Dokument serioz për shqiptarët !

[Zeus10]

Patjeter, keto jane fakte shume serioze, qe normalisht duhet te ishin marre seriozisht, nga te tjere para nesh, por ne le te bejme tonen dhe te pergatisim materialin.

[Arbëri]

Pjetër Bogdani (rreth 1625 Lindi në Gur i Hasit afer Kukësit - 1689 vdiq në Prishtinë)

Duhet te ndalemi pak me shume ne keto deshmi, sepse ketu jepet dhe koha e vertete e sundimit te sundimtareve, ky spikat Leka i Madh nga Petrela "nde Arben", mbreteria e te cilit ka filluar ne Mat(ajo qe ""shkencerisht"" quhet Emathia). Ka shume informacion ne ato rreshta, qe mjafton per te cmontuar propaganden e madhe dhe historine e genjeshtert, qe i ofrohet njerezimit sot.

Nje ngjajshmeri nga postimi yt por me author te ndryshem : http://www.arberiaonline.com/viewtopic.php?p=3614#p3614

[Arbëri]

Albanian: National Conceptions in the Trilingual Dictionary of Gjorgji Pulevski 1817 - 1893 (Gjergj Puli?).

http://mahimahi.uchicago.edu/media/facu ... dman97.pdf
http://www.google.com/search?q=Albanian ... a=N&tab=iw






Sot e bene Sllav te Maqedonise

[ALBPelasgian]

T'falemnderit shume Arber per publikimin e ketij dokumenti sepse ka kohe qe e kam kerkuar!

A ekziston ndonje mundesi per ta shkarkuar drejteperdrejte ne PC?

[Mendi]

Albanian: National Conceptions in the Trilingual Dictionary of Gjorgji Pulevski 1817 - 1893 (Gjergj Puli?).

Cfare thote ky dokument Arberi?

[Arbëri]

Albanian: National Conceptions in the Trilingual Dictionary of Gjorgji Pulevski 1817 - 1893 (Gjergj Puli?).

Cfare thote ky dokument Arberi?

Ketu e ke me qarte :
Tome Sazdov: “Gjorgji Pulevski deklaronte se është nga Shqipëria”. Në një shkrim të “Flakës”, 6 nëndor, 2002, thuhet se Gjorgji Pulevski ishte shqiptar, kurse në “Faktin” e 4 korrikut, 2006: “Shqiptar i sllavizuar”.







http://mahimahi.uchicago.edu/media/facu ... dman90.pdf


vazhdon..

[Arbëri]

Albanian: National Conceptions in the Trilingual Dictionary of Gjorgji Pulevski 1817 - 1893 (Gjergj Puli?).

Cfare thote ky dokument Arberi?

Ketu e ke me qarte :
Tome Sazdov: “Gjorgji Pulevski deklaronte se është nga Shqipëria”. Në një shkrim të “Flakës”, 6 nëndor, 2002, thuhet se Gjorgji Pulevski ishte shqiptar, kurse në “Faktin” e 4 korrikut, 2006: “Shqiptar i sllavizuar”.

vazhdon..

Pulvski eshte i lindur ne Galicnik vie nga fisi Mjak , qe u shperngulen nga nje vend bregdetar i quajtur "PULA"
(poshte)


Nje shembull se kuj i perkasin mbiemrat Mjaku : http://webcache.googleusercontent.com/s ... google.com

Per Pulevskin (ne ate kohe), qytetet :Shkupi , Gostivari , Tetova, Ohri , Galicnik(vendlindja e tij) , Struga ,Kercova , Dibra , Resnja ishin qyetet nen kufijte e Shqiperise :

Per Pulevskin ishin vellezer Maqedonasit dhe Shqiptaret , nuk bente dallim , pse ? (Sepse mendoj ndoshta me perkatesi fetare kan qene te ndryshem dhe ishin te nja gjaku ? ) Ne fjalorin tre gjuhesor ku shkruan " Ашту еде шкипетарет јане њерез де венди и тире ашт МАКЕДОНИЈА!" (ASHTU EDHE SHQIPTARET JANE NJEREZ DHE VENDI I TYRE ESHTE MAQEDONIA)

p.s. Njejte ishte edhe te filmi i N.Tereze ne biografin e saj e shkruar nga ajo " Vie nga Shqiperia , nga qyteti Shkup "

[Arbëri]

LUDVIG FON TALOCI
(1854-1916)

