"Moreover, you scorned our people, and compared the Albanese to sheep, and according to your custom think of us with insults. Nor have you shown yourself to have any knowledge of my race. Our elders were Epirotes, where this Pirro came from, whose force could scarcely support the Romans. This Pirro, who Taranto and many other places of Italy held back with armies. I do not have to speak for the Epiroti. They are very much stronger men than your Tarantini, a species of wet men who are born only to fish. If you want to say that Albania is part of Macedonia I would concede that a lot more of our ancestors were nobles who went as far as India under Alexander the Great and defeated all those peoples with incredible difficulty. From those men come these who you called sheep. But the nature of things is not changed. Why do your men run away in the faces of sheep?"
Letter from Skanderbeg to the Prince of Taranto ▬ Skanderbeg, October 31 1460
Me poshte kam nderin t'ua paraqes studimin origjinal te gjuhetarit te respektuar Gawril Kazarow, i cili ka qene nje prej studiuesve qe e ka mbrojtur me ngulm idene qe maqedonishtja s'eshte gje tjeter vecse dialekt ilir. Fatkeqesisht, zeri i tij sikur edhe i nje plejade emrash te tjere, u la ne harrese prej zhurmuesve filo-helen qe perpiqen sot e gjithe diten te na bindin sesi maqedonishtja ishte vecse dialekt helen, etj, etj.
Meqe frengjishten s'e njoh e solla nergut qe ta perkthenim, te nenvizonim pjeset me te rendesishme per t'i pasuruar dijet tona me perspektiva te reja. Me aq sa kam lexuar ne vepra te tjera, artikulli i Kazarow kundershton pretendimet e linguisteve O. Hoffman dhe Beloch te cilet e cilesonin maqedonishten si dialekt grek. Aty edhe mbrohet parimisht ideja e qenies ilire te gjuhes se popullit te Lekes se Madh.
Do t'i lutesha gjithe antareve tane, vecmas Zeusit, Ardiana dhe CERMENIAKSI, qe te perkthejne ne shqip disa nga idete qe i ka parashtruar Kazarow, ose te nenvizojne disa nga pjeset me perfaqesuese te Kazarowit.
Ju falemnderit! Faqet e tekstit origjinal:
Ne sot po hedhim faren me emrin Bashkim,
Qe neser te korrim frutin me emrin Bashkim!
Në tekstin origjinal të sipërshënuem,gjuhëtari Gawril Kazarow-i fillon tue theksue që problemi i kombësisë të Maqedonëve të vjetër asht ende larg nji zgjidhje përfundimtare.
Si mbas Kazarow-it, M.O.Hoffmann-i,në librin e tij "Die Makedonen,ihre Sprache und ihr Volkstum" asht mundue me vërtetue
që Maqedonët e vjetër kishin nji prejardhje greke.M.J.Beloch e ka çmue studimin e Hoffmann-it si nji studim vendimtar dhe asht pajtue me pikat kryesore të tij.
Por,shkruen kazarow-i,me idetë e Hoffmann-it nuk pajtohet çdokush nga shkencëtarët.Kështu M.P.Kretschmer-i ka
kundërshtue teorinë e Hoffmann-it dhe ka theksue që materiali i pakët në të cilin bazohen hulumtimet e shkencëtarëve
nuk lejon me caktue me përpikëni karakterin e gjuhës maqedone.
Tue theksue randësinë e këtij problemi dhe që disa historian pajtohen me teorinë e Hoffmann-it,Kazarow-i vazhdon
me vërejtjet që ka kundër mendimëve të Hoffmann-it.
Vërejtjet e tij,Kazarow-i i jep në 4 drejtime:
1.Ay nuk pajtohet me Hoffmanni-n i cili i studion gloset e maqedonishtes vetëm nëpërmjet gjuhës greke .
2.Ay kundërshton që besimet e Maqedonëve janë thjesht besime si të Grekëve.
3.Kundërshton dhe sqaron që nëpërmjet emënave të njerëzve nuk duhet dhanë konkludime të menjiherëshme mbi përkatësinë etnike.
