këshillit të Ministrave, në cilësinë e tij si Ministër i Punëve të Jashtme, shërben si ndërmjetës midis sovranit dhe përfaqësuesve të huaj të akredituar pranë tij; ai merr masat e nevojshme për të siguruar agremanin për ministrat (fuqiplotë) si dhe për t’ u lëshuar ekzekuaturat konsujve të vendeve të huaja.Marrëdhëniet e jashtme
Ai i paraqet sovranit për miratim emrat e përfaqësuesve diplomatikë e konsullorë që janë për t’ u emëruar për jashtë shtetit.
212. Nënpunësit e Ministrisë së Punëve të Jashtme mund të vihen në dispozicion pa gjykim dhe pa dhënë arësyet e një mase të tillë.
Kapitulli XVII
Konfliktet administrative
213. Për konfliktet administrative do të krijohen gjykata të posaçme. Ata do të shqyrtojnë ankesat e personave qoftë fizikë apo juridikë kundër veprimeve dhe mosveprimeve të organeve administrative për të vënë në vend një të drejtë të fituar.Konfliktet administrative
Veç asaj, një ligj i veçantë do të përmbajë çështjet që do t’ u jepen për shqyrtim këtyre gjykatave. Po ky ligj do të rregullojë procedurën dhe do të caktojë afatet e apelimit.
214. Një gjykatë e instancës së parë do të ngrihet në kryeqëndrën e çdo sanxhaku. Kryatari i saj do të zgjdhet nga princi midis gjyqtarëve të gjykatave të zakonshme të instancës së parë të sanxhakut. Sa për dy anëtarët e tjerë, njeri do të jetë gjykatësi i paqit i kryeqendres dhe tjetri sekretari i përgjithshëm i sanxhakut ose çdo nënpunës tjetër i deleguar nga mytesafiri.
215. Një gjykatë apeli do të ngrihet në selinë e qeverisë. Ajo do të përbëhet nga një kryetar i zgjedhur nga princi midis anëtarëve të apelit dhe nga katë gjyqtarë, dy prej të cilëve do të caktohen nga ministri i Drejtësisë midis gjyqtarëve të zakonshëm të vendit dhe dy të tjerët: njeri nga ministri i Brendshëm dhe tjetri nga ai i Financave, midis këshilltarëve të dikastereve të tyre. Në rast se dalin pengesa për anëtarët, duhet të caktohen zëvendës.
216. Seancat e gjykatave të lartpërmëndura do të jenë publike.[/color][/quoteem]