Taloci për nga origjina ishte hungarez i lindur në Ofen (Hungari) më 8 dhjetor 1854. Ishte themeluesi i kërkimeve dhe hulumtimeve hungareze mbi Balkanin. Studimet i kreu në Universitetin e Budapestit. Më vonë punoi në Arkivin Shtetëror të Hungarisë. Viti 1877 e gjen si docent në Universitetin e Budapestit. Punoi edhe si drejtor i Arkivit të Financave të Vjenës. Taloci ka qenë president i Shoqatës së Historianëve Hungarezë dhe gjithashtu bashkëthemelues i Akademisë së Shkencave Hungareze. Fatkeqësisht gjatë kthimit nga varrimi i perandorit të Austro-Hungarisë, Franc Jozefit I, gjen vdekjen në një aksident me tren më 1 dhjetor 1916, në Herceghalom(1). Veprat ku duket dhe kontributi i Talocit si historian mbi studimet per Shqiperinë janë përkatësisht, përmbledhja dokumentare “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia„ dhe “Illyrisch-Albanischen Forschungen„ (Kërkime iliro-shqiptare). Të dyja këto vepra, kaq te rëndësishme për albanologjinë, si një burim i rëndësishem informacioni, kanë si bashkautor të tyre përveç Talocit edhe Jireçekun, Shuflajin dhe albanologë dhe historianë të tjerë. Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia Përmbledhja dokumentare e shkruar në latinisht (Vjenë, 1913-1918) ka një rëndësi të madhe, pasi ajo përfshin dokumenta nga arkivat e Venedikut, Raguzës, Romës etj, shumë prej të cilave deri në atë kohë ishin të pabotuara.(2) “ Acta... „ është e ndarë në dy vëllime, ku vëllimi i parë përmban 834 dokumenta të viteve 344-1344, kurse vëllimi i dytë përmban 812 dokumenta të viteve 1344-1406.(3) Si vëllimi i parë ashtu edhe i dyti përmbajne dokumente interesante, mbi emra të ndryshëm vendesh, emra personash dhe regjistra terminologjikë. Dokumentat na japin edhe të dhëna mbi marrëdhëniet ekonomike, shoqërore të shqiptarëve, kulturën e popullit tonë, të dhëna mbi qytetet shqiptare. Gjithashtu dokumentat na furnizojnë me informacione mbi marrëdhëniet dhe lidhjet e familjeve te mëdha shqiptare me njëra-tjetren, por edhe marrëdhëniet me popujt fqinjë. Illyrisch-albanischen Forschungen Botuar në Mynih-Lajpcig (1916) është vepra e dytë, ku Taloci ka dhënë kontributin e tij. Edhe kjo vepër përbëhet nga dy vëllime dhe për nga rëndësia e saj mund të konsiderohet primare dhe shumëanëshe. Dhe ky punim është produkt i punës së disa historianëve të shquar dhe ballkanologë me famë, si Jireçek, Shuflai, Taloci etj,. Vëllimi i parë është i ndarë në dy pjesë: një pjesë i korrespondojnë shkrime me tematikë historike, pjesës tjetër shkrime me tematikë nga etnografia. Pjesës së parë i është bashkangjitur edhe një hartë në të cilën paraqitet Shqipëria me kufijtë e saj mesjetare, gjithnjë sipas konceptit të albanologëve bashkëautor të veprës në fjalë. Artikujt kryesorë në vëllimin e parë dhe kryesisht të pjeses që përfshin tematika nga fusha e historisë, kanë si autorë të tyre Talocin, Shuflain dhe Jireçekun. Por ka edhe shkrime që cekin edhe etnografine dhe kryesisht të drejtën zakonore shqiptare. Vëllimi i dytë i këtij libri përmbledh shkrime të Talocit, Béla Péch, Karl Thopia-s, Ernst C. Sedlmayr-it, të cilët analizojnë me artikujt e tyre zhvillimin ekonomik të trevave shqiptare, ngjarjet historike të ndodhura gjatë kohës së re në territorin shqiptar. Duhet thënë se këto shkrime janë përzgjedhje të artikujve, referateve të marra apo të përkthyera nga gazeta të ndryshme të kohës, në serbisht dhe hungarisht, por edhe nga referate të mbajtura në koferenca të ndryshme historiko-shkencore. (4) Taloci në Kërkimet iliro-shqiptare, shkruan mbi diasporën shqiptare, mbi historinë e ngulimeve në Gadishullin Ballkanik, mbi historinë e së drejtës zakonore shqiptare. Shkrimi “Diaspora Shqiptare” (Die albanische Diaspora), përbëhet në vetvete nga tre kapituj dhe përkatësisht: 1. Shqiptarët në Syrmien (Albaner in Syrmien) 2. Borgo Erico në Zarë (Borgo Erizzo bei Zara) 3. Italo-shqiptarët (Italo-Albaner) Në kapitullin e parë, “Shqiptarët në Syrmien”, Taloci flet mbi legjendën e prejardhjes së fisit hungarez të Klementinëve të Petervaradit, në Syrmien të Hungarisë, të cilët sipas autorit janë etnikisht shqiptarë dhe rrjedhin nga fisi shqiptar i Kelmendit, që sipas Talocit u ngulitën në zonën hungareze pas humbjes që Perandoria Austro-Hungareze pësoi me osmanet gjatë luftrave austro-turke të viteve 1737-1739, ku kelmendasit si të krishterë, ishin pjesë përbërëse e ushtrisë perandorake austro-hungareze së bashku me fise të tjera të krishtera ballkanike kundra osmanëve. Pas rifutjes në zotërim të Perandorisë Osmanëve të tokave të tyre, një pjesë e kelmendasve katolikë, nën presionin e frikës ndaj shpagimeve të ashpra të osmanëve ndaj tyre, marrin rrugën e emigrimit, dhe një pjesë e tyre vendoset si dhe shumë fise të tjera sllave në zonat e Hungarisë, në Syrmien.(5) Taloci jep në përshkrimin e tij edhe të dhëna për organizimin fisnor dhe ushtarak të këtij fisi, mosmarrëveshjet dhe konfliktet e tyre me administratën perandorake në zonën e re të ngulimit në Hrtkovci, Nikinci, Jarak. Në fund ai paraqet edhe një tabelë të banorëve të këtyre fshatrave, prej së cilës të tërheq vëmendjen kroatizimi i madh i gjuhës së këtij fisi.(6) Ne kapitullin e dytë “Borgo Erico në Zarë„ Taloci përshkruan krijimin e komunës së Ericos në Zarë të Dalmacisë. Sipas Talocit gjatë Shek. XVIII për shkak të konflikteve me osmanët, shqiptarë të krishterë emigruan për në Dalmaci dhe u ngulitën në fshatrat e Zemenicos. Shqiptarë atje patën përzierje edhe me elemente kroate, por megjithatë në Borgo Erico karakteri shqiptar i kësaj popullsie u ruajt, veçanërisht në gjuhë.(7) Taloci paraqet edhe detaje etnografike dhe regjistra të familjeve të këtyre fshatrave, të cilat i përkasin viteve 1726, 1733 dhe 1756. Kapitulli i tretë “Italo-Shqiptarët„ na jep arsyet e emigrimit të shqiptarëve në drejtim të Italisë në Shek. XV-XVI. Sipas tij këto shkaqe gjenden në luftrat e vazhdueshme dhe në ndërrimet e sundimit të huaj në territoret shqiptare, territore të cilat tanimë ranë nën sundimin otoman. Po sipas Talocit shqiptarët kanë kryer disa vale emigrimi, të cilat ai i paraqet në shkrimin e tij, dhe këto valë emigrimi të shqiptarëve në Itali janë si më poshtë vijon: - Për në Ankona dhe Kalabri, në Shek. XV. - Në provincën e Katanzaros, në vitin 1443. - Në Monte San Angelo dhe S.Giovanni Rotondo, në vitet 1467-1471 dhe në Kalabri në vitet 1476-1478. - Emigrimi i disa shkodranëve gjatë viteve 1477-1478 në Rionero dhe Barille, më pas themelojnë dhe vendbanime të reja si, Ginestra dhe Maschite. - Emigrimi i toskëve në kapercyell të Shek. XV. - Emigrimi disa shqiptarëve për shkak të pushtimit osman të Vllahise në fund të shek. XV. - Emigrimi i disa barinjve shqiptarë nga Morea e Jugut (Peloponez) në vitin 1534. - Emigrimi i maniotëve (Morea e Jugut), në Barille, në vitin 1675. - Emigrimi i shqiptarëve nga zonat e Himarës në vitin 1774.(8) Taloci përmend se ndër shqiptarët që emigruan në Shek. XV-XVI mbizotëron dialekti i toskërishtes, në gjuhën e tyre, por edhe në raportin e përqindjes së prejardhjes së popullsisë sundon karakteri tosk, megjithëse shqiptarët u përzien me popullsinë e vendeve përkatëse, ku këta emigrantë u vendosën. Autori përshkruan edhe zonat e vendosjes së shqiptarëve dhe marrëdhëniet e tyre me italianët. Po në këtë kapitull të tretë, Taloci paraqet tabela ku janë regjistruar italo-shqiptarë në vitet 1881 dhe 1894. Po ashtu bën edhe një listë të emrave të vendbanimeve dhe paraqet të dhëna mbi raportet fetare të popullsise. Shkrimi “Shkrime mbi historinë e zonave të ngulimit në Gadishullin Ballkanik„ (Beiträge zur Siedlungsgeschichte der Balkanshalbinsel) përbëhet prej dy artikujsh: 1. Teoria mbi çështjen vllahe ose rumune (Die Theorie der wlachischen oder rumänischen Frage) 2. Historia e motshme e ilirëve në zonat e Bosnjës (Die Urgeschichte des Illyrertums auf dem Gebiete Bosniens) Ne shkrimin e parë Taloci jep qëndrimin e tij duke u bazuar mbi dëshmi filologjike, sipas të cilave barinjtë rumunë apo vllahë kanë qenë në kontakte të gjata me elemente ilire apo trake. Si rrjedhim, Taloci pohon se Trako-Ilirët kanë formuar një shtresë të rumunëve dhe gjatë kontakteve që kanë patur me to, ka ndodhur dhe një përzierje gjaku, por sipas Talocit nuk është përcaktuar ende shkalla e kësaj përzierje, kjo për shkak të mungesës së studimeve hulumtuese deri në atë kohë.(9) Në shkrimin e dytë, ai jep një paraqitje të shtegtimit dhe zonave të ngulimit të helenëve në bregdetin lindor të Detit Adriatik dhe përkatësisht nga vendi i origjines së tyre helenët shtegtojnë në drejtim të veriperëndimit të Gadishullit Ballkanik dhe themelojnë kolonitë e tyre, si qytetet, Epidamnos (Dyrrhachion, Durrazo, Durrës sot në vitin 627 p.K.); Apollonia (Avlona, Pojan të Fierit sot, në vitin 588 p.K.); ishulli Pharos (Lesina, Hvare); Issa (Lissa, Isa, Vishi sot). Taloci tregon se këto ngulime ishin qëndra të forta dhe banorët vendas në interland dëshironin t’i pushtonin këto koloni, “bashkinat greke qi u sheshuen përgjate bregut qenë qendra aq të forta sa fiset e popullit qi prej brenda vendit dojshin me u sule ka deti nuk mujtn me çue në vend dishirin e tyne. Barbarët e alpevet Dinare mujshin me greqizue lehtësisht, por helenët nuk u bajshin kurrë barbarë.(10) Gjithashtu Taloci përmend po në këtë shkrim shtegtimet dhe ngulimet e fiseve trako-ilire, fise që sipas autorit jetonin në zemër të Ballkanit, ilirët në krahinat perëndimore të Gadishullit dhe trakët në krahinat lindore, kurse në jug të Gadishullit jetonin fiset maqedono-epirote që sipas Talocit qenë të afërm apo “kushërinj„ me të parët.(11) Sipas Talocit të treja këto fise që autori i konsideron të afërm me njëri-tjetrin e kanë prejardhjen e tyre në familjen e popujve indo-evropianë. Dhe po sipas tij, ato u dynden në Gadishullin Ballkanik përpara helenëve. Emigrimi i tyre filloi nga veriu, më parë erdhën ilirët dhe më vonë zbritën prej Karpateve trakët. Taloci është mbështetës i tezës Trako-Ilire dhe sipas tij këtë e dëshmojnë edhe paralelizmat gjuhesore.(12) Ai përmend se trakët, të cilët ndër emigrimet e tyre të mëdha u shpërndanë, me kohë u shuan si nga gjuha ashtu edhe nga kombësia. Tepricat e tyre qenë themeli i popullit rumun. Kurse fiset ilire që jetonin në perëndim të Gadishullit Ballkanik mundën t’i qëndronin shuarjes duke qëndruar ndër krahinat e vështira malore, e ruajtën gjuhën dhe gjakun e tyre, por me kohë edhe këto u latinizuan dhe u sllavizuan. Vetëm një pjesë e tyre mundi të mbijetonte midis fuqisë së gjuhës së atyre popujve me të cilët për njëmije vjet ishte në marrëdhënie dhe kjo pjesë është ajo që sot përbën kombin shqiptar. Shqiptarët e sotëm nuk janë veçse një pjesë e vogël e Ilirëve të vjetër, por ilirë të përzier me elemente trake.(13) Taloci flet edhe mbi organizimin e fiseve ilire, përmend emrat dhe zonën e vendodhjes së tyre si p.sh. Liburnët, Japudët, shtriheshin nga kufiri verior i Adriatikut, prej Istrës deri tek lumi Kërka. Fiset ilire të Nestëve e Manirëve shtriheshin në krahinat mes lumenjve Kërka dhe Neretna. Ne jug të lumit Neretna shtrihej fisi i Ardianëve, në jug të tyre Desaretët. Rreth Liqenit të Shkodrës jetonin Labeatët, rreth Liqenit të Ohrit jetonin Enkelejtët, në prapatokën e Dyrrahut jetonin Taulantët; Albanët rreth zonës së Krujës sot. Dardanët shtriheshin në Ballkanin Qëndror. Në brigjet e Adriatikut jetonin Dalmatët, kurse Penestët në luginën e Drinit të Zi dhe Molosët, Kaonët e Thesprotët shtriheshin në Epir. Por fiset lire shtegtuan edhe përtej Gadishullit të Ballkanit, si në Itali, Venetët në luginën e lumit Po, Japigët në Italinë Jugore, disa fise të tjera në Umbri dhe në Latium, Picemum. Por ilirët shtegtuan edhe në fushat e Hungarisë, në Kroaci, Slloveni, Serbi, Bosnjë-Hercegovinë, Dalmaci, Mal te Zi. Fiset ilire emërtoheshin ose sipas të parit të fisit, ose duke marrë emrin prej natyrës, p.sh. bregu i detit ilir Dalmaci = vend kodrinash ose sipas etimologjisë semite = vend bri bregut. Dardanët = bujq, ata që merreshin me të mbjellurit e dardhëve, Labeatët = me lyp, të vobektit, Mendtarët = te mendshëm, Taulantët = dallëndyshe. Studiuesit mendojnë se shumë fise ilire apo më vonë shqiptare e kishin origjinën e tyre në një paraardhës të përbashkët. Gjithashtu ato qenë shumë të lidhur mes tyre, dhe ndanin karakteristika te përbashkëta, siç ishin ekzogamia, patrilinealiteti, patrilokaliteti, monogamia, adhurimi i paraardhësve të fisit, që lidhet me kultin e të parëve, kult ky tepër i respektuar ndër fiset shqiptare dhe sot e kësaj dite.(14) Në kohë rreziku të gjitha familjet bashkoheshin për të përballuar armikun dhe në krye të fisit dilte më i zoti. Disa fise ilire sundoheshin nga një i parë, disa të tjerë kishin në krye një pleqësi. Fiset ilire njihnin autoritetin e mbretit dhe i bindeshin urdhërave të tij, por ndodhte që lidhja midis fuqisë së mbretit dhe krerëve të fisit nuk ishte e plotë. Krerët e fiseve ishin pak a shumë vasalë të pavarur, të cilët mbreti kur kishte nevojë i thërriste për këshillim. Në rastin kur krerët e fisit bashkoheshin me armikun ndodhte që mbretëria binte dhe si rrjedhim kishim një pushtet paralel, dy sundime. Ilirët tregonin një kujdes të madh për të ruajtur zakonet e vjetra të tyre. Gojëdhana ishte e një rëndesie të veçante për ta. Çdo gjë e dëgjuar prej gojës së të parëve ishte për ta e shenjtë, kjo vlente sidomos për fiset e veriut. Taloci i përmend fiset ilire si fise luftarake, armët e tyre ishin heshta-hedhëse e shkurter, shpata, heshta, njihnin taganin, përdornin topuzin. “Luftëtarit ilir i pëlqente lufta në male, mësymja prej pritës e me shpatë shngjeshur sikurse edhe shqiptari i sotëm kur hedh valle shkreh pushkën ose vringëllon hanxharin.(15) Po të shihnin ndonjë rrezik o hetonin afrimin e armikut, me një shpejtësi jepej kushtrimi prej një maje mali në tjetrën, natën e kishin zakon të ndiznin zjarre roje. Të plagosurit nuk i lejshin me mbet kurrë ndër duer të armikut. Shtëpia ishte ndër ta sikurse edhe sot ndër shqiptarët e sotëm, e Zotit dhe e miqve. Puna më e nevojshme ishte mikut me i shtrue para pije dhe ushqim, mish dhensh, djathë, bukë e qepë”.(16) “Besimi i tyne ishte një përzierje e çuditshme e të trupnuemit të sendeve të natyrës me gojëdhanat e vendit. Ata kishin tempuj të rrumbullakët të ndertuem maje kodrash e aty adhurojshin idhujt që ishin guri, druri, sermi të veshuna me petka të gjata, ndër të dyja duert mbanin nji shpatë, madje ilirët dhe trakët u kanë dhënë lëndën grekërve për të krijuar mitologjinë e tyne.”(17) Taloci përshkruan po këtu dyndjen apo sulmin e fiseve kelte në fillim të shek. IV p.K. prej Renit, sulmit të të cilëve nuk mundën t’i rezistojnë fiset e paorganizuara ilire. Në luftën me keltët u shquan ardianët dhe autariatët, fise të cilat në këtë luftë dolën të mundur dhe rrudhën kufijtë e tyre. Këto luftime përfunduan kur në Ballkan u shfaq Aleksandri i Madh i Maqedonisë, “zaptuesi i botes”, i cili në të gjallë të tij arriti të bashkojë tërë Gadishullin e Ballkanit. Ai para se të ndërmerrte fushatat në Azi nënshtroi Ilirët e Trakeë, shumë prej të cilëve u inkuadruan në ushtrinë e tij.(18) Taloci përmend me rradhë më pas edhe mbretëritë ilire si ajo e enkelejdëve, taulantëve, ardianëve, përmend edhe mundjet e ilirëve në luftë me romakët e pushtimin e tokave ilire prej Romës. “Në vjet 167 p.Kr. morri fund mbretnija ilire. Mbretnija e Gentit qe e ndame prej Romës ndër tri pjesë: Labeata (qendër Shkodër), krahina rreth Grykës së Kotorrit (me qendër Rrizonin) e një pjesë e vogël më vehte nën një kryetar ilir, i cili siç duket ishte i afërm i Gentit dhe mbante titullin e një mbreti; këtë gjë na e bëjnë me besue të hollat e mbretit Ballaeos që sundonte në vjet 107 p.Kr.„(19) “Kanuni i Lekës„ përbën edhe kontributin e Talocit mbi të drejtën zakonore shqiptare. Ky artikull përbëhet nga dy pjesë, titulluar përkatësisht: “E drejta penale” dhe pjesa e dytë “E drejta private/civile”. Të dyja këto pjesë janë të nënndara në nënkapituj. Kapitulli i parë i së drejtës penale përmban paragrafët, “Goditja”, “Gjymtimi” dhe “Vrasja”. Kurse kapitulli i dyte përmban, “Çnderimi i gruas”, “Vjedhja me armë”, “Shkelja e së drejtës së mbrojtjes” dhe “Mbi benë”. Kapitulli i parë i së drejtës private titullohet, “Kontratat” dhe përmban paragrafët, “Dhurimi”, “Premtimi “dhe “Kontrata e depozitimit”. Kapitulli i dytë i titulluar “Mbi sendet dhe të drejtën trashëguese dhe të familjes” përbëhet nga paragrafët “Mbi realizimin e fejesës”, “Mbi zotimin” dhe “Zgjidhja”. Shtojca ka edhe një ligj provizor për rastin e hakmarrjes.(20) Në këtë shkrim, Taloci jep zonën dhe origjinën e Kanunit. Sipas tij, “Shtrirja gjeografike e maleve shqiptare, e cila siguron gjithashtu, vështirësi për të depërtuar në Alpet shqiptare, u ka siguruar fiseve veriore shqiptare në periudha të caktuara historike, njëfarë autonomie. Bazat e kësaj autonomie i formon e drejta zakonore, e cila trashëgohet prej kohërash nga i ati tek i biri. Në bazë të kësaj të drejte rregullohet jeta në malsinë shqiptare.(21) Mendohet se emërtimi i Kanunit të Lek Dukagjinit rrjedh nga “Codex Alexandri”, ku me Aleksandër, nënkuptohen ose Aleksandri i Madh i Maqedonisë, ose njëfarë Aleksandri i fisit të Dukagjinëve. Ky i fundit ka qenë gjithashtu, dhe bashkëkohes i Gjergj Kastriotit, me të cilin krijoi dhe një lidhje kundra osmanëve. Aleksandri i Dukagjinit kishte ne zotërim të tijin, zonën e Mirditës. Mendimi i pergjithshem ne trevat shqiptare e lidh kodin ligjor te sipërpërmendur me emrin e këtij të fundit, nga i cili doli dhe emërtimi Kanuni i Lekës.(22) Por disa studiues shqiptarë, vazhdon Taloci, mendojnë se kanuni mund ta ketë origjinën e vet që në kohën e Aleksandrit të Madh, mëma e të cilit vinte nga trevat ilire. Gjithashtu këta studiues, nuk besojnë se Kanuni nuk ka ruajtur deri në ditët tona formën origjinale të tijën, por ka pësuar modifikime. Pohimet e tyre mbi origjinën e Kanunit që në kohën e Aleksandrit këta studiues i bazojnë në këto arsyetime: - Kjo e drejtë zakonore nuk ka veprim vetëm mbi trevat malore shqiptare, por dhe në qytete, sidomos e drejta penale, e cila zëvendëson atë shtetërore të osmanëve. - Kjo e drejtë gjithashtu, në disa raste përdoret dhe nga vetë turqit. Po ashtu, këta të fundit nuk do të lejonin përdorimin e një të drejte të një princi të krishterë, si rrjedhim, nuk do të toleronin hartimin e ligjeve kanunore me baza të krishtera të vepronte në territorin osman. - Kjo e drejtë përmban dhe elemente pagane, të cilat nuk mund të futeshin në të nga një princ katolik si Lek Dukagjini, por janë rrjedhojë e kohërave pagane ndër trojet shqiptare. E vërtetë që ky kanun ka një përdorim tepër aktiv në zonën e Mirditës, e cila ishte nën sundimin e Lek Dukagjinin, dhe që njihet si një zonë me qeverisje të pavarur, por kjo e drejtë që në kohën e romakeve ishte lejuar të përdorej nga popullsia vendase e pushtuar prej tyre, në tre kuvende ilire.”(23) Gjithësesi sipas Talocit, Kanuni duhet të ketë origjinën në një të drejtë zakonore të motshme të popujve blegtorë të Ballkanit, i cili vazhdoi të ekzistojë si në kohën e pushtimit sllav, atij bizantin apo më vone atij osman.(24) Kontribut tjetër mbi të drejten zakonore shfaqet dhe në shkrimin “Projektligje turke” (Türkischer Gesetzesentëurf), që i kushtohet kodifikimit të së drejtës zakonore shqiptare. Shtojca përmban edhe njoftime mbi të drejtën zakonore të malsisë së Shqipërisë së Veriut, të ashtuquajturën “Dschibalkomission„ (Komisioni xhibal/komisioni i maleve).(25) Në këtë Komision të Maleve bënin pjesë fiset malsore të, - Hotit (2 bajraqe) - Grudës (2 bajraqe) - Kelmendit (4 bajraqe – Selcë, Nikshi, Vukli dhe Boga) - Kastratit (1 bajrak) - Shkrelit (1 bajrak) - Rancas (4 bajraqe – a)Buza Ujit, b)Kopliku, c)Grisha, d)Riolli me Grue-mir, Linai, e)Leporosh dhe Rapist - Postribës (3 bajraqe – a)Drishti dhe Vilza, b)Bokshi me Dragoc, Vorf dhe Rashi, c)Shjaketa, Suma, Domni, Myselim, Mesi, Ura-Shtreint - Shllakut (1 bajrak) - Temalit (1 bajrak) - Shalës - Shoshit - Pultit - Recit (1 bajrak) - Lohes (1 bajrak) Po ashtu bënin pjesë dhe si bylykbashi, - Anamali - Kraina - Brugu i Bunës - Bregu i Drinit - Göl-kenari - Dag-kenari Fiset Hoti, Gruda, Kelmendi, Kastrati dhe Shkreli në gjuhën shqipe thirren zakonisht si “pesë malet e mëdha” dhe si rrjedhojë shquhen më shumë se fiset apo malsitë e tjera shqiptare. Ndërsa autoritetet osmane i thërrasin të gjitha si “Xhibale” që arabisht nënkupton fjalën male, dhe u njeh këtyre fiseve malore të drejtën e lashtë të tyre (adet).(26) Sipas Kurt Gostentschnigg historiografia shqiptare e kritikon veprën “Acta ...„ në faktin se ajo nuk ka përfshirë dokumenta mbi zonën jugore të linjes Vlore-Ohër dhe se disa fakte mbi çështjet ekonomike dhe sociale janë përfshirë sëbashku ose janë shkurtuar, por në përgjithesi, pohon Gostentschnigg, kjo historiografi e çmon veprën “Acta ...„ si përmbledhjen më të besueshme, të paktën deri më sot, të dokumenave apo burimeve historike mbi Shqiperinë mesjetare.(27) Kurse Robert Schwanke e konsideron veprën “Kërkime iliro-shqiptare„ si punën e parë shkencore kolektive mbi historinë shqiptare. Vetë një ndër hartuesit e vepreës, Milan Shuflai e vlerëson bashkëkolegun e tij për metodën kritike, njohuritë bazë dhe objektivitetin e tij gjatë veprimtarisë së tij shkencore.(28) Historiografia shqiptare e vlerëson këtë vepër si një kontribut shkencor, i vlefshëm për njohjen e Shqipërisë dhe thekson përveç qëllimeve politike, rolin e Austro-Hungarisë si një faktor thelbësor edhe në fushën e albanologjisë. Nje kritikë ndaj Talocit mendoj se mund t’i behet në tezën e tij trako-shqiptare, mbi afrimet midis ilirëve dhe trakëve, kryesisht në elemente gjuhësore. Sipas tij gjuha e ilirëve dhe trakasve ishte e përafërt. Këtë tezë e kanë mbështetur dhe studiues të tjerë si gjermanët, J. Ritter von Xylander, Karl Paul, Gustav Weigand, Tomaschek.(29) Ky i fundit madje, në studimin e tij, “Trakët e Vjetër“, botuar në Vjenë, e përkthyer në shqip nga Hil Mosi, ka nxjerrë disa fjalë trake, me të cilat ka konstatuar afrime me fjalet ilire, si p.sh. (trak.)aizi = dhi(ilir.); (trak.) pori = buri (ilir.) = vrasës/luftëtar (shqip.); (trak.) melg = me miel/me mjel (ilir., shqip); (trak.) tem = tym (ilir. shqip); (trak.) ketri = katër (shqip.) etj,.(30) Në përgjithësi, studimet e kryera si nga të huajt ashtu edhe nga studiuesit shqiptarë kanë treguar se shqipja është trashigimtarja e ilirishtes së vjetër, se shqiptarët janë pasardhësit e ilirëve dhe jo të trakasve dhe nuk kanë ndonjë element trak ndër vena. Hahni p.sh. e pa shqipen si bijën e ilirishtes. Gjithashtu edhe Gustav Mayer është përkrahës i tezës së prejardhjes direkte të shqipes nga ilirishtja. Sipas tij, shqipja është forma më madhore e ilirishtes së vjetër, veçanërisht e formës më të re të ilirishtes. Tezën e prejardhjes së shqipes nga ilirishtja direkt e mbështesin edhe studiues të tjerë si Thumb, Karstien, Diefenbach.(31) Kjo është edhe teza bazë e historiografisë shqiptare që konkludon mbi bazën e studimeve dhe hulumtimeve të kryera se shqipja ështe pasardhësja direkte e ilirishtes dhe nuk ka afrime me trakishten. Megjithatë, Taloci ka një vlerë të konsiderueshme si studiues, dhe shkrimet e tij janë interesante për të dhënat që paraqesin. Sipas Milan Shuflai-t “vdekja e Talocit ishte një humbje e madhe për Balkanistikën, vdekje së cilës mund t’ia kalonte vetëm ajo e Jireçekut„. ( 1)Barnath/Nehring (1981). 294-296. ( 2)Gostentschnigg (1996). 183. ( 3)Po aty., 183. ( 4)Po aty. ( 5)Thallóczy (1916). 316. ( 6)Gostentschnigg (1990). 239. ( 7)Gostentschnigg (1996). 184 ( 8)Thallóczy (1916). 334-337. ( 9)Gostentschnigg (1996). 185. (10)Thallóczy (1919). 22. (11)Po aty. (12)Po aty. (13)Po aty., 23 (14)Shiko Baxhaku/Kaser (1992). (15)Po aty., 51. (16)Po aty., 52. (17)Po aty., 53. (18)Po aty., 73. (19)Po aty., 76. (20)Gostentschnigg (1996). 185. (21)Thallóczy (1916). 409. (22)Po aty., 410. (23)Po aty., 410-411. (24)Po aty., 411. (25)Gostentschnigg (1996). 185. (26)Thallóczy (1916). 482. (27)Gostentschnigg (1996). 185. (28)Po aty., 186. (29)Dhrimo (1989). 164. (30)Thallóczy (1916). 7. (31)Dhrimo (1989). 163-164. Bibliografia Barnath, Mathias/Nehring, Karl. 1981. Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas München. Baxhaku, Fatos/Kaser, Karl. (1996). Die Stammesgesellschaften Nordalbaniens. Berichte und Forschungen österreichischer Konsuln und Gelehrter (1861-1917). Wien, Köln, Weimar. Dhrimo, Ali. 1989. Der Beitrag deutscher Forscher auf dem Gebiet des Albanischen. Tek, Albanien in Vergangenheit und Gegenwart. Internationales Symposion der Südosteuropa-Gesellschaft in Zusammenarbeit mit der Albanischen Akademie der Wissenschaften. Bonn. Gostentschnigg, Kurt. 1990. Der Anteil der österreichisch-ungarischen Historiker an der Erforschung Albaniens. Graz. Gostentschnigg, Kurt. 1996. Zëischen Wissenschaft und Politik (1867-1918). Graz. Thallóczy, Ludwig von. 1916. Illyrisch-Albanische Forschungen. München-Leipzig. Thallóczy, Ludwig von. 1916. Beitrage zur Siedlungsgeschichte der Balkanhalbinsel. Tek, Illyrisch-Albanische Forschungen. München-Leipzig. Thallóczy, Ludwig von. 1916. Kanuni i Lekës. Ein Beitrag zum albanischen Gewohnheitsrecht. Tek, Illyrisch-Albanische Forschungen. München-Leipzig. Thallóczy, Ludwig von. 1916. Türkischer Gesetzentwurf, betreffend Kodifizierung des albanischen Gewohnheitsrechtes. Tek, Illyrisch-Albanische Forschungen. München-Leipzig. Thallóczy, Ludwig von. 1916. Die albanische Diaspora. Tek, Illyrisch-Albanische Forschungen. München-Leipzig. Thallóczy, Ludwig von. 1919. “Historia e motshme e ilirevet ndër vende të Boznisë. Tek Agimi (1-2).