4.Jep sqarime dhe mendime sesi Grekët i shikonin Maqedonët si pjesë të tyne apo si barbar
Hoffmann-i,shkruen Kazarow-i,i bindun që gjuha maqedone dhe ajo greke janë të nji identiteti,asht mundue gjithëmonë
në spjegimin të glosëve maqedone me gjet vetëm elemente të gjuhës greke dhe ka anashkalue çdo mundësi për të zbulue
etimologjina ma të drejta nëpërmjet gjuhëve tjera indo-evropiane.
Hoffmann-i ve theksin veçanërisht në faktin që ndër glosët nuk ka fjalë jogreke që i takojnë administratës,ushtrisë si
dhe drejtësisë.Si mbas tij,fjalët greke gjinden me të madhe në gjuhën e jetës së perditshme si dhe në faunën dhe florën.
Kjo nuk mund të ketë qenë kështu,thotë Hoffmann-i,sikur maqedonishtja të mos ketë qenë nji idiomë grek.
Neve,thotë Kazarow-i,nuk shofim ndo nji arsye që të pamundësohet huazimi i ketyne fjalëve ke greqishtja.
Gjuha rumune jep nji shembull të mir.Me huazimet që ajo ka ba ke gjuhët sllave,ajo tregon që huazimet nuk kanë ndo nji kufizim të caktuem.
Ky shembull jep me kuptue edhe diç tjetër.
Sikur të marrim si hipotezë që prej gjuhës rumune të zhdukun do të kishim vetëm 40 glosa dhe prej tyne gjysma të ishin huazime ke sllavishtja,si do të ishte mendimi i filologut që do mundoheshte me caktue karakterin e gjuhës rumune?
Do ta deklaronte atë si gjuhë sllave apo rumune?
Si mbas mendimit tonë,thotë Kazarow-i,në nji gjendje të tillë asht gjuhëtari i cili bazohet në nji numër të vogël glosesh
maqedone për të caktue karakterin primitiv të gjuhës maqedone.
Kazarow-i vazhdon me disa shembuj që lanë me kuptue që sa i përket administratës, nuk asht krejt e vërtetë që nuk ka
fjalê barbare(jogreke) në gjuhën maqedone.
II.A janë besimet e Maqedonëve thjesht si të Grekëve?
Hoffmann-i mundohet me vërtetue që feja maqedone kishte nji afërsi tejet të madhe me atë greke.
Kulti i hyjnive kryësore olimpiane(ZEUS,APOLLON,HERAKLES,ARTEMIS)praktikoheshte në Maqedoni.
Por,shkruen Kazarow-i,Hoffmann-i e pranon që kjo nuk vërteton asgja sepse kulti për këta hyjni mund të ketë
hy mbrenda në Maqedoni nëpërmes mbretëve maqedon.
Përveç kësaj,Artemis-ia maqedone mund të mos jetë hyjnesha greke siç e mendon Hoffmann-i,por mund që të
jetë Artemis-ia trake për të cilën folë Herodot-i.
Mandej,Kazarow-i vazhdon me shembuj emnash hyjnish dhe kultësh ku ay ve në dyshim që ata kanë vetëm karakter grek.
Ma së fundi,Kazarow-i thotë që nëse shtojmë këtu edhe kultin e "Sabazios-Dionysos",atëhere mund të themi që nuk jemi larg të së vërtetës nëse pohojmë që feja e Maqedonëve nuk ishte greke por trake.
Para se me u marrë me emënat e njerëzve,Kazarow-i shkruen për emënat e muejve në gjuhën maqedone .
Në përforcimin e tezës së tij,Homann-i citon emënat e muejve në maqedonisht të cilët rrjedhin nga emënat të festave që u dedikoheshin disa hyjnive greke.
Por ai vetë (Hoffmann) pranon që 3 prej këtyne emënave nuk kanë spjegim me anë të greqishtes.