[ALBPelasgian]

Do te kerkoja prej Arberit dhe Picassos qe te perkthjne kete pasus qe flet per Shkodren si 'qytet maqedon'. E gjeta teksa hallkatja neper nje forum te huaj sllavesh:



Еве еден пример на стара скадарска книга "Тримесник", печатана во Скадар, во 1563 г. од тамошниот владика г. Стефан, со следнава содржина:
„ја свршив оваа Божја книга во летото Христово 1563, месец декември, на К.Д., во местата македонски, во родниот град Скадар...“ (Бугарски државен архив, ЦВА, ф. 40. оп. II, а.е. 935, л. 57-58).

[Arbëri]

Do te kerkoja prej Arberit dhe Picassos qe te perkthjne kete pasus qe flet per Shkodren si 'qytet maqedon'. E gjeta teksa hallkatja neper nje forum te huaj sllavesh:



Еве еден пример на стара скадарска книга "Тримесник", печатана во Скадар, во 1563 г. од тамошниот владика г. Стефан, со следнава содржина:
„ја свршив оваа Божја книга во летото Христово 1563, месец декември, на К.Д., во местата македонски, во родниот град Скадар...“ (Бугарски државен архив, ЦВА, ф. 40. оп. II, а.е. 935, л. 57-58).

Nje shembull nga nje liber e vjeter e Shkodres "Trimesnik" e shtypur ne Shkoder ne vitin 1563 nga Peshkopi i atehershem Stefan me permbajtjen e me poshtme :
" E mbarova kete liber ne vere per Krishtin ne vitin 1953, muji dhejtor ne K.D. ne vendet e Maqedonise ne qytetin Shkoder.
(Arkiva e shtetit Bulgar )

Don te thote komunteusi qe edhe Shkodra eshte ( ka qen )Sllave
Mos i mer si serioze komentetet e tyre edhe sikur ta poston te gjithe librin ( jo vetem dy reshta qe edhe aty ska gje keq per ne ) me authorin e saj dhe burimin e saj ose se paku linkun , perseri mos i mer si serioze se keta bejne gjenocid ne histori edhe ne shekullin e XXI pa fije turpi .

[Arbëri]

Rudolf Virchow:
Kafkat e shqiptareve tregojne racen me superiore te Europes

Rezultatet e shkencëtarit Rudolf Virchow, krijuesit të shkencës së kronologjisë, një prej shkencëtarëve më në zë të viteve 1800, politikanit e antropologut të famshëm gjerman, për racën shqiptare.

Shumëkujt mund t’i ketë rënë rasti të lexojë librin e Mit’hat Frashërit, “Shqiptarët” (Zenit Editions 2005) i cili është përkthyer nga origjinali i shkruar në frëngjisht “Les albanais dans leur pays et â l’etranger”. Ndër shumë citime autorësh – duke bërë komente e përshkrime – që Mit’hat Frashëri sjell për të dhënë një përshkrim të natyrës e karakterit që ka kombi shqiptar, aty nga fundi, ai ruan si diçka të veçantë një citim të cilin e thekson. Ky citim që ai bën, ngjan me ato fjongot që u vihen mbi krye vajzave të vogla, pasi i kanë veshur me hijeshi.

Duke qenë se ka folur për tiparet, doket, zakonet, kulturën, aftësinë, jetën e frymën e një kombi që ka prodhuar histori e që ka lënë gjurmët e tij te kjo e fundit prej shumë shekujsh, ai, ndoshta, mendon që për të dhënë edhe një përgjigje përfundimtare për karakterin e shqiptarit, po aq mirë – e ndoshta më shumë se historia – mund të na vijë në ndihmë shkenca. “Po e ruajmë për në fund opinionin e një dijetari dhe antropologu të madh, profesor Virchow. Blowitz, korrespondent i “Times”, na kujton takimin e tij me doktorin” – shkruan Mit’hat Frashëri në librin e tij.

Fragmenti që sjell Mit’hat Frashëri në këtë libër, është një pjesë e shkëputur prej shkrimit “Virchow chez lui (La danse des crânes- Les peuples des Balkans - La perle de la collection Vivent les Albanais!- Le sa- vant et l'homme politique)”, shkrim i cili u botua në faqen e parë të numrit 6442 të gazetës “Le Matin”, Paris më 15 tetor 1901. Në artikullin e “Le Matin”, kjo pjesë e shkrimit që flet për tiparet e kafkave të shqiptarëve mban nëntitullin “La race supérieure” (raca superiore). Shkrimi origjinal i Blowitz, është botuar në gazetën “Times” që në vitin 1878, shumë vite më parë sesa ribotimi i këtij artikulli në “Le Matin”, 1901. Më poshtë do të sjellim si artikull të plotë, pikërisht botimin më të hershëm të tij.

Përse “Le Matin” e ribotoi, madje në faqe të parë, këtë artikull i cili - bazuar në kërkimet shkencore - flet për superioritetin e madhështinë e racës shqiptare, karshi të tjerave? Emri i Rudolf Virchow, personit që bën këtë vlerësim është përgjigjja e duhur. Nëse një përfundim të tillë do ta kishte thënë dikush tjetër, pak gjasa do të kishte që të merrej për bazë, por emri i Virchow, është i përmasave të tilla sa vështirë të besojmë se një shkencëtar i tillë kishte “lajthitur”, kur i shikonte shqiptarët me mahnitje, si racën më të përsosur.

Në vitin 1915, pas ndarjes së padrejtë të trojeve shqiptare, Shqipëria kërcënohej sërish nga një copëtim i ri. Ishte viti i Traktatit të fshehtë të Londrës, i cili i falte Italisë Vlorën me qarkun e saj dhe i lejonte një lloj protektorati mbi Shqipërinë e Mesme, teksa grekët merrnin Shqipërinë e Jugut dhe serbo-malazezët atë të Veriut. Në këtë vit, Faik bej Konica, intelektuali i njohur shqiptar, ngre zërin për padrejtësitë e radhës që po bëheshin ndaj shqiptarëve. Në atë kohë ai ndodhej në Lozanë, Zvicër. Më 12 nëntor 1915, duke i dërguar një letër të hapur, zotit Hans Delbruck, këshilltar i afërt i qeverisë, profesor i historisë moderne në Universitetin e Berlinit, ai demaskon politikat e gabuara gjermane.

Letra e shkruar dhe e botuar në frëngjisht - “Gjermania dhe Shqipëria” (L’Allemagne et L’Albanie) – është botuar këto vite nga studiuesi Jup Kastrati në studimin e tij “Mbi krijimtarinë letrare të Faik Konicës”, si pjesë e veprës “Studime për autorë të ndaluar” botim ky i Qendrës së Studimeve Albanologjike. Arsyeja që e përmendëm këtë letër të Konicës, është se ndër të tjerë ai i referohet edhe Virchow, për t’i treguar profesorit gjerman, Hans Delbruck, tiparet e kombit shqiptar. Ja seç shkruan ndër të tjera Faik bej Konica:

“...mund t’ju vë në dijeni për ekzistencën e një traktati bullgaro-grek për ndarjen e Shqipërisë, traktat i sugjeruar, miratuar, vulosur dhe garantuar nga Gjermania. Për këtë arsye, marr guximin t’ju drejtoj, i lutur nga bashkatdhetarët e mi një pyetje: “Si do të arrini ju të pajtoni deklaratën tuaj me planin brutal të copëtimit të Shqipërisë?”

Ja një vend, ja një popull që hyn në kategorinë e “kombësive të vogla” dhe që do të meritonte, në mënyrë të veçantë, mirësinë dhe vlerësimin tuaj. A nuk ka thënë Mommseni juaj se kombi shqiptar është më i vjetri në Ballkan? A nuk a ka quajtur shpesh Virchow-i juaj “kombin me të vërtetë më superior” të Europës Lindore? A nuk e kanë përsëritur në çdo kohë, dijetarët tuaj, që dallohet nga fqinjët e tij për nga gjuha dhe shpirti?”

Para se të lexojmë takimin e Blowitz, gazetarit të “Times”, me profesor Virchow, le të shohim shkurtimisht diçka për jetën e shkencëtarit gjerman. Kjo gjë na ndihmon për të kuptuar më qartë përfundimet e tij mbi shqiptarët dhe rëndësinë e punës së tij.

Kush është Rudolf Virchow?

Rudolf Ludwig Karl Virchow (1821-1902) ishte një doktor gjerman, antropolog, patolog, prehistorian, biolog dhe politikan, i njohur për shpënien para të shëndetit publik. Atij i referohen si “babai i patologjisë moderne” dhe konsiderohet si një nga themeluesit e mjekësisë sociale. Vinte nga një familje bujqish me origjinë gjermane dhe polake. Virchow studioi për mjekësi dhe kimi në Berlin në Akademinë Ushtarake Prusiane. Kur u diplomua në 1843, shkoi për të shërbyer si asistent i anatomistit të njohur, Robert Froriep. Një nga kontributet e tij më të mëdha për arsimin mjekësor gjerman ishte inkurajimi i përdorimit të mikroskopit nga studentët, duke u bërë thirrje studentëve të tij për të 'menduar mikroskopikisht'.

Virchow ka meritën e shumë zbulimeve të rëndësishme. Kontributi shkencor më i njohur gjerësisht i Virchow është teoria e tij për qelizën, e cila ndërtoi punën e Theodor Schwann. Ai përmendet si i pari që njohu qelizat e leucemisë. Virchow botoi në vitin 1858 studimin e tij mbi qelizat në “Omnis cellula e cellula ("çdo qelizë e ka origjinën nga një tjetër qelizë ekzistuese si ajo"), bazuar në shpikjen e François-Vincent Raspail. Ky ishte një refuzim i konceptit të lindjes spontane, i cili mbronte idenë se organizmat mund të lindin nga materia e pajetë, i kundërshtuar fillimisht nga Francesco Redi dhe hedhur poshtë përfundimisht nga Virchow, për të deklaruar se burimi i vetëm për një qelizë të gjallë ishte një tjetër qelizë e gjallë.

Një zbulim tjetër i rëndësishëm (i madh) i Virchow, është edhe ai që bëri përafërsisht në të njëjtën kohë me Charles Emile Troisier, në lidhje një nyje të zgjeruar supra-calvicular dhe kancerin në mushkëri. Kjo njihet si nyja e Virchow. Virchow është gjithashtu shumë i njohur edhe për sqarimin e funksionimit të mekanizmit të thromboembolism-it të mushkërive. Për më tepër, Virchow themeloi fushat mjekësore të patologjisë qelizore dhe të patologjisë krahasuese.

Në vitin 1869 ai themeloi shoqërinë e antropologjisë, etnologjisë dhe parahistorisë (Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte), e cila pati shumë ndikim në koordinimin dhe intensifikimin e hulumtimit arkeologjik gjerman. Në vitin 1885 ai zhvilloi një studim të kraniometrisë (matja e studimi i kockave të kafkës), i cili dha rezultate të habitshme që kundërshtonin teoritë bashkëkohore shkencore raciste mbi "racën ariane", duke e shtyrë Virchow që të denonconte "misticizmin nordik" në Kongresin e Antropologjisë në vitin 1885 në Karlsruhe. Në vitin 1861, ai u zgjodh anëtar i jashtëm i Akademisë Mbretërore suedeze të Shkencave e në 1892 u nderua me Medaljen Copley. Mes studentëve të tij më të famshëm ishte edhe antropologu Franz Boas, i cili është quajtur si “babai i antropologjisë amerikane” dhe “babai i antropologjisë moderne”. Virchow ishte një studiues i palodhur dhe ka lënë një numër shumë të madh veprash të shkruara.

Ai zhvilloi gjithashtu një metodë standarde të procedurës së autopsisë, e cila mban emrin e tij e që është ende një nga dy teknikat kryesore të përdorura sot. Por më shumë se një mjek eksperimentues, Virchow ishte edhe një avokat i pasionuar për reformat sociale dhe politike. Ai konsiderohet gjerësisht si pionier i mjekësisë sociale dhe antropologjisë. Virchow kundërshtoi fort Darvinizmin nëpërmjet një lekture të tij ku theksonte faktin se mungojnë provat e fosileve për një prejardhës të përbashkët të majmunit e njeriut.

Virchow ka meritën edhe për themelimin e mjekësisë shoqërore, duke u përqendruar në faktin se shpesh sëmundja nuk është thjesht biologjike, por një rrjedhim shoqëror. Si një bashkëthemelues dhe anëtar i partisë liberale (Deutschen Fortschrittspartei) ai ishte një antagonist kryesor politik i Bismarkut. Thuhet se Bismarku e sfidoi Rudolf Virchow në një duel dhe Virchow, duke pasur mundësinë e zgjedhjes së armës, sepse ishte pala e sfiduar, zgjodhi dy salsiçe, ku njëra prej të cilave ishte me kolerë. Bismarku, thuhet, se u tërhoq nga dueli.

Një fushë ku ai ka bashkëpunuar me Bismarkun ishte Kulturkampf, fushata anti-klerikale kundër Kishës Katolike duke pretenduar se ligjet anti-klerikale sillnin "karakterin e një lufte të madhe në interes të njerëzimit". Virchow ishte një person i respektuar në qarqet masonike dhe ka burime që pohojnë se mund të ketë qenë një mason. Vdiq nga pushimi i zemrës dhe u varros në varrezat Matthews St., Schöneberg, Berlin. Shoqëria për Mjekësi e Antropologji jep një çmim vjetor në emër të Virchow-it (Rudolf Award Virchow).

Shqiptarët, raca superiore

Që profesor Virchow ishte një prej emrave më të shquar të shkencëtarëve të kohës, vihet re lehtë. Këtë ide e përforcon edhe më tepër Blowitz në artikullin e tij. Duket se ky emër i famshëm kishte bërë që artikulli i Blowitz, të botohej, në të njëjtën kohë me Times, edhe në cepin më të largët të botës, në Zelandën e Re (“Dr. Virchow on skulls”, New Zealand Tablet, Volume VI, Issue 290, 22 November 1878, faqe 17). Është po i njëjti artikull që ribotohet në vitin 1901 në “Le Matin”. Më poshtë është artikulli i plotë. Ja se si e përshkruan Blowitz takimin në shtëpinë e profesor Virchow:

“Unë pranova gjithë padurim ofertën e dr. Liebreich për të më njohur me dr. Virchow. Pritëm disa minuta në një prej laboratorëve. Në dhomën e parë nëpër të cilën kaluam gjendej një koleksion me eshtra njerëzore, të rregulluara në mënyrë simetrike si të ishin oaze. Një ndihmës ishte i zënë me punë në kryerjen e llogaritjes së përmasave të një kafke të vendosur në mënyrë precize në një mbajtëse qelqi. Dhoma e dytë ishte si një miniaturë e Luginës së Jozafatit (shënim i përkthyesit, A.H: Jozafati ishte mbreti i katërt i Mbretërisë së Judës, ndërsa Lugina e Jozafatit është vendi ku: sipas Joel 3:02, Perëndia e Izraelit do të mbledhë të gjitha kombet për gjykim) në momentin e shfryrjes së parë të trombës së ringjalljes. Kishte aty skelete të ngritura drejt, të lakuara, të ulura, të përkulura, si njerëz të zënë në çorodi mes gjumit të tyre teksa shtriqeshin para se të zgjoheshin tërësisht. Eshtra të çdo lloji mbulonin tavolinat, raftet e karriget dhe për të gjetur karrige për t’u ulur duhej t’i pastroje nga mbetjet njerëzore të cilat i ngarkonin ato.

Kafka të panumërta kurorëzonin këtë koleksion magjepsës, duke zbardhur mes pjesëve të paforma të shpërndara mbi mobilie dhe mbi dysheme. Duke soditur këtë spektakël dhe duke kujtuar fjalimet elokuente e të mprehta të dr. Virchow, prisja të shihja një siluetë gjigante, të veshur në mënyrë të çuditshme, me sy xixëllues dhe fytyrë ndriçuese, që të personifikonte fuqinë e dyfishtë të njeriut i cili depërton në sekretet e vdekjes dhe lëvdohet duke mbrojtur ekzistencën e jetës, lirinë. Dera u hap, dhe unë nuk pashë asgjë nga tërë këto.

Njeriu i cili vinte drejt meje ishte i veshur si një antikuarian i zënë me organizimin e koleksioneve të tij; me kokën disi thatanike dhe eshtake; flokët e mjekrën të shkurtra e të thinjura; ballin e nxirë nga dielli – në vend që të ishte i rrudhur – të dalë para dhe pak të ngjeshur anëve; venat e dukshme në tëmtha; sytë e vegjël e të futur, gojë të palëvizshme, hundë të mprehtë dhe i palodhur; duart e nxira nga dielli, të shkathëta e të holla, që shfaqnin vendosmëri, energji dhe shkathtësi. Sidoqoftë, origjinaliteti i situatës, u shfaq shpejt.

Biseda u drejtua menjëherë mbi Kongresin (shënim i përkthyesit, A.H: Kongresi i Berlinit, 1878) që po mbahej asokohe. Diskutuam mbi rivalitetin e kombeve të vogla që përpiqeshin të fitonin supermaci në Turqinë Europiane (shënim i përkthyesit, A.H: bëhet fjalë për Perandorinë Osmane në Ballkan).

Në kabinetin e tij ose më mirë në muzeun e tij në vitin 1878, gjatë kohës që po mbahej Kongresi i madh në Berlin, të nesërmen e luftës ruso-turke, (shënim, A.H: pjesa në vijim është ajo që citon edhe Mit’hat Frashëri në librin e tij “Shqiptarët”, Zenit Editions 2005, faqe 66-67) kur po flitej për racat e ndryshme të Ballkanit, doktori dijetar u ngrit papritur: "Shikoni! - tha ai. Ja raca me të vërtetë superiore e këtyre vendeve. Shikojini këta!" Përpara na vuri tri kafka me një konformacion të barabartë. "Njëri nga kolegët e tu më ka dërguar të parën, pastaj shtiva në dorë dy të tjerat. Janë kafka shqiptarësh të vrarë nga turqit. Vështrojini me kujdes! A s’janë të bukura?! A s’janë madhështore?!

Kur mora këtë të parën, mendova se ishte një përjashtim. Por janë të gjitha si kjo këtu! Ja raca superiore, madje shumë më lart se gjithë të tjerat!" Dhe doktor Wirchov e përkëdhelte me një butësi entuziaste dhe me shikim plot dashuri kafkën jo të plotë që mbante mbi gjunjë. Pastaj, duke e ngritur dhe duke e ulur me kujdes filloi të përcaktojë në një fjalim të shpejtë dhe me imazhe popullatat e ndryshme të Turqisë europiane dhe, në mbështetje të çdo opinioni që shprehte, ai kërkonte një, dy, tre kafka: malazeze, boshnjake, dalmate, serbe, bullgare, rumune, turke e hungareze. Pak e nga pak ai i kishte shtuar provat në mbështetje të këtyre opinioneve dhe më në fund, në qendër të këtij rrethi të plotë dhe të formuar prej kafkash të madhësive të ndryshme, pak a shumë të prera nga armë të bardha dhe nga zjarri, ai plotësoi demonstrimin e tij.

Edhe pse Kongresi e gjykoi jashtë pikëpamjes kranologjike (kafkore), ai gjithnjë u kthehej kafkave të veta shqiptare dhe kur fliste, ulej për t’i prekur me gishta, ndërkohë që të tjerat i konsideronte të padenja; dhe më duhet të shtoj se Konti Andrasi (shënim i përkthyesit, A.H: Kryeministër hungarez dhe ministër i jashtëm i Jashtëm i Hungarisë, 1871–79) nuk do të lëvdohej sikur të dinte sërën e caktuar nga dr. Virchow për hungarezët. “Times”

Kjo dëshmi e sjellë nga ky artikull do të ishte akoma më e plotë po qe se do të kishim mundësinë të lexonim studimet e plota të profesor Virchow mbi racën shqiptare. Këto studime presin ende ditën që të zbardhen e të botohen në gjuhën shqipe.
Deputeti britanik, Cowen: Shqiptarët janë më i vjetri komb i Lindjes

Ndërkohë, aq i bindur ishte Virchow në lidhje me përgjigjet shkencore për racën shqiptare, saqë i drejtohet Kongresit të Berlinit që të ruante këtë racë të rrallë. Atë, nuk e dëgjuan. Natyrisht që Shqipëria u copëtua si mos më keq. Shkenca para politikës (interesave, pazareve) është thuajse gjithmonë e zhvleftësuar. Po kaq vlerë kishte edhe drejtësia e Fuqive të Mëdha. Do të ishte me shumë interes për publikun shqiptar të dinte kumtesën e mbajtur nga Virchow në lidhje me racën shqiptare dhe përpjekjet që ai ka bërë për vlerësimin tonë, nga Kongresi i Berlinit, si racë me tipare të veçanta. Por profesori i ditur, nuk ishte i vetmi që i shikonte shqiptarët si një racë tejet të lashtë. Më poshtë, sjellim një fragment në të cilin britanikët diskutojnë pikërisht mbi këtë gjë, shqiptarët. Pjesa është shkëputur “Nga bisedimet në Dhomën e Komuneve të Britanisë së Madhe më 4 shtator 1880”, e pasqyruar në botimin me rastin e 50-vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, “Rilindja Shqiptare” (Përgatitur: Kristo Frashëri, Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve “Naim Frashëri”, Tiranë 1962):

“Joseph Cowen: Besoj se qëllimi i anijeve luftarake që do të mblidhen në Raguzë është që t’u kallin frikën turqve. Po sikur të mos i zërë frika Turqit? Çdo të bëhet atëherë? Forca detare e Anglisë, e Anglisë së lirë dhe konstitucionale, a do të përdoret për të djegur a për të shkatërruar kasollet e gjahtarëve, peshkatarëve ose barinjve shqiptarë të Ulqinit? Për këtë qëllim të poshtër do të përdoret fuqia e Britanisë?

Për fitim të kujt do të bëhet kjo padrejtësi? Për fitim të malazezëve...

Malazezët janë rrethuar prej një populli tjetër, i cili është aq trim sa ata, dhe historia e të cilit humbet në brymë të kohës. Shqiptarët janë më i vjetri komb i Lindjes. Ishin atje më parë se grekët e vjetër. Shqiptarët kanë legjenda, gjuhë e karakteristika të veçanta të tyre. Kanë ca cilësi që ndryshojnë fare nga ato të malazezëve, po janë aq trima sa ata dhe dashuria e tyre për liri, as u vu as mund të vihet në dyshim. Plani i fuqive të mëdha është të marrin një copë të Shqipërisë dhe t’ia japin Malit të Zi, pa i pyetur shqiptarët dhe pa u marrë atyre leje.

Një deputet: Shqiptarët nuk janë komb.

Joseph Cowen: Nuk janë një komb, thotë Zotëria e tij. Atë fjalë tha edhe princi Bismarck në Berlin. Princi Bismark tha se nuk kishte dëgjuar që ka një komb shqiptar. Po princi Bismarck nuk kishte dëgjuar as për kombësinë e Holandës a të Danimarkës. Një tjetër princ, aq i fuqishëm sa është princi Bismarck sot, pretendoi në Kongresin e Vjenës që s’dinte ndonjë komb italian. Pas mendjes së atij diplomati, Italia nuk ishte veçse një “shprehje gjeografike”. Dhe me gjithë këtë sot dimë të gjithë se Italia është një komb i madh e i bashkuar. Ajo që u vërtetua në pak më tepër se pesëdhjetë vjet për popullin e një ane të Adriatikut, mund të vërtetohet me një mënyrë të ndryshuar edhe për anën tjetër në aq kohë e sipër.Pas mendjes time do të ishte një padrejtësi aq e madhe të viheshin shqiptarët nën zgjedhë të malazezëve sa sikur të viheshin malazezët nën zgjedhën e shqiptarëve...”

Si e siguroi Virchow kafkën e parë shqiptare - një kryetar fisi shqiptar

Në librin e tij Mit’hat Frashëri, nuk jep hollësi të mëtejshme në lidhje me punën e Virchow apo mënyrën se si ai siguroi kafkat shqiptare. Në artikullin e “Times”, ribotuar edhe në “Le Matin”, Virchow i thotë Blowitz: “Njëri nga kolegët e tu më ka dërguar të parën, pastaj shtiva në dorë dy të tjerat. Janë kafka shqiptarësh të vrarë nga turqit. Vështrojini me kujdes! A s’janë të bukura?! A s’janë madhështore?! Kur mora këtë të parën, mendova se ishte një përjashtim. Por janë të gjitha si kjo këtu! Ja raca superiore, madje shumë më lart se gjithë të tjerat!”. Pas një kërkimi mbi punën e Virchow, ajo që vjen si diçka e re dhe e pathënë më parë, është dëshmia e gazetarit i cili i siguroi Virchow kafkën e parë shqiptare. Cili ishte kolegu i Blowitz? Po dy kafkat e tjera si i erdhën në dorë Virchow? Kolegu i Blowitz, ishte një korrespodent amerikan që mbulonte lajmet nga Ballkani. “Le Matin” e ribotoi artikullin në vitin 1901. Po këtë vit është botuar libri me kujtime, në dy vëllime, i gazetarit amerikan, William James Stillman, (“The Autobiography of a Journalist” (Autobiografia e një gazetari); William James Stillman 1828-1901; Vol. 2; Boston Houghton, Mifflin and Co. ; Cambridge Mass. Riverside Press, 1901). Stillman hedh dritë mbi mënyrën se si Virchow siguroi kafkat shqiptare. Ai i çoi atij të parën. Stillman është personi që e ka befasuar profesorin (sipas asaj që Virchow i rrëfen Blowitz) me kafkën që i dërgoi.

Ishte koha kur shqiptarëve po u merreshin viset veriore për t’ia dhënë Malit të Zi. Stillman ishte korrespodent për Ballkanin dhe ndiqte zhvillimet që po ndodhnin (qëndrimet e tij – ndoshta për mungesë informacioni – shpeshherë janë pro malazeze, por kjo gjë nuk është objekti i shkrimit). Pas një prej betejave të shumta shqiptaro-malazeze, ai dëgjon historinë e vrasjes së një shqiptari dhe këtu zë fill historia që ne kërkonim. Kafka e atij shqiptari është kafka e parë e koleksionit të Virchow. Pjesa e mëposhtme është marrë nga libri i lartpërmendur (faqe 611-613) me kujtimet e gazetarit William J. Stillman:

“Kapiteni më tregoi për një shqiptar trim, që kishte rënë i plagosur nga kali i tij dhe ishte strehuar në një të çarë të shkëmbinjve, i cili kishte vrarë dy malazezë dhe kishte plagosur një të tretë para se sa të shfaqej i pambrojtur ndaj njërit prej tyre, që i kishte dalë pas shpine dhe që e kishte qëlluar nga një e çarë mes shkëmbinjve që e strehonin. Mënyra e vdekjes së tij dhe ajo e sulmuesve të tij, ilustrojnë mënyrat e luftës së malazezve kaq plotësisht sa që unë isha i interesuar për këtë gjë më shumë sesa për detajet heroike të luftimit.

Malazezi e ka çështje sedre sulmin e armikut të tij ballë për ballë dhe mundësisht me armë të ftohtë. Armiqtë që bien në përleshje të përgjithshme nga të shtënat e pushkës, ai nuk i konsideron kurrë si “kokat” e tija; “ai deklaron vetëm ato që ai ka vrarë në një luftim me duar”. Ky shqiptar ishte bajraktari i fisit të tij, kryetari trashëgimor dhe ta vrisnin atë në një luftim me duar ishte ambicia e të treve atyre që e sulmuan atë radhazi; vrasja në shpinë ishte vetëm një çështje nevojshmërie.

Kujtova në atë moment një korrespodencë që kisha pasur vite më parë me Virchow, në lidhje me Pellazgët; dhe duke menduar për koleksionin e tij të kafkave, e pyeta kapitenin nëse ai e dinte vendin se ku kishte rënë shqiptari dhe nëse eshtrat ishin akoma atje, e kur ai më siguroi se ato ishin aty ku ai kish rënë, unë i ofrova atij dy florinj për të më sjellë kafkën, gjë të cilën ai e bëri. Ishte kafka e një burri në moshë të re, me qepjet e kockave të kafkës thuajse të mbyllura, vetëm me dy dhëmbë që i mungonin e asnjë prej tyre të sëmurë dhe unë ia dërgova atë kraniologut të madh, i cili m’u përgjigj me falënderime të ngrohta.

Kafka, tha ai, ishte më e shkëlqyera e koleksionit të tij për sa i përket zhvillimit mendor dhe ai lexoi një kumtesë në lidhje me të, para Akademisë Perandorake Gjermane. Atij i kishin bërë aq përshtypje karakteristikat e asaj kafke sa që ishte i prirë ta konsideronte si një kafkë të jashtëzakonshme dhe i shkroi një prej oficerëve austriakë në Malin e Zi për ta pyetur nëse mund t’i dërgonte disa të tjera, dhe këto, edhe pse jo si ajo e kryetarit të fisit, prej fisi padyshim puro shqiptar, – për shkak se aristokracia nuk martohej kurrë me gjak tjetër përveç atij të së njëjtës racë e kategori shoqërore – zotëronin të gjitha të njëjtat karakteristika intelekti, duke vërtetuar vendosjen e shqiptarëve prej tij, në krye të racave të Evropës, për kapacitet mendor.”