Siç e pranon dhe vetë Hoffmann-i,këta emëna vinë nga mbishkrime që nuk kanë vjetërsi ma të largët sesa periudha helenistike (sh.III).
Kalendari maqedon para kësaj periudhe nuk asht i njoftun prej nesh.
Mandej,Z. Hoffmann-i analizon imtësisht emënat e Maqedonëve dhe si përfundim shkruen që emënat tek princët,fisnikët,gjeneralët janë pastërsisht grek dhe tregojnë afërsi me emënat tesalian.Ay thotë edhe që dialekti maqedon asht i afërt me atë tesalian.
Këtu,shkruen kazarow-i, lejohet që të dyshojmë sepse siç e thotë M.Vasmer nuk dihet nëse mbajtësit e këtyne emënave ishin me origjinë maqedone ose të huej.
Këmbimi i emënave asht nji dukuni e zakonshme.
Theopomp-i tregon që Filipi II-të rekrutonte në Maqedoni por dhe në Tesali si dhe në gjithë Greqinë.
Kështu mund të kenë veprue dhe paraardhësit e tij në fronin maqedon.Kjo do të bante të mundshme për të qartësue depërtimin grek ke pjesa fisnike e Maqedonëve si dhe të emënave grek që kishin disa prej tyne.
Kenaqem duke lexuar thelbin e perkthyer, duke forcuar bindjen se Kazarow ndjek nje rruge te shendoshe ne qemtimin e etnicitetit ilir te maqedonasve te mocem...
Ne sot po hedhim faren me emrin Bashkim,
Qe neser te korrim frutin me emrin Bashkim!
Sepse ata kane qene nje race dhe stdjuesit moderne me paragjykimet e tyre duan ti ndajne nen disa raca, greke, maqedone, ilire...e tj.
Ata jane sot vetem shqiptaret.
Gjuha shqipe vetem mund ti shpjegoje ato, asnji gjuhe tjeter.
Studimet ne baze te emrave personale jane studimet me te dobeta, sepse emrat e personave jane me burim formimi nga me idiotiket ne gjuhesi. Njesite e tjera qe kane nji kuptim te lidhur direkt me nje veprim,ose objekt jane kryesore.
IV Sqarime dhe mendime sesi Grekët i shikonin Maqedonët si pjesë të tyne apo si barbar (jogrek).
Nji pikë së cilës M.Kretschmer i ka dhanë nji randësi ma të madhe asht kjo:me kuptue nëse vetë Grekët i kanë pranue gjithëmonë Maqedonët si Helen.
Pa dyshim që Grekët i shikonin Maqedonët si pjesë të tyne në periudhën helenistike dhe romake kur Maqedonia ishte e helenizueme.Por kjo nuk ka ndo nji randësi të madhe dhe siç e thekson vetë autori edhe Trakët e helenizuem nuk dalloheshin prej Grekëve.
Po ashtu dëshmitë e të vjetrëve të citueme prej M.Hadzidakis-it për të pohue që Grekët e shikojshin vetveten dhe Maqedonët si pjesë të së njajtës bashkësi racore,nuk vërtetojnë asgja.
Mund të rreshtojmë në të njajtën kategori të gjitha dëshmitë e tjera që sjell po ky autor për të vërtetue që greqishtja ishte nji gjuhë e zakonshme pranë Maqedonëve.
Në qindvjetorin e V-të para erës sonë,siç e dëshmon tregimi i Herodot-it mbi pranimin e Aleksandrit në lojnat olimpike,
kombësia greke u refuzoheshte Maqedonëve.
Thuecidid-i i cili ishte tepër i lëshuem mbas çdo gjaje që kishte të bajnë me Maqedoninë,BANTE DALLIME TE QARTA NDERMJET MAQEDONEVE,FISET E EPIRIT (KAONET,THESPROTET DHE MOLOSET) NE NJI ANE DHE HELENET NE ANEN TJETER .TE PARET(MAQEDONET DHE FISET EPIROTE) I QUENTE BARBAR PRA ME FJALE TJERA NUK U NJIFTE ATYNE ASNJI AFINITET ME POPUJT E GREQISE.