Në këtë mënyrë kemi zbardhur një pjesë të rrugës së kryer nga profesor Virchow në lidhje me studimet e racës shqiptare. Por ka edhe diçka tjetër që tërheq vëmendjen në pjesën e mësipërme të kujtimeve të Stillman. Ai përmend një bisedë që ka bërë me profesor Virchow në lidhje me Pellazgët dhe nisur nga kjo i dërgon atij kafkat e shqiptarëve. Nuk duhet shumë mprehtësi për të kuptuar se raca pellazgjike për të cilën Stillman kishte biseduar dikur me profesorin ishin pikërisht shqiptarët. Në të kundërt përse do përmendte këtë gjë kur synonte të shtinte në dorë kafkën e shqiptarit? Nga ana tjetër, profesor Virchow, ashtu si e përmendëm edhe më sipër, në vitin 1869 themeloi Shoqërinë e antropologjisë, etnologjisë dhe parahistorisë (Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte). Kjo Shoqëri pati shumë ndikim në koordinimin dhe intensifikimin e hulumtimit arkeologjik gjerman. Një emër shumë i njohur i arkeologjisë gjermane është edhe Henry Schliemann.

Ky i fundit ka bërë disa nga zbulimet më të mëdha në fushën e arkeologjisë. Njihet si zbuluesi i Trojës dhe i thesarit të Priamit. Ka bërë gërmime e zbulime të rëndësishme në Thyros dhe ka zbuluar thesaret e qytetërimit të lashtë mikenas etj. Schliemann ishte një mik i profesor Virchow, i cili e ka shoqëruar në shumë prej gërmimeve që ka bërë, që prej Ilios (Trojës) e deri në Greqi. Virchow ishte një autoritet i padiskutueshëm në fushën e antropologjisë së kohës dhe në këtë mënyrë ai studionte skeletet e gjetura gjatë gërmimeve duke e pasuruar arkeologjinë kësisoj, me rezultate shkencore. Pas një kërkese të Schliemann – e cila ndihej si një nderim që do t’i bëhej librit – Virchow ka shkruar hyrjen e librit “Mycenae” të Shliemann. Këto detaje të pakta shërbejnë për të dhënë idenë se Virchow ishte një person i cili kishte njohuri arkeologjike të mjaftueshme, për të arritur në përfundime mbi racën pellazgjike shqiptare.

Shqiptarët, sa pak të njohur prej europianëve

Përfundimet e Virchow për shqiptarët, nuk ishin më diçka e thënë me zë të mekur, por ishin rezultate me të cilat ambienti shkencor njihej. Kumtesën e tij para Akademisë Perandorake Gjermane në lidhje me racën shqiptare, e gjejmë të cituar më poshtë, nga Stillman, kolegu i Blowitz, të cilin profesor Virchow e përmend edhe në artikullin e “Times”. Kjo kumtesë nuk është botuar ende në shqip. Megjithatë, rasti i shqiptarëve tashmë ishte bërë një njësi krahasimi nëpër seminaret shkencore. Një fragment ku shqiptarët merren si shembull nga Virchow, gjatë punimeve të një konference të rëndësishme të antropologjisë, po e sjellim edhe në këtë material:

"Në Kongresin e fundit Antropologjik në Vjenë, u shkaktuan disa ndjesi nga fjalimi i biologut të madhe berlinez, profesor Virchow. Rreth një vit më parë Virchow, gjatë një rasti të ngjashëm, bëri një sulm të ashpër ndaj qëndrimeve darviniane dhe këtë vit ai foli në mënyrë të njëjtë po kaq hapur. Pjesa e sjellë më poshtë është e shkëputur nga fjalimi i tij i gjatë në Kongres:

Njëzet vjet më parë, kur u takuam në Innspruck, ishte pikërisht momenti kur teoria darviniane kishte lënë shenjën e saj të parë fitimtare anembanë botës. Miku im, Vogt, nxitoi menjëherë brenda radhëve të kampionëve të kësaj doktrine. Qysh atëherë, ne kemi kërkuar më kot për fazat e ndërmjetme të cilat supozohej se duhet të lidhin njeriun me majmunët; proto-njeriu, pro-anthropos nuk është zbuluar ende. Për shkencën antropologjike, pro-anthropos nuk është madje as një temë diskutimi. Antropologu mund, ndoshta, ta shohë atë në një ëndërr, por sapo të zgjohet nuk mund të thotë se ka bërë ndonjë qasje ndaj tij.

Në atë kohë në Innspruck perspektiva ishte, me sa duket, që rrjedha e prejardhjes nga majmuni te njeriu do të rindërtohej e gjitha njëherësh, por tani ne nuk mund ta provojmë madje as prejardhjen e racave të ndara nga njëra-tjetra. Në këtë moment, ne jemi në gjendje të themi se mes popujve të lashtësisë as edhe një i vetëm nuk ishte më afër me majmunët sa ç’jemi ne. Në këtë moment unë mund të pohoj se nuk ka mbi tokë asnjë racë absolutisht të panjohur për njeriun. Më pak të njohur prej të gjitha racave janë banorët e zonave malore qendrore të gadishullit të Malajzisë, por nga ana tjetër ne i njohim banorët e Tokës së Zjarrtë po aq mirë sa edhe eskimezët, bashkirët, polinezianët dhe lapët. Jo! ne njohim më shumë për këto raca sesa ç’njohim disa fiseve të caktuara europiane. Më duhet të përmend vetëm shqiptarët...” (Oriental Religions and Christianity; Frank F. Ellinwood, New York, 1891)
Mihai Eminesku: Raca e pastër shqiptare, e para nga perandoria e lashtë e Lindjes

Aq të njohura ishin bërë për kohën pohimet e Virchow, saqë kishte raste kur merreshin si treguese krahasuese të superioritetit. Qëllimet se përse bëheshin këto krahasime nuk janë më të rëndësishme sesa fakti që i referoheshin shkencës antropologjike si element i pakundërshtueshëm. Këtyre krahasimeve nuk iu shmang as poeti kombëtar më i madh rumun, Mihai Eminesku. Ai thërriste shkencën në ndihmë (shembulli i mëposhtëm sillet thjesht për të treguar jehonën e kërkimeve të Virchow, dhe nuk ka lidhje me antisemitizmin) për të shpëtuar atdheun e tij që e konsideronte të rrezikuar prej hebrenjve:

“Mihai Eminesku (1850-1889), poeti kombëtar i nderuar i Rumanisë, modernizuesi i Rumanisë dhe rapsodi i shtetit të mitur, besonte se vendi i tij ishte mbërthyer mes socializmit dhe liberalizmit dhe duhet të shmangte rreziqet e të dyve në favor të feudalizmit, “...sistemi i lirisë më të madhe, i decentralizimit, i autonomisë shoqërore, i pavarësisë së klasave. Njerëzit nuk ishin të barabartë dhe për këtë arsye ata ishin të lirë”. Rumania feudale ishte një vend i një pastërtie të shëndetshme, e panevojshme për ta thënë – pa hebrenj. “Çifuti nuk meriton të drejta askund në Europë, sepse ai nuk punon”. Hebrenjtë në Rumani ishin “të huaj në trupin e saj,” një “racë, qëllimi i menjëhershëm i së cilës ishte që të merrte pasuritë e patundshme rumune dhe qëllimi afatgjatë i së cilës ishte që mbërthente vendin e tij”.

"Çfarëdo që kushdo të mund të thotë", shkruante Eminesku, "në mes nesh dhe çifutëve ka një dallim racor që nuk na lejon të kemi ndonjë ndjenjë ndaj tyre – në rrethana ku nderi është në rrezik – por përbuzje dhe asgjë tjetër veçse përbuzje”. Poeti, si shumë europianë romantikë të kohës së tij, nuk hezitoi t’i bënte thirrje edhe shkencës: "Etnografi Hoffmann mbronte idenë se zhvillimi i kafkës së racës rumune ishte i admirueshëm, se ato lloje kafkash meritonin të ishin në ballë të qytetërimit... Virchow, një natyralist i famshëm, i jep kafkës shqiptare vendin e parë ndër të gjitha kafkat e racave të pastra nga perandoria e lashtë e Lindjes, dhe kafka shqiptare është identike me atë të racës rumune, me atë të popullit tonë sot.” (Scott L. Malcolmson; “Empire's edge: travels in South-Eastern Europe, Turkey and Central Asia”; fq. 17; Verso, 1995)

Shembuj të tillë krahasues nuk janë të rrallë. Robert Matteson Johnston (1867-1920) ishte një prej autorëve të shumtë që u referohet përfundimeve të profesorit Virchow, në lidhje me kapacitetin kafkor më të zhvilluar të shqiptarëve. Johnston, një historian amerikan e studiues i rëndësishëm i historisë ushtarake u lind në Paris e u arsimua në kolegjin Etoni College dhe Pembroke College, Cambridge. Johnston gjatë karrierës së tij dha mësim edhe në Harvard e Mount Holyoke College. Në librin e tij “The Napoleonic Empire in Southern Italy and the Rise of the Secret Societies” (ribotim i READ BOOKS; 2010; faqe 3,4), në një fragment ai u referohet kërkimeve të Virchow teksa përshkruan aftësitë e racës shqiptare. Ja se si shprehet ai:

“ ...‘Kampaniani i gjallë, abrucezi kursimtar, puliezi brutal, kalabrezi arrogant ngjallin lehtë diskutim dhe tregojnë heterogjeni të racës’, shkruante Cantù. Ndryshojnë jo vetëm temperamentet e tyre, por edhe dialektet e tyre, deri në pikën e pakuptueshmërisë së dyanshme. Prej elementeve të ndryshme të popullsisë, asnjë nuk tregon tipare më karakteristike se shqiptarët, një racë që shfaq, sipas Virchow, kapacitetin kafkor më të madh në Europë. Vendbanimet e tyre ishin rezultat i emigracionit që kishte ndodhur nga përtej Adriatikut midis shekujve të gjashtëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë nën presionin e pushtimit turk.”

Studimet dhe përfundimet e profesorit Virchow janë marrë në konsideratë nga shumë studiues të tjerë seriozë, gjë që në tregon rëndësinë e këtyre përfundimeve shkencore. Punimet e plota dhe kërkimet e Virchow mbi shqiptarët, nëse do të botoheshin në shqip do të ishin një element i rëndësishëm shkencor që do të shërbente për të forcuar përfundimet mbi lashtësinë e shqiptarëve, një race enigmatike që vjen nga thellësitë më të humbura të kohës si një linjë e pandërprerë etnokulturore.shqip

[Arbëri]

Inçizimi i parë i shqipes së Ballkanit

Norbert Jokl

Gjuhëtari dhe albanologu austriak Norbert Jokl (1877-1942) ka lindur në një familje hebre në Bzenec (Bisenz) të Moravisë jugore. Pasi mbaroi shkollën e mesme gjermanisht në Uherske Hradishte (Ungarisch Hradisch) në korrik të vitit 1895, shkoi në Vjenë ku studioi drejtësi dhe shkencën politike. Mbaroi doktoraturën në vitin 1901 dhe filloi si praktikant pranë një firme avokatie, por së shpejti dha dorëheqjen dhe u kthye në universitet. Kësaj radhe Jokli studioi filologjinë indoevropiane pranë profesorit Paul Kretschmer (1866-1956), filologjinë romane pranë profesorit Wilhelm Meyer-Lübke (1861-1936) dhe filologjinë sllave pranë profesorëve Vratoslav Jagiq (1838-1923) dhe Vaclav Vondrak (1859-1925). Duke njohur gjuhën çeke nga fëmijëria, ai zgjodhi si specialitet filologjinë sllave. Në vitin 1903 filloi punë në bibliotekën e Universitetit të Vjenës dhe, pas mbarimit të doktoraturës së dytë me vlerësimin summa cum laude në mars 1908, vazhdoi punë aty deri në fund të karrierës së tij. Në 1913 u emërua ligjërues për filologjinë shqipe, sllave dhe balte dhe, në vitin 1923 u bë profesor universiteti, post që e mbajti deri në vitin 1938, ku u pushua nga puna për arsye racore. Jokli kishte mësuar shqip me Gjergj Pekmezin (1872-1938) dhe me shqiptarë të tjerë në Vjenë. Nga raporti paraprak i hulumtimit të dialekteve gege, të cilin ai e përgatiti në vitin 1914 për Akademinë Austriake të Shkencave, del e qartë se kishte një interes të veçantë për variantet rajonale të gjuhës shqipe. Norbert Jokli dha mësim në Universitetin e Vjenës nga 1913 deri në 1938 dhe u shqua ndër albanologët gjermanishtfolës më të mirë. Me rastin e përvjetorit të pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1937 nga qeveria shqiptare i akordoi Medaljen e Skënderbeut dhe në atë rast bëri vizitë në Shqipëri për herë të parë dhe për herë të fundit. Në 1941, me shumë vonesë, kur jeta për hebrenjtë në Rajhun e Tretë u bë më se e padurueshme, kërkoi të arratisej dhe të gjente një punë në Shqipëri. E bindur për ndihmesën e tij të madhe për albanologjinë, qeveria shqiptare nën pushtimin italian mbështeti kërkesën e tij dhe ministri i arsimit, Ernest Koliqi (1903-1975) i ofroi një post si organizatori i bibliotekave të Shqipërisë. Ministri italian i Punëve të Jashtme, me këmbënguljen e gjuhëtarit Karlo Taljavini (Carlo Tagliavini, 1903-1982), kërkoi një vizë daljeje për atë. Mirëpo, autoritetet gjermane e hodhën poshtë kërkesën dhe nuk lejuan që Jokli të dilte prej vendit. Më 2 mars 1942 u arrestua nga nazistët në fushatën e tyre kundër hebrejve dhe më 6 maj u deportua në Maly Trostinec afër Minskut. Vdiq më 6 maj apo rreth kësaj date, gjatë transportit ose pas ardhjes në kamp. Norbert Jokli njihet si autor i rreth gjashtëdhjetë artikujve shkencorë për gjuhën shqipe, kryesisht gjermanisht. Me një rëndësi të veçantë është libri i tij: Linguistisch-kulturhistorische Untersuchungen aus dem Bereiche des Albanischen (Hulumtime gjuhësore dhe kulturohistorike në lëmin e shqipes), Berlin 1923, kurse dorëshkrimi i tij Einführung in die vergleichende historische Grammatik des Albanischen (Hyrje në gramatikën historike krahasuese të shqipes), për të cilin kishte punuar mes viteve 1913-1937, mbeti i pabotuar. Ai ruhet në degën e dorëshkrimeve në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë, bashkë me disa shkrime të tjera të autorit. Inçizimi i parë i shqipes së Ballkanit Në pranverën e vitit 1914, Norbert Jokli dëgjoi për një grup shqiptarësh pastiçierë që punonin në Hungari. Pa humbur kohë, u nis për t’i takuar dhe për të bërë shënime gjuhësore për dialektin e tyre. Me mbështetjen e Komisionit për Ballkanin të Akademisë Austriake të Shkencave, Jokli e ftoi njërin prej punëtorëve, një Mustafa Abdyli (lindur me 1876) nga Vrapçishta e Gostivarit (Maqedoni), në Vjenë për një muaj për një inçizim zanor të gjuhës së tij në Arkivin Fonogramik aty. Ky inçizim pesë minutësh, i kryer më 4 prill 1914 dhe i paraqitur këtu për herë të parë, duket se është dokumenti më i hershëm zanor i gjuhës shqipe nga Ballkani. Inçizimi i mirëfilltë mbi një pllakë të vjetër dylli ruhet në Arkivin Fonogramik të Akademisë së Shkencave (Zentrum Sprachwissenschaft, Bild- und Tondokumentation, Phonogrammarchiv, Österreichische Akademie der Wissenschaften) në Vjenë. I jemi mirënjohës Arkivit që na lajoi t’ia paraqesim këtë inçizim publikut të gjerë.

Një shqiptar nga Shtirovica në Rekën e Epërme, Maqedoni. Foto nga Bajazid Elmaz Doda, rreth vitit 1907. Biblioteka Kombëtare e Austrisë. Arkivi Fotografik. Numri NB902062B.

Inçizimi
(fillimi i përrallës Pela dhe Ujku)

Paska një pelë një vakët. E pela dalka e shkuaka prej shtëpisë, e shkuaka e kullotka. Kullotka e ardhka në shtëpi. Prej shtëpisë del e shkon në fushë. Prej fushe vjen e vjen në shtëpi. Prej shtëpisë del e shkon në fushë. E kulloten si kulloten, shkon në fushë si shkon në fushë, e u çuaka pela e mbajtka katërmbedhjetë muaj. Katërmbedhjetë muaj, i ardhka vakti me pjell. Pjellka, e u bëka mazi. Si u bëka mazi, kana rrit. Si kana rrit, shkuaka pela e kullotka në fushë. E kullotka e ardhka në shtëpi, e del prej shtëpisë e shkon në fushë. Prej fushe kulloten e vjen në shtëpi. Si vjen në shtëpi e i thotë mazit: Akur të dalë prej derës unë, e ta më çelish derën, thotë, e del e shkon në fushë. E vjen në fushë. Prej fushe e thotë:

“Pelo, pelo, çilma derën, se të kam pru barë, kashtë, tagjije.”

Pela, mazi e çelën. Hyn brenda. Si hyn brenda, bëhët: ditë kana, natë kana bërë.

shtrungë
mollë
pemë
pesë
venë
sy
vesh, vesha
katund
vdorë (borë)
brymë, bryma
punë
dëllënjë
me u rrit
unë e shkruaj
vorbë, vorba
mollë, molla
pej truallit
zot, zoti
të afrohesh
ethe
shteg
unë e bëj
zdrohët
mjeli
luaj
muaj
buz, dy buza

[unë] e di
ne e dimë
ju dini
diell
shat
kur
me lidh

një, dy, tre, katër,
pesë, gjashtë, shtatë,
tetë, nëntë, dhjetë,
njëmbëdhjetë,
dymbëdhjetë,
trembëdhjetë,
katërmbëdhjetë,
pesëmbëdhjetë,
gjashtëmbëdhjetë,
shtatëmbëdhjetë,
tetëmbëdhjetë,
nëntëmbëdhjetë,
njëzet.

Nga Robert Elsie .
Mund te degjohet ketu (posht ku shkruan MP3) : http://www.albanianlanguage.net/al/jokl.html

[Arbëri]

1689
Kosovo in the Great Turkish War of 1683-1699

"Shënime dhe refleksione mbi armët e lavdishme te Forcave Perandorake në 1689" është një anonim ne gjuhën gjermane dorëshkrim ruhet në Arkivin Ushtarak (Kriegsarchiv) në Vjenë, Austri, e cila në vetvete është përkthimi i një pune të gjatë në italisht me titull "Origine della guerra fra l'Imperatore dei Christiani, e quello de l'Anno 1682 Turchi ". Ajo fokusohet, ndër të tjera, në sulm kundër forcave austriake Imperiale osmane në Kosovë, Maqedoni dhe Shqipërinë veriore gjatë Luftës së Madhe Turke e 1683-1699. Dorëshkrimi është me interes të veçantë si ajo (shqiptare) e përshkruan praninë organizuar të shqiptarëve dhe forcave të tyre ushtarake në Kosovë shekullit të shtatëmbëdhjetë. Gjithashtu me interes është referencë për kryepeshkopin shqiptare Pjetër Bogadni dhe vdekjes së tij në Prizren. Shqiptarët janë përmendur në këtë dorëshkrim, si Arnauts dhe Albanese, dhe serbët janë të referuar si Rashkian.