Po ky mendim gjindeshe ke Grekët në qindvjetorin e IV para J-K.
Vazhdim i:IV sqarime dhe mendime sesi Grekët i shikonin Maqedonët si pjesë të tyne apo si barbar (jogrek) si dhe përfundimi i këtij shkrimi të Gawril Kazarow-it.
Ne pajtohemi , shkruen mëtej Kazarow-i , tanësisht me mendimin e Kaerst-it (Gesch. des Hellen) i cili thotë:
"Nuk ka dyshim që edhe në kohën e Filipit dhe Aleksandrit , Helenët NUK i shikonin Maqedonët si pjesë të tyne.Po ashtu asht e sigurt që në atë kohë , larg prej çdo identifikimi me Helenët , populli maqedon DALLOHESHTE prej tyne në mënyrë të QARTE.Për ketë , mjafton të shqyrtojmë traditën historike mbi kohën e Filipit dhe sidomos mbi periudhën e Aleksandrit dhe të Diadokëve: çdokund shfaqet qartas vetëdija e Maqedonëve që ata janë nji komb dhe si i tillë asht i prirë për të fitue lavdi dhe fuqi në botë."
Neve e kemi thonë edhe mapara që M.Beloch-i i cilëson Maqedonët si pjesë të Grekëve .Në "Griechische Geschichte" ay insiston , ndër tjera, në faktin që në të gjithë shtetet që dolën prej Perandorisë të Aleksandrit , greqishtja ishte gjuha zyrtare;pushtimet e shpejta falë të cilëve Maqedonët u banë të parët e botës duhet të kishin naltësue me të madhe vetëdijen e tyne kombtare dhe nëse ata do të kishin pas nji gjuhë të veçantë , do ta kishin përdor atë.
Mëqë nuk ndodhi kështu dmth që ata kishin greqishten si gjuhë të tyne.
Ky argument i këtij historiani sjell disa kundërshtime.Nuk duhet harrue që për Aleksandrin civilizimi grek duhet të ishte vegla ma e mir për të mbrri shkrimjen e elementëve të ndryshëm të Perandorisë së tij.Nga kjo lindi nevoja për të vendos gjuhën greke (dmth gjuhën atike) në nivelin e gjuhës zyrtare.
Gjuha maqedone , siç e ka theksue M.E. Schwyzer-i , meqenëse nuk kishte asnji letërsi nuk mund të mtonte që të ngrehej në atë pozitë.
Po ashtu , kohë mapara , gjuha atike dominonte në oborrin e mbretve të Maqedonisë , ashtu siç dominonte frëngjishtja në oborrin e Rusisë nën Pjetrin e Madh dhe Katarinës II-të.Kjo gjuhë (gjuha atike) mori nji shtrimje të madhe n'Azinë e Vogël dhe mori karakter universal.
Pra asnji gjuhë tjetër nuk mund ti shërbente ma mir politikës të Aleksandrit.
Si mbas nesh , vazhdon Kazarow-i , MENDIMI I CILI I TREGON MAQEDONET SI PJESE TE ILIREVE MBETET MA I AFERTI ME TE VERTETEN.
M.Kiessling ka te drejtë kur thotë:
"PANDASHMENIA ETNOGRAFIKE TE FISEVE MAQEDON , EPIROT DHE ETOLIAN DERI TE GJIRI KORINTES MUND QE TE POHOHET :edhe pse ata nuk kanë qenë nji njësi etnike , MEGJITHATE ATO FISE JANE PJESE E GRUPIT ILIR.
Gjuhëtarët bajnë nji gabim shumë të madh kur i identifikojnë Maqedonët dhe Epirotët me Helenët , dhe ky gabim vjen ngase qysh në shekujt IV dhe III para J-K greqishtja përdoreshte në Epir.Helenizimi i kësaj krahine nuk shkon ma larg se shekulli IV.
Ky helenizim u favorizue ndoshta nga elemente etnike greke që mund të kenë mbijetue aty qysh në nji antikitet të hershëm.
M.J.Kaerst-i kundërshton mendimin i cili fut Ilirët dhe Maqedonët në nji bashkësi racore.Ajo që para së gjithash përcakton historinë e Maqedonisë për nji periudhë të gjatë asht , thotë Kaerst-i , ballafaqimi i Maqedonëve me Ilirët dhe kjo nuk asht vetëm pasojë të nji rivaliteti mes dy fuqi fqinje por nji konflikt ma i thellë në mes dy racave të ndryshme.
Ky argument , thotë Kazarow-i ,nuk mund të ketë ndo nji peshë të madhe :nuk dihen faktorët që sollën në histori antagonizmin maqedono-ilir,dhe ky lloj rivaliteti nuk ka si të vetmin burim të mundshëm faktin që kemi të bajmë me dy raca të ndryshme.
Vërte , rezulton qartas prej dëshmisë të Polib-it që Maqedonët në kohën e Filipit të IV-t nuk e kuptojshin ilirishten por kjo asht nji spjegim i lehtë nëse mendojmë për përziemjen e madhe të dialektëve në Maqedoni.
Asht pothuejse e panevojshëm me thonë që Maqedonët e vjetër nuk ishin nji racë krejt e pastër.
Historia , në përgjithësi , nuk njef kombe pa përziemje.
Kombi maqedon vjen prej shkrimjes të disa fiseve heterogjen.Ay përbaheshte prej elementëve të popullatës para-indoevropiane("Pellasgët) mbi të cilëve erdhën ma vonë shtresa tjera të Trakëve dhe Ilirëve.
Mund që të kenë depërtue edhe element grek në Maqedoni.
POR JANE MAQEDONE-ILIRET ,DHE JO GREKET , TE CILET THEMELUEN SHTETIN MAQEDON.
CERMENIKASI, t'falemnderit vella per perkthimin e pjeseve me thelbesore e perfaqesuese t'shkrimit te Kazarow-it. Te gjitha argumentet e mbareshtruara nga ai, jane te qendrueshme dhe te shendosha.
Ne sot po hedhim faren me emrin Bashkim,
Qe neser te korrim frutin me emrin Bashkim!
Para shekullit te peste pas krishtit ishin vetëm tre grupime në Ballkanin jugo-lindor, shqiptarët e veriut(iliret), shqiptaret e lindjes(thraket) dhe shqiptaret e jugut(epiriotewt), ose Thraket,Ilirët dhe Eperiotët me termat që njihen prej historianeve. Mw pas erdhen sllavët, serbe , bullgare e kompani dhe zune tokat veriore te Ilirëve duke çfarosur popullsine e atyre zonave, njësoj si të vrasësh 100 milione banore sot. Kjo situatë sllave në veri dhe shqiptare ne Iliri, Thraki dhe Athine vazhdoi deri ne shekullin e 15 pas krishtit, koha kur kisha kishin krijuar tashme gjuhen e re greqishten moderne, por nuk kishin ende folës. U deshen afersisht 5 shekuj , rastësisht gjate epokes otomane, te formoheshin dhe folesit nepermjet kishes, dhe sidomos pas krijimit te shtetit artificial grek, nepermjet shtetit dhe kishes (reth 200 vjet zgjati proçesi i formimit te folësëve) . Para saj kishte vetm tre kombe me shumice ne "greqi" me popullsi vetem tre kombeshe: shqiptare, vllahe dhe bullgare, ku shqiptaret perbenin shumicen. Pra ne ballkani ne jugo-lindor perfundoi vetem me shqiptare pas 3000 vjetesh, te cilet pjeserisht u asimiluan prej Turqise dhe quhet sot turqit e stambollit (te bardhe), pjeserisht prej shtetit nga hici grek, grekerit lekure bardhe te sotem dhe arvanitasit dhe zhdukur plotesisht fizikish prej psikopatise sllave ne zonat sllovene, bosnje, kroaci dhe Nishit, te sotme emra
Ato libra jane genjeshtra sepse vine prej autoreve te gjithe kësaj ,Kishes.
Mundësia me e madhe qe greket, iliret, thraket kane qene një dhe kane qene direkt parardhesit e shqiptareve te sotem.
Libra mund te shkruajne sa te duan, sidomos reth zberthimeve te gjuhes tyre duke bashkuar rrokje qe jane pjese te fjalise dhe intrepetuar ate si nje emër grek; janë të gjitha jashtë thelbit të gjuhës, races dhe te vertetës.
Pak mendim reth:
Te vetmet fjale per studimet e gjuhës thrake jane disa fjale qe janë përcaktuar si thrakisht prej autoreve te “lashtë”, te cilët unë I fus ne thonjëza për arsye të vërtetësisë së dyshimtë të librave të tyre, që përbën ne vetvetë një temë të gjatë. Numri i tyre është shumë i vogël, vetëm 23 fjalë, pothuaj qesharak, shumë pak për të arritur një konluzion reth gjuhës . Disa prej tyre janë ne llojet dy njesish te emrave gjeografike dhe disa të tjera që nuk u dihet kuptimi vijnë nga shkrimet latinisht, latiniteti i te cilave nga ana tjetër është për tu analizuar me vete. Zbërthim ii tyre është çuditerisht i pranuar përgjithësisht, gje e cila per mua ashtë sikur të shpjegosh elefantin duke folur per mizzen, por disa autore kanë vënë dyshimin në etymologjinë e disa fjalëve.
1. asa ???
2. bólinthos= bol in thos=; boll, bol, buall. Mendimi qëndron tek gje madhe me ‘boll”, e cila ka kaluar gradualisht në bull ( o>u). inthos është gabimi i shkruesve ne mos kuptimin e thelbit te tekstit te vjeter ku “bollin” esht kallzuesorje e emrit “bual” dhe “thos” është vazhdim I foljes /them/, e cila cuditerisht eshte perdorur si “mabrese-fikse” . “Buall I thon” mund te jete kuptimi i imrëfilltë i asaj njësia.
3. bria ; është mbaresë që formon gjuha shqipe ne formimin e merave te vendeve si Shqiperia, ku ne fakt ne fjalen e vjeter nuk eshte shkruajt zanorja “e”,. Kemi Shqi-pria, ar-bria, arberia, Cala--bria, Brindizi.
4. briza ; eshte “driza”, bima e shkurter me gjemba. Mendohet që është bime, por ajo ashtë thekra, medojne që eshte thekra.
5. brynchós, eshte “fryn, bryn” ?
6. brytos , është “fryhet”?
7. dinupula (sinupyla) ; thonë që është “kungulli”
8. génton; gjedh? Thonë që është mish!?
9. kalamíndar ; kallam?
10. kemos; me pat? Thone që është nje lloj fruti!?
11. ktístai ; kt ist ai? Thonë që është murg!?
12. midne, midh-ne, midh- vend mbjelljee, fushe. Thonë që është fshati!?
13. póltyn; Thonë që është mur mbrojtës. Mos është e lidhur me “brojt+yn”
14. rhompháia; rrufeja? Thonë që është shigjetë!?
15. skálm ; kamë? Thonë që është thika.
16. skárke; kruaj?
17. spínos; shuaj?
18. torélle;?
19. zalmós; zalm? falm? Varros? Fsheh? harroje?
20. zeirá, zirá; zënese? Veira, vir? Tip veshje? A jo që “zë” trupin? Zë(1)=mbulon
21. zelâs ,; më ka zënë vera, ajo që të “zë”??? Zë(2)= vepron mbi ty duke te turullosur mendjen. Kemi dhe "zalia" qw perforcon kete zberthim, te bie te fiket, ose te iken kontrolli i ndergjegjshem i trupit dhe mendjes.
22. zetráia; zejtari?
23. zibythides; ???