1689
Kosovo in the Great Turkish War of 1683-1699

“Notes and Reflections on the Glorious Arms of Imperial Forces in 1689” is an anonymous German-language manuscript preserved at the Military Archives (Kriegsarchiv) in Vienna, Austria, which is itself the translation of a longer work in Italian entitled “Origine della guerra fra l’Imperatore dei Christiani, e quello de Turchi l’anno 1682”. It focuses, among other things, on the Imperial Austrian offensive against Ottoman forces in Kosovo, Macedonia and northern Albania during the Great Turkish War of 1683-1699. The manuscript is of particular Albanian interest as it describes the organised presence of the Albanians and their military forces in seventeenth-century Kosovo. Also of interest is the reference to the Albanian archbishop Pjetër Bogdani and his death in Prizren. The Albanians are mentioned in this manuscript as Albanese and Arnauts, the former term referring no doubt more to Catholics and later more to Muslims, and the Serbs are referred to as Rascians. Manuscript folio numbers and modern place names, where found, have been added here in square brackets for the convenience of the reader. Notes and Reflections on the Glorious Arms of Imperial Forces in 1689 […32r] I believe I have now written enough about Transylvania and have an obligation to describe the deeds of Piccolomini (1) in the conquest of Nissa [Niš], his splendid planning and the chaos that ensued in those reaches after his death, a situation that Veterani (2) was able to repair in hard work using all of his virtue and courage. I will also narrate what took place between the men following Corbelli and those from the region there. When His Grace von Baden (3) left Nissa, he entrusted Count Piccolomini with the command of that town. Advancing towards Procopia [Prokuplje], a large and open town, he took possession of the flour, oats and fodder and set up a storehouse there. In order to protect it, he had the town of Leskovisza [Leskovac] to his left [33v] destroyed and occupied the castle of Costnitz [Koznik] to his right with 200 German and 200 Rascian [Serbian] troops. When all this had been accomplished, he set off on October 14th for Scopia [Skopje], a broad, well-populated and almost completely defenceless town with many merchants. On his march, he encountered a runaway [who told him] that the Turks were going to try and re-capture Nissa. Reflecting on the impossibility of their achieving this undertaking, Piccolomini however continued his march and on the 12th he was in a rugged mountain region inhabited by the tribes of Clementa [Kelmendi] and Rosajaceva [Rožaje] that, with their various settlements and villages, makes up a considerable territory of its own which pays a certain sum of money every year to the Porte. Since there is a war on, the Turkish emperor receives various troops from them in lieu of payment. The General rested there for several days to issue orders on matters pertaining to that region, that had submitted to him voluntarily. The reputation of this commander grew more and more because of his orderliness such that 5,000 Arnauts [Muslim Albanians] in Pristina [Prishtina] who had risen against the Turks and [the inhabitants of] many of the major towns in the vicinity had given to understand that they would submit to the rule of the Emperor. Thus, when he arrived in Pristina, they swore allegiance to the Emperor and at that moment, this large tract of territory came under the shadow of the laurels of His Imperial Majesty. [33r] From Pristina, he advanced on the 23rd to Cazianeck [Kaçanik], a town at the head of a pass. This town had a fortress with solid walls that were surrounded by sufficiently wide moats. When the Turkish troops in Cazianeck, 150 men in all, head about the arrival of the Germans, they fled in the night across the Danube, being pursued in vain by a party of 200 Hungarians and 40 German cavalrymen. But there, our men encountered a large force of barbarians coming from Skopje to reinforce Cazianeck who did not know that their troops had rashly abandoned the place. An armed fight ensued that lasted for over an hour. The Turks then withdrew with several prisoners, but the Christians captured four banners, and the field was strewn with the bodies of the dead and wounded foe. This victory cost the Emperor six prisoners, four dead and ten wounded, among the latter of whom was a Hungarian captain who was gravely injured. On the 25th, thank God, the General arrived from the mountains and camped on the plain. He there learned that many Ottomans had arrived in Scopia, two miles away from them, to defend it and the population to the last drop of their blood. However, he knew from various other sources that the inhabitants of that town were petrified by the arrival of the Germans and were preparing to flee, and all the more so because of the plague that was spreading through that large town. Among the many and varying reports [34v] Piccolomini received was one that informed him that Mamut Bassa [Mahmut Pasha] had withdrawn from Scopia with 8,000 people, of whom 6,000 were soldiers, mostly Rascians and Albanese [Albanians] and was camped in a valley to the right of the town, two hours from our Imperial troops; and they were far enough from Scopia to resist the General and to get away from the disease that had taken over the town. When the Lieutenant Field Marshal was convinced of this, he prepared all of his forces to attack the Pasha. He therefore organised a small celebration at his camp with volleys of fire and in the very same night he sent out 400 dragoons and 200 cuirassiers in the said direction, whereas he himself set off on a march on the 6th before the break of dawn to support his army troops and to beat the Turks, should he encounter them. When Mahmut heard of the approach of Imperial troops and his trembling soldiers heard the firing of their [arms], they withdrew in complete confusion, and when the Hungarians and Germans arrived there, they inflicted much damage on the retreating troops. The disorder was so great that the Pasha’s men left behind all their baggage and several banners and everything else they had with them, leaving everything to the discretion of Imperial troops. This event freed many Christian families from slavery whom the barbaric Mahmut Pasha had taken with him in his wagons. [34r] He left behind him over one hundred dead, as well as prisoners – 100 Muslim and 100 Jews. With the Christians proceeding on their victorious path, the army arrived and the General wanted to camp where the Pasha has been. The latter had taken flight into a forest and was hiding there with 200 of his most faithful men. From there, in the cover of night, he departed for Scopia. On the 22nd, Piccolomini wanted to get close to the town of Scopia and ordered Count Czáky, colonel of the Hussars, to proceed ahead of him and inform him whether the town had actually been abandoned. The Count returned to the General and reported that there was not a single person in Scopia, but that the town was full of food and that the many vaulted shops of the merchants, all open, were brimming with various choice goods. Hearing this, Count Piccolomini advanced to the outskirts of the town where he set up his camp. Thereafter, curious to see the place himself, he chose to ignore the rumour that the town was certainly stricken with the plague. When he entered the town, he sniffed around and investigated everything to the great amusement of his troops. Scopia is an extensive settlement, not much smaller than Prague, indeed perhaps just as large. I just call it a settlement because it has no walls or palisade. It does, however, have an entrenchment [35v] with a little moat and in some parts there are natural elevations. Also here, there were many splendid mosques and lofty buildings, built however in the custom of the Turks, that is to say, of wood, with the exception of the foundations and the ground floors that are made of brick and stone. Farther away from the centre there were beautiful gardens and fountains, situated in the various quarters of Scopia that made it a delight to the beholder. Its location is also a pleasure to behold as it is situated on a broad plain that is fertile in all things and well cultivated. Up to 60,000 people lived in Scopia, of whom there were 3,000 Jews. As such, when the population heard of the approach of Imperial troops, they fled on the 25th of October. Piccolomini observed this expansive town and decided to burn it down, considering the fact that it would be impossible to keep it. Therefore, removing from it all things of value, he set it on fire that very day, that is, the 27th. Others have written that this took place on the 26th. But I am the only one to write about it from firsthand experience. When the General had finished his work there, many judges from the nearby hamlets and villages came by to swear allegiance to His Imperial Majesty. As they were received with great courtesy by the Count, they returned extremely satisfied to their homes. [35r] The time gradually approached and Piccolomini decided to return again to Cazianez [Kaçanik]. When he got there, fortifying [the site] with the troops, he divided up his army and ordered the Duke of Holstein (4) to march on Mount Haemas on November 1st with his own regiment and that of Prince August of Hanover, in order to explore the said region and collect tribute. He arrived with his forces in Lipari [Lipjan] where many chiefs and leaders of the local population had gathered to meet the General and implore him to have the goodness to accept them as vassals and subjects of His Majesty, the Emperor of the West. I can only speculate as to how great the pleasure of Piccolomini must have been when he saw the palm of victory growing before him, without even having to draw his sword from its sheath. When the commander of an army does not have righteousness, piety, mercy, understanding and justice, he can never be called great. It is the duty of an honest soldier to do battle, but whether we are victorious does not depend so much on us, but on whether, after the clash of arms, truth can win and be triumphant. From Pristina the General immediately ordered Strasser to march with his infantrymen and artillery on the fortresses of Panza and Revery [Zveçan?], the former of which, consisting of thirty settlements and 300 men, [36v] surrendered on the 2nd of November to Lieutenant Colonel von Soyrum, Herr Maussberg. The latter, however, had to be conquered by force. When Strasser left for Bosnia, Piccolomini gave orders, before the 3rd of November, to march on Albania with his regiment and that of Soyrum, and some pieces of artillery in order to find out what his lieutenant colonel, Herr von Hossberg, had accomplished in Bosnien, the capital of Epiro [Epirus]. Fate looked favourably upon this farsighted and courageous disposition, determined by the Count’s illness, that many people believed was the plague. With growing might, further laurels of victory were plucked for the Emperor. Still unwell, he arrived at Capuznitz and spent a day there, the 5th, but then continued to Pani where he learned that the Commander of Pirot with 600 Germans, both infantry and cavalry and twice as many Rascians, had attacked and defeated Nahn [?] bey Dragoman with over 3,000 Turkish infantrymen. Throwing caution to the wind, he endeavoured to venture even further into that country until finally, on the 4th, he was overwhelmingly defeated by two contingents of Turks consisting of 4,000 men. It is amazing how distraught Piccolomini, who never lost heart, was at this. He ordered Strasser to Nissa so that the enemy would not take advantage of the incident and do worse. For his part, he continued his march and arrived on the 6th, as reported earlier, in Prisiran [Prizren], the Capital of Albania, where he was welcomed by the Archbishop (5) [36r] of that country and by the Patriarch of Clementa with their various religious ceremonies. Outside of Priserin [Prizren] there were at least 6,000 Albanese [Albanian] troops as well as others who had formerly been in the pay of the Turks and who are known as Arnauts. When German troops marched by, they gave off three volleys of fire as a sign of their pleasure and then swore an oath of allegiance to the Emperor according to their custom. Piccolomini thus had over 20,000 Rascians and Albanese under his orders, all men of martial temperament, who were willing to undertake any endeavour, however great it should be, in accordance with the will of the General. The Count did not forget to take counsel with the Archbishop and the other German leaders as to whether it was a good idea to trust such a body of men that had changed sides and was three times as large as his own forces. The Archbishop, however, not only assured him, but indeed encouraged him to pursue his victorious course with these ethnic troops and, as such, he issued various orders and instructions in the country to procure enough money and food to maintain such a militia, without burdening the population too much, by whom he hoped later to be assisted. In fact, Piccolomini’s luck did not come naturally, although it was, by the grace of God, to the greater glory of his Imperial Majesty. His way of doing things, his [37v] dauntlessness and his caution in all matters caused him to be held in great esteem by the people. His subordinates would have done well to imitate such a great man who was willing to sacrifice his interests for the greater good. It was he who laid the true foundations for the universal monarchy of the Emperor Leopold. If all of the Emperor’s other military commanders had done likewise, there would certainly be no more Turks in Europe, and I am not even sure how it would subsequently have been with the French, bold as they are. We must close this chapter because the time had not yet come for Roman weapons to return to their original glory, and for the eagle to shade the earth in its lofty flight. Nonetheless, I do hope to experience this before my death. In the meanwhile, the General’s problems increased. He endeavoured to endow his broken spirit with divine and sacramental strength, as accorded to him by the Archbishop. Bereft of all of his strength, he prepared to for an imminent departure for eternity, something which imperial troops greatly feared. At this juncture, I would like to praise the piety and Catholic disposition of Piccolomini. I will only say the following, that, being at all times a Catholic and Christian gentleman, as a General of the Emperor, he placed his soul in the hands of God on the 9th, at seven o’clock in the morning, [37r] leaving behind memories to those who knew him, and all the more to those would will be acquainted with this praiseworthy deeds. Just before his death, Piccolomini transferred the command to the Duke of Holstein, informing him in detail of all matters. Otherwise things would have turned out differently for, when the helmsman is lost, a ship on the high seas will be buffeted by the winds and will founder. Because the Albanese had been badly treated in such an arrogant manner, they began to lose their disdain of the Turks. Since they were not being held in proper esteem, many of them then returned to the Turkish side. Since the men were now under a greater strain than what Piccolomini had promised them, they began to protest, and proved difficult to pacify, in particular because of the lack of discipline among the soldiers. What enraged them most was that, when they went to the officers to complain and seek retribution for the injustices they had suffered under the militia, they received nothing but contempt, scorn and verbal abuse. It was in this situation that the three regiments summoned by Baden arrived and were billeted on orders from the Duke in the area of Priserin, the direction of their quarters extending all the way to Nissa. [38v] Thereafter, on the 13th of November, the Arnauts and many Rascian infantrymen, 1,000 men in all, and 100 German cavalrymen under the orders of Herr Sanoski, a captain from Piccolomini’s regiment, were attacked two miles from Prisserin [Prizren] by a force of 1,500 Turks coming in the direction of Skopje who, having been successful in their assault, withdrew and left behind in the field of battle 80 dead on both sides and a similar number of prisoners, of whom only 12 had been taken by our Imperial forces. As this enemy troop returned, the Pasha of Skopje, called Ahmet, who had arrived from Adrianople [Edirne] with his men, wanted to try his luck, and on November 16th, as far as I am aware, to our misfortune, he encountered another group of Rascians, led by commissar Kessler, almost 900 man strong, including some German soldiers and their attendants. Because the sun does not always shine and the commissar was [un]skilled in responding as a true commander, he was defeated and taken prisoner. This made the barbarians all the bolder. The said Pasha then assembled 3,000 Turks and Tartars and many refugees from Stipo [Štip] and led them to that place again. Stipo is a rather large settlement with a defensive barrier or palisade. When the militia arrived there, the inhabitants kept quiet in order to observe the movements of our Imperial troops. [38r] When the Duke of Holstein got word of their presence, he gathered his regiment, that of Prince Carl of Hanover, (6) Seran, Piccolomini and the Hussars of Csaky and many Rascians and Arnauts, since they had been provided with ammunition and food for several days, and set off on the 24th of November for Orisovia [Orizari?]. Marching swiftly, he arrived near Stipo on the 27th in the early hours of the morning, where he encountered not only the aforementioned 3,000 infidels of Mahmut Pasha, former commander of Scopia, but a further 3,000 Muslims. There were therefore 6,000 of them, mostly cavalry, as well as 80 Janissaries and many Arnauts. The vanguard of Imperial troops was led by His Grace Prince Carl of Hanover who assaulted the guards of the barbarians like a lion with this 400 cavalrymen. They defended themselves courageously, but in the end they had to give way to the ardour of the Christians and withdrew in disarray to their army. The main corps, hearing the alarm, came out of the town where they were lodging and wanted to make themselves ready for battle in proper order, but they were unable to do so because they were overrun by the various squadrons that were sent forth to help the vanguard. The prince and four standards of his regiment therefore took several houses and barns to shore up the right wing of the army, to the detriment of the Turks, and compelled [39v] the enemy forces that were not yet lined up for battle to turn around in the field, causing disarray in their own camp. When His Grace, the Duke of Hanover, realised what had taken place with the troops and the right wing, he hastened with the Corps de Bataille and the left wing, that he managed to form in time before the Muslims, and was able to disperse them and cause them to flee. More than 1000 of them were slaughtered by the German musketeers and by the sabres of the Hussars, and many were taken prisoner. What remained for our men, to be able to say that they had achieved full victory, was to put down the reserve force (that had been joined by many a brave Ottoman). The Duke thus ordered the dragoons to attack. This assault proved much more difficult than planned because the defenders in their desperate situation did everything they could to counter this endeavour, which failed. Imperial forces lost 150 soldiers, and if they had not resolved to burn down the palisade, the Christians and their troops would never have razed Stipo. While the flames were raging the tinder-dry wood, they took advantage of the occasion to make a new attack, which proved more successful than the previous one. Surrounded and assaulted on all sides, i.e. by the fire, the Germans, the screaming and weeping of their women and children, [39r] the barbarians finally fell victim to Christian swords. The booty was so enormous that it would sound like a fable to describe it. I have been told by reliable individuals that the solders filled their hats to the brim with silver reals and löwenthalers. The noted success of Imperial arms would have brought about great advantage, had the maxims of the late Piccolomini been followed. However, since they were completely ignored, event on the ground soon got complicated. When His Grace von Holstein left Stipo, they strengthened the defences of Priseren with five companies of the Hanover Regiment and Prince Carl in person, who provided security for the town and region together with the other five companies of Piccolomini. New threats came from Mahmut Pasha who blustered that he would reduce the town to ashes. There were also various disagreements with the leaders of the Arnauts whom the Duke ordered to give up their weapons and disband their militia and to pay tribute to the Germans, as the peasants did. This was an intolerable insult to this free and martial nation. Meanwhile, the Duke was of the opinion that if the enemy could be defeated in all of the towns, these conquered lands could be brought under permanent control and the inhabitants [40v] could be forced into submission to accept the rules of the patrimonial dominions of the Emperor, such as the Hungarians, Bohemian, Slavonian and Germans did. He therefore resolved to pursue Mahmut Pasha with 1,000 cavalrymen from all the regiments and an equal number of German infantrymen, several cannons and many Hussars and Rascians, about 3,000 men in all. He thus set off from Priseren on December 2nd and, marching swiftly, reached the mountains of Luma where he knew that Mahmut Pasha had retired with five to six thousand men. The arrival of the Christians greatly alarmed Mahmut’s troops such that their officers went to him and protested that they would not do battle with our troops under any circumstances and that he should sound the retreat the day before the Duke arrived, being December 3rd. With him, the inhabitants of the surrounding countryside fled immediately, taking their possessions with them. They had always refused to pay tribute to Imperial forces because they had sworn allegiance. When His Grace arrived there, he was unable to get any information at all about where the enemy had gone. To punish the inhabitants, he had several villages burnt down. They then returned to Pristina, with the intention of visiting Peechia [Peja/Peć], where the five other companies of Piccolomini were [40r] stationed. There, they intended to draw a line from their quarters to Petropopoli in the direction of Arcecovina [Herzegovina], a fortified settlement under the control of Topat [Topal] (7) Pasha, former governor of Bosnia. To confound our actions, heaven decided that the Archbishop of Albania would perish, who had kept all of his peoples and most of the Arnauts under control and subject to His Imperial Majesty. Thus, when on December 8th he abandoned this valley of darkness for the joys of paradise, our luck on earth left us with him for a time. In the meanwhile, the Duke was unwell, too. He nonetheless resolved to explore various reaches and lands, sending out Piccolomini’s captain, Herr von Sanoski, with 100 German infantrymen and 400 Rascians. Having left Pristina on December 20th, he arrived in two days’ time at the town of Vellez [Veles], five miles from Scopia that he found open. They attacked the town from all sides and took it, driving the inhabitants into flight. Thirty of the enemy were killed and many were taken prisoner, and countless Turks and Christians living there were scattered. Following this success, many head of cattle were taken by the Christians. Sanoski, thus satisfied, was making his way back when he encountered a large troop of Janissaries. He took ten cavalrymen with him [41v] and went to a certain place near his rear guard to investigate, but was mortally wounded and four hours later, gave up the ghost in Caczenek [Kaçanik], where he had been transported in miserable condition by his men. When the Duke realised that no gain was to be had from hotheads or from our maxims, he began to negotiate with them and with the Turks in a polite and kindly manner. Had he only done so from the very start! Things would then have been much better. But it was too late because the Albanese were now infuriated at the miserliness and arrogance of the German officers who despised them and who thus brought about their own downfall. Despite this, he managed to make amends somewhat and, if Strasser had not encountered such misfortune, Holstein would most certainly have been able to hold onto the conquered territory and frontiers until the arrival of Veterani. An example of this was Rosajo [Rožaje?], a rather large and fortified town that had rebelled against the Porte and submitted to the protection of Imperial forces on December 12th. In order to give more evident proof of their loyalty, they decided to destroy the defences of the inhabitants of Pilippopoli [Plovdiv?]. When the bey of the said town of Pilippopoli learned of the presumptuous conduct of Rosajo, he turned up on the 23rd in person with 50 Janissaries, 3 cannons, 1,000 Arnauts and 500 cavalrymen. He deployed his Arnauts on a hill and began to fire at the [41r] fortress of Rosajo. The men in the fortress were hard pressed and begged pardon. When this was granted by the bey, they surrendered and returned to their allegiance to the Porte. After this success, the Duke was informed by Lieutenant Colonel von Apremont that a large enemy force of 2,000 men and even more cavalrymen had come from the direction of Soffia [Sofia] and compelled the people of Palancka [Kriva Palanka] to flee on the 20th. The inhabitants of the town consisted of various Rascians, soldiers and various Germans. The same thing happened to the German occupiers of Orsova on the 22nd. He noted in addition that the said force boasted that it would soon grow to 18,000 Turks and Tartars and, with such might, they were going to try and expel Imperial forces from the region of Nissa. Everything he wrote about [in his message] he had learned from two sources. When such information was received from further sources, His Imperial Highness summoned a council of war on December 27th, where they resolved to resist the enemy by all means and to gather the militia. At the same time, unexpected news was received that three thousand Tartars under the orders of Sultan Naradin [Nureddin] had crossed over into the newly conquered territories on rugged paths and had burnt down many villages in the region. [42v] For this reason, the Duke ordered Colonel Strasser, Commander of Nissa, who had arrived to take care of various requisite matters, to go and put down the Tartars with the militia from Pristina and push them back, away from the borders. When Strasser was given command on that day, with a militia consisting of 600 German infantrymen, 500 cavalrymen and 1,000 Rascians, Sultan Naradin wanted to attack him with 1,300 choice cavalrymen and, at the same time, he himself withdrew with his men, together with the booty and prisoners, including several captured Germans, Salvaguards, Hungarians and nationals. Achieving this, he arrived at the edge of a forest and encountered the front of our Imperial forces. In military custom, they joined ranks, giving Naradin enough time to observe the fighting capacity of our men, and to attack them. His only thought was to capture prisoners and to interrogate them to find out what the Catholic forces were up to. He succeeded in doing all of this. It is true that he lost five or six men and left many prisoners behind in the hands of Imperial forces. For his part, he captured two Hungarians and two Germans. When Strasser realised that the enemy had left the region and that it would be a waste of time to pursue them, he returned [42r] to Pristina, where His Imperial Highness, after taking council on the second last day of December, understood that Caccianech [Kaçanik], which was being defended by no more than 100 musketeers, was being besieged and would soon fall into Turkish hands with its 18,000 men. For this reason, the Duke, without waiting any further, ordered the said Colonel Strasser to have the army prepare for battle, without gathering any further supplies for it. The cavalry had 300 dragoons from Styria, 300 from Hanover, 300 from Holstein – in all, 900 cavalrymen who were to be joined there by the regiment of Piccolomini composed of 500 soldiers. All of the above-mentioned troops were to be under the orders of His Grace, Prince Carl of Hanover. As to infantry, there were only 400 or less musketeers commanded by Colonel Count Solari. The Germans were joined by almost 1,500 fighters, both Rascians and Arnauts, such that the whole army that was mustered in Pristina on 1 January 1690 was 3,500 strong. I do not know why the Duke did not join this expedition himself. One might reply, as was said, that he was ill at the time. When he received word of the defeat of our forces, he departed hastily, a sick man, for Nissa. I have heard that he did not want to suffer the reputation of having lost these borderlands for the Emperor, in particular when he saw that initial steps had gone badly. For this reason, he handed the command over to Strasser. He hoped, as he had been [43v] ordered, that he would not have to confront the much larger force, but that he would have time to gather more men together and try his luck in person in a properly prepared battle and would be able to restore order with victory. His Imperial Majesty discovered that of the 20,000 Arnauts who under Piccolomini’s influence had sworn allegiance to the Emperor, only 300 remained to be relied on, because they had been so badly treated by His Grace and the other officers. Had the Duke not changed his mind when he realised the mistake, he would not have had a single one of them under his command. Even though the remaining men were marching among our Imperial forces, in their hearts they were unwilling. Whoever thinks he can subject great countries with harshness, discipline and modest forces is making a mistake. One can achieve much with an average army, but only by following the rules and taking council when mistakes are made. Holstein initially dismissed these peoples as superfluous and considered them as competition and an impediment to the interests of His Imperial Majesty. Having been persuaded by several leaders that all of these subjected peoples and those who had sworn allegiance, [43r] should pay tribute and should not bear any arms, he believed that a small force would be sufficient to keep an entire kingdom under control. Only then did he come to understand the means necessary to keep these conquered lands quiet and to incite them constantly against the Turks. When they had replenished their earlier militia, they decided to attack the quarters of the Austrians and, egged on by the Arnauts who had been badly treated by our men, returned to their earlier allegiance to the Muslims. Coming back to Strasser, he believed that he could do wonders with his haughty corps and could drive the enemy back to Sophia. By nature he was a violent man and not particularly polite. He was wont to exchange insults with the officers, both Germans and Rascian, that disgusted our men. Even Prince Carl more than once regretted having him under his command. Since Strasser was in essence a soldier, though somewhat too strict, he wanted to provoke the barbarians into doing battle with him. He therefore made the first move, trusting that his men, who in fact did not like him, would not abandon him. [44v] When the troops had marched for four hours, they arrived at a pass, less than a mile from Caccianek [Kaçanik] which they discovered that the Turks had taken. The Colonel camped there and, when he set off at 2 o’clock in the morning, he was advised by a lieutenant colonel of the Arnauts not to advance any further because Turkish forces were too great. However, he made fun of the man and called him a potron [kitten?]. At this, the Albanian exchanged some further words. Enraged, Strasser drew his pistol and shot the fellow in the arm, wounding him severely. He also went even further and had one of the other soldiers, from amongst the Albanians, executed for some minor offence. Ignoring all the warnings, he then proceeded through the gorge of Cacianeck [Kaçanik] and stopped to rest with his corps at a marsh where the Turks could not easily get at them. Thereafter, he left his well-chosen camp on a whim and stopped in an open area which was open to assault from all sides. The Prince of Hanover and the other officers opposed this, explaining to him that once the regiment of Piccolomini and other troops arrived, victory would be certain and that they ought not to risk the crown of His Majesty needlessly. [44r] If one is destined to have bad luck, good council is ignored and no preparations made for the impending catastrophe. Such a man was Strasser who, convinced of the courage of his men and without considering their small numbers, placed himself in obvious danger and provoked the enemy with cannon shots and din from military equipment so that it would come out and do battle. The Turkish army, commanded by the above-mentioned pashas Ahmet and Mahmut, consisted of 3,000 Tartars under Sultan Naradin, an equal number of spahees, 4,000 Arnauts with their aga, and over 1,500 Janissaries also with their aga. The faithless Arnauts maintained contacts with our men. They had abandoned our side because of the bad treatment they had received from the Colonel and because Strasser had sentenced one of their comrades to death. They made it clear that, should the Germans actually attack, they would go over to the Ottoman side and assist in the total defeat of Imperial forces. When an agreement had been reached with that barbaric and inhuman nation, or to put it better, because Strasser wanted it so, Naradin advanced with his Tartars to the right of Imperial troops, where the Rascians were deployed. Initially they proved steadfast, but they were then put to flight and left the area [45v] open. The cavalry and infantry suffered great losses when the Tartars flooded in. While this was happening on the right side, the spahees on the left side were suffering a similar fate. After putting up some weak resistance, they were abandoned by the Arnauts and our whole formation was thrown into confusion. Strasser then endeavoured to repair the damage, as did the brave Prince Carl, but it was to no avail. In this extreme situation, seeing that there was nothing to be done, the courage of a great man revealed itself. He charged between the enemy with weapon in hand, opening a path to bring assistance to his various troops. After accomplishing various extraordinary deeds with this foe and that foe, whom he slaughtered and felled to the ground, he himself finally fell as a victim to the savage enemy assault. Although the magnanimous Germans had lost their beloved Prince Carl, who was beloved and held in greater esteem than many others, and saw themselves confronted with such a fatal day, they nonetheless turned the situation around, resolved to sell their lives at no cheap price. The commanders thus took council and drove the Turks [45r] and Tartars back to their lines and, in the midst of the fire, joining forces in part with their sabres, arrows, with slaughtering and death, and carried through with the battle for a while, achieving deeds of wonder. In the absence of the wounded Strasser, who had remained in the confusion during the first [enemy] assault, Count Solari , with the help of the cavalry, now managed to get the musketeers back into order and have them do their work. The battle then raged all the more and all the bloodier. The Turks would indeed never have been able to achieve victory if our men had managed to keep up their defence to the rear and to the sides. But because they were on an open field and were surrounded by the enemy, they began to lose hope, in particular because their ammunition was low. When the Ottomans observed that Imperial forces had decreased firing, they understood that they had no more bullets and powder. Without further ado, the main corps of the army advanced, attacking the invincible Catholics from the front, from the rear and from the sides. The weight of the attack was such that they could do no other than be defeated. Their souls, however, were not defeated by the burden of their short and arduous live, but were victorious, bearing the palm of victory with them to reinforce the ranks of heaven. [46v] Few of the many men were taken prisoner or remained alive. Some, under cover of night in the nearby forests fled back to Pristina, where they arrived the next day. Many of the officers, including Count Solari, were taken prisoner. As to Strasser, some say that he was seen killed. Others are certain that he was wounded and taken prisoner, and rendered his soul unto God. They say that the field was strewn with the bodies of Imperial troops, and yet a double number of infidels were despatched. When the Duke received news of this sad event, he withdrew to Nissa, taking great caution. Infinite destruction had been caused and German reputation among the inhabitants of the region had been damaged. The remaining Austrian militiamen were petrified. At the same time, they thoughtlessly abandoned the town of Pristina and its storehouse that was big enough to feed three to four thousand men for four months and that contained enough fodder to get 1,200 horses through the winter. There was nothing to be done, and had Veterani not returned to this border region, it would have been lost right up to Belgrade. Strasser’s [46r] misfortune was one of the reasons for this disaster. His Majesty’s armies in Transylvania and in Serbia had been destroyed and were unable to recover and resist any advance the enemy would seriously endeavour to make, as they later did. Meanwhile, Piccolomini’s regiment was marching under the colonel, Count Monticelli, to meet up with Holstein. It arrived near where the defeat had taken place on the day after the battle, i.e. the 3rd, without know at all what had happened. Coming upon various units of Tartars here and there, he attacked them and drove them into flight. In doing so, he took three men prisoner. Interrogating them, he realised with tears in his eyes the tragedy that had befallen the Imperial soldiers. For this reason, without hesitating any further, he marched to Pristina. He had been marching a mere half an hour when saw the whole fury of the Tartars behind him at full speed. There were a thousand of them, with Sultan Naradin in person, who had remained behind with the greater part of his men while the triumphant Turks were departing for Pilipoppoli [Plovdiv], taking the [47v] booty, the prisoners and the cannons with them. From the interrogation of the three afore-mentioned prisoners, Monticelli was convinced that he would probably have to do battle. He thus spoke to his officers and men, inspiring them to live and die with him. When he saw the enemy swarm approaching rapidly, he sought only to cross a bridge and position his men in a small marsh. Making ready there, he awaited the enemy. He also had a courageous lieutenant and 40 cavalrymen guard the bridge that the whole regiment had just crossed. The battle lasted over two hours. The Christians fired volley after volley at the barbarians with their flint guns and the barbarians rained arrows down upon the Catholics. But the bridge and the marsh lay between them. As such, the Tartars were unable or did not have the courage to attack our men from the rear. When evening approached, the colonel, in full battle gear, led his men through the marsh, accompanied for a time by the screaming and howling of the Muslims, but they were not molested very much from nearby. In this dress, he reached Pristina after [47r] midnight and noted that he had lost only twenty soldiers and that only one captain and a few common soldiers had been wounded. Monticelli made preparations in Pristina and simply replenished the troops. He then made his way back to Scopia. One must praise the virtue, courage and conduct of the said Count. All officers ought to be like him. One should only enter battle when it is absolutely necessary or when one perceives an advantage for one’s superiors and the country in general. To avoid battle with a large power is a true sign of courage and not of fear. But when one is forced to do battle, one should do so and one will come out victorious because true virtue and true courage are the boon companions of luck. Veterani was wounded in Wallachia. He received orders from His Grace von Baden to join the command in Nissa. In this situation he set off for Belgrade simply because he and his men were lacking food and fodder for their horses. For this reason, the march in the depth of winter was particularly arduous. [48v] When he finally arrived in Belgrade, he learned of the fate of Strasser and of the many other well-known officers and soldiers, and thus set off at great pace in that direction. While the Count was endeavouring to reach Nissa as quickly as possible, he was met by two couriers, five hours apart from one another, whom the Duke had expedited to the Court to inform it of the great assembly of Turkish forces. From them he received a letter from the colonel, Count von Herberstein, who informed him about Strasser’s defeat. As the Count proceeded on his way, he noticed more and more signs of the trepidation of the Germans. In such a chaotic situation, confusion and fear increasingly took hold of the Duke. All quarters were on the move and everyone was either abandoning the militia, withdrawing in disarray, or they were acting like birds sitting on a branch ready to take flight. The Duke was ready to abandon Nissa to the foe because it seemed impossible to defend. However, because of Veterani’s strict and unbroken order, which the scattered soldiers respected and which reduced the confusion, this did not occur. [48r] He soon reached Nissa itself, bringing order with him and, mustering there from the occupied town and the surroundings a corps of men and three cannons, he set off in the direction of the barbarians on the 9th of January. He gave courage to the intimidated Imperial troops with these deeds of a General and with dauntless words to all. At the same time, he sent strict orders to all quarters and units that all officers and soldiers should remain where they were, on pain of death, even if they had no more food and fodder. Even though the Turks and Tartars were burning and laying waste to the lands paying tribute, they would have to make a virtue of necessity for a while and eat horse meat and, if needs be, advance their positions. Only Veterani was capable of overcoming such a terrible situation. What was needed was a dauntless and resolute militia that would show love and respect for him, a man who affably observed justice and keep his word. While he advanced, more to make an impression than actually to find and engage the enemy, he did not forget to write to all of the authorities of the country to encourage them to continue to show loyalty to the Emperor [49v] and to promise that they would soon be relieved and saved from the Turks. In truth, I do not really know if the name Veterani frightened them or if he was just lucky. He was after all sufficiently known and held in esteem by the Muslims. I can only say that the great preparations and show of strength that the latter had made a few days earlier dissipated, just as birth and growth lead to death. This gave the General time to arrange his affairs and to get everything into order at his headquarters, as follows: He ordered the regiments of Strasser and Herberstein and half of the regiment of Seran to be deployed in Nissa. The rest of Seran’s men would be deployed in Procopia under the command of the lieutenant colonel of the Hayduks, whose whole regiment was situated there. In Pristina he commanded the Duke of Holstein with the regiments of Apremont, Auesperg and the dragoons of Hanover. Joining the said regiments were the cuirassier regiments of Styria, Hanover and Holstein. To Prisren he sent Colonel Antonio with his Rascians, many Arnauts and 200 musketeers. Having taken these decisions, he re-established the foundations of the congress people [?] and returned immediately to the field, in particular when he heard that the infidels had [49r] abandoned it. It is quite unbelievable how the Turks were put back in their place when, at a certain moment, they noticed that the fleeing Germans had turned their dauntless brows back towards them and retaken their previous positions. They even advanced to the borders of Macedonia and Caczianeck [Kaçanik], a large city that had been abandoned by Imperial forces even before the death of the Archbishop of Albania. These regions were occupied once again and Veterani endeavoured to take and reunite not only the lands in front of him, but also those in the rear and to the sides. He was therefore particularly courteous with the leaders of the Rascians, Colonels Pranisova and Studeniza, and deployed them in the area of Jagodina to hold the roads in that region. When everything was done and ordered according to his haughty will, he sent a courier back to Court and shortly thereafter dispatched a colonel, Count Seran, to inform it of these events. It would now seem to be time for me to leave Serbia for a while and return to the deeds of Count Corbelli at the siege of Grosswardein [Oradea] ...

[Arbëri]

Jani Kondo

Per Jani Kondo-n ose serbet sic e quanin Kondo Bimbash nuk mund te gjenden te dhena ne internet as nga ana Serbe e as ajo Shqiptare , arsyeja per Serbet eshte : sepse Jani Kondo dhe grupi i tij ishin Shqiptar qe e cliruan Beogradin ne vitin 1813 , kurse nga ana jone dikush ne kohen e sotme mund ta merr sikurse tradhetar pse cliroi Beogradin ose ndihmoi Serbin .
Merreni si te doni , eshte me rendesi qe Beogradi u clirua nga Shqiptaret ne vitin 1813 .
Jani Kondo, apo siç e quanin serbët, Kondo Bimbashi, i cili bashkë me luftëtarët e tij, kryesisht çamë, hyri i pari në kala. Një tjetër luftëtar çam, Gjergj Olimpiasi, me 300 vullnetarë të tij shqiptarë luftoi për çlirimin e Serbisë, (Arbën Xhaferri, "Legalizimi i krimit", referat i mbajtur në Konferencën Shkencore të organizuar nga Instituti i Studimeve për Çamërinë, më 26 qershor 2004, në: "Çështja çame dhe integrimi evropian", Arbëria, 2005, f.98).

Shkruan : Te krishteret qe ishin ne armaten Turke , dezertuan ne nje kohe te rendesishme per Beogradin dhe ishin keta luftetaret e pare qe hynen ne Kala te Beogradit .
Tabela eshte nga nje Rruge ne Beograd qe e mban emrin e tij .

DA LI JE BEOGRAD I SVETA ALBANSKA ZEMLJA
Svrha sintagme hrišćanin u turskoj vojsci, dakle, nije u tome da bilo šta otkrije, objavi, nego da sakrije i prećuti Kondinu nacionalnost (bolje rečeno narodnost ili etničko poreklo). Petrit Imami, u knjizi Srbi i Albanci kroz vekove (Samizdat B92, 1998), o Kondi Bimbaši kaže da je bio zapovednik „čete ‘Epirota’, pravoslavni Albanac iz Epira“. Čak i pristrasan istoričar kakav je Vladimir Stojančević, koji u svojoj knjizi u izdanju SANU 1994. godine Albance naziva Arbanasima, kaže: „[o]d bećara među srpskim ustanicima bio je i Konda-barjaktar, pravoslavni Arbanas sa granice Toskerije i Epira“, i dodaje da je sa Kondom prebeglo Srbima „više njegovih zemljaka“. Savremenik ovih zbivanja, Lazar Arsenijević Batalaka, svedoči: „Ja sam mnoge hrišćane između ovih, Bugara, Grkoarnauta i Cincaroarnauta poznavao, koji su, kad je Gušanac otišao iz Beograda, među Srbima zastali...“
Nije na odmet razraditi i ideju Kondinog „prebega“. On je, preciznije rečeno, sa svojim momcima, koji su kao krdžalije (najamnici, mercenaries) dobro govorili turski, obmanuo turske stražare na beogradskim zidinama, „mlavio ih je kao kakva hala“ i omogućio ulazak ustanika u grad. Pre toga, na samom početku ustanka, Albanac Redžepaga (sinovac upravnika vojnog logora Ada Kale u koji su se dahije sklonile) i njegovi momci, zajedno sa ustanicima, posle žestoke borbe u noći između 5. i 6. avgusta 1804. ubili su dahije i njihove ljude.
Ovi slučajevi nisu usamljeni, i doprinos Prvom srpskom ustanku dali su ne samo Albanci-prebezi iz turske vojske, nego i neka plemena Albanaca hrišćana (Klimenti, Grude, Šoše), a oružje su ustanici često nabavljali iz Metohije, gde su ga mahom proizvodili Albanci muslimani, pa je tako na jednom pištolju koji se čuva u Muzeju Prvog srpskog ustanka, za koji se smatra da je pripadao Karađorđu, ugravirano ime majstora - „Osman“. Poseban kuriozitet predstavlja pismo Petra I (svetog Petra Cetinjskog) od 25. marta 1805, u kom on protežirajući primirje s Turcima poručuje crnogorskim plemenima „da stojite s mirom i da se prođete jedinstva s Arbanasima“ koji su krenuli u borbu protiv skadarskog vezira.
Što se tiče narodne tradicije, Vuk Karadžić je zabeležio epsku pesmu Jani Konda a rodom Arnaut bjaše koja ga hvali kao većeg junaka od Marka Kraljevića,
a Stojančević pominje i da su Karađorđeve pobede opevali narodni pevači Malisora, među kojima je postojalo predanje o njegovom poreklu iz Kuča, inače plemena mešanog srpsko/crnogorsko-albanskog porekla. Čak i Ćorović u Istoriji Srba navodi da su Karađorđevi muški preci došli iz Klimenata, čemu u prilog ide i Karađorđeva slava (sv. Kliment).

EFEKAT STVARNOG
Još sedamdesetih godina prošlog veka Rolan Bart, Hajden Vajt i drugi pokazali su kako istoriografija zapravo ima više sličnosti sa književnošću i fikcijom nego sa empirijskim naukama. Istorija ne barata činjenicama nego podacima, tekstualnim tragovima koje uklapa u jednu koherentnu celinu, naraciju, priču; ona ne imenuje Stvarno, nego proizvodi efekat Stvarnog. Prošlost Srba i Albanaca, kao valjda i prošlost bilo koja druga dva (ne samo geografski) bliska naroda, puna je antagonizama, primera pojedinačnog i kolektivnog nasilja, kao i međusobne saradnje i prijateljstva, privremeno uspelih i neuspelih, realizovanih i nerealizovanih državnih projekata. Otuda, umesto ispravljanja istorijskih nepravdi ili utvrđivanja univerzalnih istina, bolje je zapitati se o posledicama jednog dugotrajnog diskursa. Slika o Albancu kao večitom neprijatelju i suštinski Drugom toliko je dugo i duboko upis(iv)ana u nas, da je postalo nemoguće misliti izvan ovih kategorija. U tom kontekstu, precrtavanje Kondinog porekla nema nikakve veze sa nacionalnom prošlošću i istorijom, već sa neumoljivom logikom ovde i sada koja, pošto su Albanci naši neprijatelji, a Konda naš prijatelj, ne trpi Kondu kao Albanca.
O Kondi na Internetu nema pomena, kako na srpskom, tako ni na albanskom jeziku, što ukazuje na istovetni diskurs sa obrnutim predznacima i, sledstveno tome, na fundamentalne srodnosti dva naizgled suprotstavljena establišmenta. Tako je on danas za Srbe i Albance ono što je, verovatno, pre dva veka bio za Turke - remetilački faktor na Balkanu. Po svemu sudeći, Kondi bi bilo bolje da se nikada nije ni rodio. Ili, barem da nije otvarao gradske kapije. Jer, lakše bismo mi i bez Beograda, nego bez neprijatelja..
http://www.elektrobeton.net/strafta2007.html

A eshte Beogradi Shqiptar (perkthim i shkurte nga texti me larte )
Perpjektet per te fshehur nacionalitetin e Kondos jane te shumta por gje qe smundet te fshihet , Petrit Imami ne librin e tij "Shqiptaret dhe Serbet " shkruan per Kondon se ishte udheheqes Epirotas me nacionalitet Shqiptar dhe me fe Orthodoxe .
Edhe historiani Serb Vladimir Stojančević ne librin e tij e quan Kondon si Arbanas , njejte dhe shume author te tjere sikur Lazar Arsenijeviç Batalaka e shum te tjere .
Sa per traditen popullore , kenget epike , te Vuk Kargjiq eshte e regjistruar kenga per Jani Kondon si nje Arnaut i cili e vleresoi ai si nje Hero.
Aleksandar Pavlović shkruan :

EFEKAT STVARNOG
Još sedamdesetih godina prošlog veka Rolan Bart, Hajden Vajt i drugi pokazali su kako istoriografija zapravo ima više sličnosti sa književnošću i fikcijom nego sa empirijskim naukama. Istorija ne barata činjenicama nego podacima, tekstualnim tragovima koje uklapa u jednu koherentnu celinu, naraciju, priču; ona ne imenuje Stvarno, nego proizvodi efekat Stvarnog. Prošlost Srba i Albanaca, kao valjda i prošlost bilo koja druga dva (ne samo geografski) bliska naroda, puna je antagonizama, primera pojedinačnog i kolektivnog nasilja, kao i međusobne saradnje i prijateljstva, privremeno uspelih i neuspelih, realizovanih i nerealizovanih državnih projekata. Otuda, umesto ispravljanja istorijskih nepravdi ili utvrđivanja univerzalnih istina, bolje je zapitati se o posledicama jednog dugotrajnog diskursa. Slika o Albancu kao večitom neprijatelju i suštinski Drugom toliko je dugo i duboko upis(iv)ana u nas, da je postalo nemoguće misliti izvan ovih kategorija. U tom kontekstu, precrtavanje Kondinog porekla nema nikakve veze sa nacionalnom prošlošću i istorijom, već sa neumoljivom logikom ovde i sada koja, pošto su Albanci naši neprijatelji, a Konda naš prijatelj, ne trpi Kondu kao Albanca.
O Kondi na Internetu nema pomena, kako na srpskom, tako ni na albanskom jeziku, što ukazuje na istovetni diskurs sa obrnutim predznacima i, sledstveno tome, na fundamentalne srodnosti dva naizgled suprotstavljena establišmenta. Tako je on danas za Srbe i Albance ono što je, verovatno, pre dva veka bio za Turke - remetilački faktor na Balkanu. Po svemu sudeći, Kondi bi bilo bolje da se nikada nije ni rodio. Ili, barem da nije otvarao gradske kapije. Jer, lakše bismo mi i bez Beograda, nego bez neprijatelja

Me mire Kondo te mos ishte lindur fare dhe te ngelte Beogradi ne duar te Turqeve pasi i mbajmi fshehur te dhenat e tij , vetem pse ishte Shqiptar dhe nga ana tjeter njejte veprohet per te .
Me shume per Jani Kondo ketu (Pa perkthim) http://www.elektrobeton.net/strafta2007.html

[Mallakastrioti]

Gazeta "New York Times" -viti 1912. Masakrat serbe ndaj shqiptareve: