Etimologjia e fjales.

[Mallakastrioti]

Ndoshta kemi te bejme me fjalen e sterlashte shqipe "BESA", te cilen e hasim si tek Homeri, ashtu edhe tek Ksenofoni:

[Val9]

Pershendetje,

kerkova ne forum rreth fjales "problem" dhe nuk gjeta kurgjo.

Ka dikush ndonje spjegim per fjalen "problem"?

[Zeus10]

Eshte nje fjale e perbere, e "huazuar" ne shqip.
pro----> para
ble---> permban nje klaster bl, qe ne shqip perdoret per bll-okoj(pengese)
m-a--> prapashtesa emerformuese

pra praktikisht ajo do te thote para-bllokim(pengese), e latinizuar dhe standartizuar, per tu shperndare me pas ne gjuhe te tjera.

[Strokulli]

Pôrë (para, mballë) dhe *pël(-as)--uo (me përballë plas = me parë plas) + -imë-a *pôrpëlima (parë *plasima, mballa plasje). Plas « me *{pâl} (p-b) (krh. fl-as « fol).
Thjesht një mëndim flurìmthi.

E kemë a e kemë hump? Mbetje t'asaj *{pâl} që pandeva prej pl_as, mond të shihen (ndofta) tek foljet pëlcas dhe
për-pelit = me u BALLAìs (kja ndjet aja ma ruojtëse; e afërt me atë pâl- bâl- që pandeva sipërthi; edhe afrë elenishtës προβάλλω):



« the English word problem - derived from the Latin word problema (problems, questions for debate, academic discussion) - derived from the Greek word πρόβλημα - derived from the Greek word προβάλλω (to throw forward; push to the front, germinate)».

Gjith ashtu, m'bahet sikur -PPAA- te kto fjalë dëften të njëitën gja:
me pa
parë
ballët
pëlcas
ballais
barkët
bajth (eng. womb)
pah-u
bashkë (?)

[Zeus10]

« the English word problem - derived from the Latin word problema (problems, questions for debate, academic discussion) - derived from the Greek word πρόβλημα - derived from the Greek word προβάλλω (to throw forward; push to the front, germinate)».

Nuk ka dyshim se fjala ""greke"" προβάλλω eshte ajo shqipe: përballoj. Pro fjala problem mund te jete latinizimi i përballjes.
Ne fund te fundit problemi eshte nje perballje.

PËRBALLOJ kal.1. Jam në gjendje t'i dal përpara me guxim një rreziku a një vështirësie e ta kapërcej atë ose t'i qëndroj pa u tërhequr, pa u trembur; jam në gjendje të mposht dikë që më sulmon ose nuk e lë t'ia arrijë qëllimit; i bëj ballë, i qëndroj pa u përkulur; e mposht, e mund. Përballoj sulmet e armikut (bllokadën e egër). Përballojmë me guxim (me sukses) çdo vështirësi. Përballuan një armik më të madh si numër.
2. Jam në gjendje të kryej një punë a diçka tjetër; i kam mjetet dhe mundësitë për të bërë diçka, arrij të bëj diçka, ia dal në krye. I përballoi shpenzimet. Përballuan një vëllim të madh pune (një plan më të lartë se vitin e kaluar). I përballoi të gjitha detyrat që i ngarkuan.

Pra problem=perballje~perballim

[Strokulli]

Nuk ka dyshim se fjala ""greke"" προβάλλω eshte ajo shqipe: përballoj.

Ndërsa muo, m'ha shili tek rranja PL e pëlcitjës, plasjës, thjesht pasi po shofnj që

βάλλω: A. throw: I. with acc. of person or thing aimed at, throw so as to hit, hit with a missile, freq. opp. striking with a weapon in the hand; 2. less freq. of things; II. with acc. of the weapon thrown, cast, hurl, of missiles, rare in Hom.; 2. generally of anything thrown; b. of persons; 3. let fall; 4. of the eyes; 5. of animals, push forward or in front; 6. in a looser sense, put, place, with or without a notion of haste; b. esp. of putting round; of clothes or arms; put on; c. place money on deposit; d. pay; 7. of dice, throw; metaph., to be lucky, successful; III. intr., fall; 2. in familiar language, “βάλλ᾽ ἐς κόρακας” away with you! be hanged!; B. Med., put for oneself, ὡς ἐνὶ θυμῷ βάλλεαι that thou may'st lay it to heart; 2. τόξα or ξίφος ἀμφ᾽ ὤμοισιν βάλλεσθαι throw about one's shoulder; 3. “ἐς γαστέρα βάλλεσθαι γόνον” conceive, Hdt.3.28; 4. lay as foundation; also, lay the foundations of, begin to form; simply, build; cast anchor, Hdt.9.74, etc.; II. rarely, χρόα βάλλεσθαι λουτροῖς dash oneself with water, bathe.

poka, pasi βάλλω vjen me thanë me hjedh, me shtie çpaf!, me për-plasë, më ndjetë gjagjë mo e vështìrë me u ndërlidh me me për-balluo.

PËRPLAS kal.
1. Godas një send të fortë me një tjetër, përpjek; përpjek diçka me forcë me diçka tjetër (zakonisht me zhurmë).
2. Hedh me vrull e me forcë diçka përtokë a diku gjetkë; e hedh diçka pa kujdes diku. E përplasi katruven përdhe. I përplasi në një cep plaçkat.

E, rash ndesh edhe me një të jatër folje po me [PL]ën që lypnjësh:

PLANDOS kal. bised.
1. E përplas me forcë dikë a një gjë përtokë ose pas diçkaje të fortë, e plas; rrëzoj (zakonisht kur është diçka e rëndë). E plandosi përdhe.
2. jokal. vet. veta III fig. Vjen menjëherë e në mënyrë të plotë; bie, pllakos. Plandosi nata (errësira).

PLANDË f. sh. krahin.
Vresht [vëneshtë].

PLANDËR f. sh.
1. Peshë e rëndë.
2. përd. mb. I rëndë. Barrë plandër. Shqyt plandër.

Ndiç, βάλλω më ndjetë baraj me ndonjë *palluo/balluo me domethaniën e të përplasunit (ndoshta l-ja ndë foljet pëlcas, plas e t.tj. u rruodh nga një ll-ë? krh. ngull-ngul, silli-cili), e ruojtun gati e njëitë po në t'mposën folje me u ballaìs (përpelit). Jam e u falem, dhe oronj të mos kemë thanë gjëna të pa-glana.

[bardus]

Pra problem=perballje~perballim

Edhe une ashtu mendoj se, problem eshte forme e tkurrur e pro-balloj ,πρόβλημα, προβάλλω 'perballim',
πρόβλημα < προβάλλω
I. anything put before one, a fence, barrier, screen, pra eshte dicka qe te del para dhe perballohesh me te 'perballim'.
πρόβλημα anything thrown forward

Nuk mund te vije nga plas,blast,βλαστ,sepse ne gr.vj. jane trajtat tjera si me poshte dhe duket qe kemi te bejme me dy folje te ndryshme, balloj dhe plas.

προβλαστ-άνω ,
A. shoot or sprout before, shperthen,plas,perpara.

προβλάστημα previous shoot, para plasje.

προβλαστάνω shoot, plas.

,

[Strokulli]

...mendoj se, problem eshte forme e tkurrur e pro-balloj, πρόβλημα, προβάλλω 'perballim'... Nuk mund te vije nga plas... βλαστ, sepse ne gr.vj. jane trajtat tjera si me poshte dhe duket qe kemi te bejme me dy folje te ndryshme, balloj dhe plas. προβλαστ-άνω shoot or sprout before... προβλάστημα, previous shoot... προβλαστάνω shoot...

βλαστ ndë se e vë rö mirë ka po [βλ] me të njëitët tingulj me foljet βάλλω [λλ- mond të jetë aja ma ruojtëse], βολή, dhe t.tj. Me plas » προβάλλω? Nuk shkrova kta. U pandeva që rranja e foljevet pl-as, pël-c-et, (për)pel-it, ball-a-ìs dhe t.tj. më ndjetë baraj me të elenishtës βαλλ-ω, e silla ma tej u përçap edhe si βλη- (krh. πάροιθε 'before' dhe περίαλλος 'before all others' dhe πρό 'before' - me të siljat s'më doket se kemë të bënjëm me fjalë të ndrysha se njana â πάρ- e një të jatër περ- dhe një të jatër προ- - kha πάρ mond të jetë aja ma ruojtëse). Ndërkaq, pandeva se plas mond të vinj nga një *pâllas-bâllas se mond të jetë zbjerrë ll-ja ndë l-ë (krh. yll » il).

U, zë rö se me προβάλλω « προ- (parë = mballë) + - βάλλω. E, me (për)balluo s'më dokhet (kljofsha i gabuom!) se ndërlidhet me domethaniet e foljes βάλλω dhe e të tjeravet që janë arrëtuom tuhe përdorun po rranjën βαλλ- (me hjedh, me flakë tutje) me të sajat përçapje, disa sosh: ἀμφι+βάλλω (to casting a net), ἀνα+βάλλω (to defer), ἀνα·βολή (postponement), ἀντι+βάλλω (to exchange), ἀπο+βάλλω (to discard), βολή (throw), ἐκ+βάλλω (to disperse/extract), ἐμ+βάλλω (to inject), ἐπι+βάλλω (to upon-throw), κατα·βολή, -ῆς (down-throwing, establish, plant), μετα+βάλλω (to metabolize), παρα·βολή (parable), παρ·εμ+βάλλω (to encamp), παρ·εμ·βολή (camp, barracks, army), περι+βάλλω (throw around), ὑπερ+βάλλω (to exceed), ὑπερ·βολή, dhe t.tj.

[Orakulli]

Problem nuk vjen nga ato rrenje. Ka nje semantik me te thelle. Nese mund te zberthejme cdo mi te fjalese sa me vogelsishëm mund te shkojme tek sheshi, ose baza mendimore e fjales. Teoria ime eshte qe ne ate kombound vetem nje rrokje ka kuptimin mbeshtetes kryesor, nje tjeter eshte ndihmes kryesore dhe te tjerat jane ndihmese plotesuese pa pas ndonji lidhje vazhdimuese llogjike me mendimin kryesor, te cilat une i quaj parazitare, per te bere te mundur ndryshimin gjuhesor, dhe burim tjeter i tyre: jane ngjitje, ose nyjezime te pavullnetshme te disa fjaleve ne nje te vetem gjate foljes se gjuhës, nde cilat me vone harrohen qe kane qene dikur te vecanta; humbja e kujteses se formimit se gjuhes se folur nga folesit e saj gjate koes-brezave. "Problem" nuk duhet te kete pas lidhje me perballimin ose me te tjerat. Mendoj se eshte rrenja "rro" dhe "mbaron" e Shqipes se sotme, prej te cilave e para eshte e vjeter dhe e dyta eshte e vjeter por na vjen e re si si rezultat e bashkimit ndryshimit "mb". Dihet m+baron, eshte ne nje drejtim zgjedhues te vetes se trete, e cila eshte perdorur me shume nga ata ne formimet e komboundeve. Baza e saj eshte "ba-ro<>balo>. Duhet te qe te mos ngaterrojme dimensionet, ato jane te ngjashme ne forme me te tjerat por meqe natyra eshte nje multisystem ashtu edhe fjalet te ardhur nga ky multisystem kane ndonjihere forme tërësishht te njiete por me kuptime te ndryshme; vijne nga dimensione burimore te ndryshme. *Problem ka te beje mendoj une me "mbarimin e jetes, ndalimin e levizjes, mos berjen e prodhimit. Pra vecantite e te keqiave qe ndodhen gjate jetes njerezore jane pergjithesuar ne nje fjale te vetme. Dhe jo ajo fjale bazohet tek te keqiat kryesore qe kane pase rendesine e radhes se pare. Dhe ajo lidhej e lidhet me 1) Ekzistencen biologjike:ushqimi-suksesi ne prodhim(gjuetia, peshkimi); 2) ekzistencen gjallesore:vdekja, semundja=moslevizja=mos mundja, mbarimi i fuqive perkohesiht, mosha; 3) reziku njerezor: lufta, vrasja, etj
". Pra, duhet pare semantikisht mendimi i " problem" dhe cfare ishte per ata nje "problem", per pasardhesit tane, c'ka nuk eshte shume e ndryshme me kohesit tane.
Mbizoteruesje e sotme:
From Middle English, from Old French, from Latin problema, from Ancient Greek πρόβλημα (problema, “anything thrown forward, hindrance, obstacle, anything projecting, a headland, promontory”), from προβάλλω (proballo, “to throw or lay something in front of someone, to put forward”), from προ- (pro-, “in front of”) + βάλλω (ballo, “to throw, to cast, to hurl”).
Keshtu qe etimologjit mbizoteruese jane flluska sapuni , pa thelb, pa sens dhe jane vetem nje dashje per te dhene nje pergjigje, dhe jo nje pergjigje e pyetjes nga cila rrenje vjen ajo fjale. Nese do te llogaritej Shqipja qe "ballo", eshte si "ball" e sotme dicka mund te merrte cik me shume kuptim me te , sepse ajo del " per te bere balle", pra per ti dale perpara ti asaj, praseprape nuk eshte bindese. Si ajo etimologji ne mund te kombinojme me dhjetra.
*pro perpara se te behej perpara ka qene dicka tjeter, po ashtu edhe "ballo" se te behej "ball" e Shqipes, ka qene " e pare" dhe shume me vine pas asaj eshte bere "e hedhur", ose ndoshta i eshte marre keq kuptimi si e "hedhur".
Ato nuk jane formuar ne te njeten kohe si njesi, cka ngaterrohet me shume nga gjuhetaret. Disa jane shume te vjetra, disa me te reja dhe disa shume te reja. Te vjetrat jane perdorur per ndertuar me te rejat, ku nder te rejat ka edhe te reja per here te pare, dhe me te rejat jane formuar me se shumti nga perdorimi i te vjetrave. Po nuk shkone thelle ne kohe tek kur kur ato kane qene perdorur per here te pare nuk mund te gjesh Z-ne e tyre.

[bardus]

Ancient greek ,Albanian.

Per ata qe thone se kontakti e gjuhes shqipe me greq.vj.eshte pothuajse zero, nuk ka eksistuar ,d.m.th. se shqiptaret ne lashtesi kane banuar diku tjeter, neper male dhe zbriten ketu ne keto troje, ne mesjeten e hershme,gje qe e mbeshtesin Mayer dhe Orel, por fatmiresisht jo Pokorny,Cabej dhe te tjere,po sjell edhe disa konkordanca te tjera te shqipes dhe gr.vj.Jane vetem nje pjese e vogel fjaleve qe fillojne me K dhe kam anashkaluar shume te tjera, sepse duhet ti hysh fjalorit mbare e ta sjellesh ketu.

κηδεία care, ;kujdes'
κήδειος cared for, beloved,'kujdesur'
κηδεμονεύς [unavailable]
κηδεμονεύω to be a guardian
κηδεμονία care, solicitude,'kujdes-mbajtje'.μονία eshte aorist i gjuhes shqipe mbaj-maj-monia(khs,bjer-bora 'e rena'/bleroj-blora,flora,'e bleruara'/maj-monia,'e mbajtura') ,dhe do te flasim ndonjehere tjeter per kete strukture morfologjike fjaleformuese te shq.vj.nga folje ne emer.
κηδεμονικός , provident, careful
κῆδος , care about

dhe sapo i qeron pak..

κακέσχατος, extremely bad, 'keq zgjat-ur',σχατ=zgjat
κακεντρέχεια, activity in mischief,'keq-terhekja'=τρέχεια
κακοδιαιτησία , bad habit of life,'keq-di-jetesia'
κακοκέρδεια, base love of gain,'keq-kerdia'=κέρδεια
κακοκαρπία, bearing bad,'keq-kaplloj'
κακομαθής, bad at learning,'keq-mesoj'
κακομητίη , cunning,'keq-mejtoj,mendoj'
κακοποιέω , do ill, play the knave,'keq-boj,bej', ποιέω=boj
καλλιρέεθρος , beautifully flowing,' ρέεθ-ρος=rrjedh-je'
καλύβη , hut, cabin,'kolibe'
κάμβαλε, 'kambale' (vini re perdorimin e fjales kembe)
καμβατηθείς, kemba ti ze
καμμονίη , ἡ, Ep. for καταμονή, steadfastness, endurance' mba ne kembe'
κάρα ,head',kre,krye'
κάραβος , horned.'karabush'
καραδοκέω ,to watch with outstretched head ,'kry-dokje',te duket koka.
καρηβαρέω ,to be heavy in the head, drowsy,'kre-varur',kokevarur.
καραιβαράω , [unavailable]
καρώδης, , drowsy, heavy,'karroqe'
καρχαρέος, 'kre-sharre'
καρχαρίας , shark,'kre-sharrues'(peshkaqen)
καρχαρόδους , with saw-like teeth,'kre- sharre-dhembe'
κάρχαρος , saw-like, jagged
καταβοή , outcry against, -voj,vaj(vajton)
καταδιώκω , follow hard upon, pursue closely,'--ndjek',διώκω
καταδύνω , dun-δύνω,'zbres,ul,dunem poshte'
καταγοητεύω , bewitch, γοη-goje,'marr neper goje'(gojoj-goria)
κατακεντέω , pierce through,κεντέω-qendis
κατακλαίω , bewail loudly, lamen,κλαίω-kjaj,kaj,qaj.
καταληρέω , lose by idle talking,ληρέω-liroj.
καταναίω , make to dwell, settle,ναίω-nejte,me nejte,'ndenj'
καταπρίω , saw up,πρίω-pres,πρίω=pres
καταθεμελιόω , to be founded, based,θεμελιόω-themel.
καταρροιβδέω , swallow up,ροιβδέω-rufis,'gelltis'

[Val9]

Rreth fjales:
- vdekje, dek, dis, diq

Me intereson cila ka qen forma e par.

Ne gjermanisht eshte fjala "tot" ne anglisht "death", kurse sllavisht "smrt"...

[Rina]

Ja nje shpjegim etimologjik per fjalen Death nga etymonline.com

death
O.E. deað "death, dying, cause of death," in plura, "ghosts," from P.Gmc. *dauthaz (cf. O.S. doth, O.Fris. dath, Du. dood, O.H.G. tod, Ger. Tod, O.N. dauði, Dan. død, Swed. död, Goth. dauþas "death"), from verbal stem *dheu- (3) "to die" (see die (v.)) + *-thuz suffix indicating "act, process, condition." Death's-head, a symbol of mortality, is from 1590s. Death row first recorded 1940s. Death knell is attested from 1814; death penalty from 1875; death rate from 1859. Slang be death on "be very good at" is from 1839. Death wish first recorded 1896. The death-watch beetle (1660s) inhabits houses, makes a ticking noise like a watch, and is superstitiously supposed to portend death.

dhe sqarimi etimologjik per DIE.

die (v.)
mid-12c., possibly from O.Dan. døja or O.N. deyja "to die, pass away," both from P.Gmc. *dawjanan (cf. O.Fris. deja "to kill," O.S. doian, O.H.G. touwen, Goth. diwans "mortal"), from PIE root *dheu- (3)

[Rina]

Nga kjo po shihet shume qarte qe fjala dhe, dheu eshte fjale shqipe dhe eshte shume e nderlidhur me fenomenin e vdekjes. Dhe, rrjedhimisht nga ky sqarim del se zhvillim me te logjikshem dhe me e vjeter duhet te jete fjala deka. Mirepo ndoshta dikush tjeter ka ndonje sqarim edhe tjeter.

Dhe em. vdekja, ne gegnisht eshte deka dhe vdekje = dek

Po na vjen deka!

[bardus]

Ja dhe nja dy fjale te tjera nga greq.lashte te njejta edhe ne shqip .Duhet te pranojme se, ne togfjaleshat gr.lashte jane ruajtur me mire trajtat e fjaleve shqip dhe gjetja e tyre me ane te krahasimit eshte me vlere ,sepse tregon edhe se si kane qene keto fjale para 3000 vjeteve, qe per cudi ,disa as qe kane ndryshuar fare, por jane njesoj edhe sot.
Me poshte ne nje komposite gjendet folja hudh > hud.

1- καταχύδην pouring down, 'hudh poshte'
ku κατα 'poshte,nen' dhe χύδην (lexo hud`jen) "hudhje'.
Duket qe folja hudh eshte mjaft e vjeter .

Ja disa perdorime te tjera.

χυδαῖος poured out in streams, abundant, 'qe hudhet,derdhet'.

χύδην as if poured out, in floods,

χυδαιολογία vulgar language, coarseness,' hudh llogje,hudh fjalet pamatur'

Nje fjale tjeter qe me duket interesante eshte:
2-κερχαλέος rough, hoarse 'i ashper'
κερχα+λέος(prapashtese),'gerxh'


Nga fjalori shqip kemi ,
GËRXH m.
1. Shkëmb i ashpër, me thepa; vend, me shkëmbinj të mprehtë e të thepisur, vend shkëmbor e i egër. Kaluan nëpër gërxhe.
3. përd. mb. Që është plot me shkëmbinj të mprehtë e të thepisur; shkëmbor. Vend gërxh.
Duket qarte se eshte e njejta fjale qe ka ecur me mijra vjet deri ne ditet e sotme.

κέρχνος rough excrescence

κέρχνος rough, hoarse

Besoj se folja kercenoj ka ardhur nga e njejta rrenje kerc/gerc.

[bardus]

Po e sjell edhe nje here kete foljen enjt-, me te cilen jane marre shume etimologjiste dhe pak a shume ka dy rryma te interpretimit te saj.Ne njeren ane qendron idea e Majerit se enjt erdhi nga Sans.aniti > *anH- gje per te cilen ra dakort edhe Topalli dhe ideja tjeter eshte e Cabejt se enjt vjen nga * oid-. Ndoshta Cabej pati parasysh dy format Lat. oedema dhe Gr.oidma nga ku mendoi se rrenja eshte oid-.

Une mendoj se zanorja o e mesiperme eshte pasardhese te nje â te zgjatur te gjuhes shqipe dhe kalimi a>o eshte dialektor,sikurse ne shq.mesme dhe Kosove (khs.nana>nona,marr>mor,etj.),pra desha te them rrenja eshte *AID- > aj, ajt> ajnt>enjt dhe jo oid-.
Zanoren A te zgjatur te shqipes, latinet e lekunden dhe e ndryshuan p.sh. kaa >quo,qua, ku kâ eshte nje operator shume i vjeter i gjuhe shqipe dhe percakton pozicionin hapesinor si kaa > kah 'kahu', kaa >n`kah 'nga', besoj kaia (gr. gaia) > koha 'hapesira rrethuese' dhe per.pyetes kaa > kan 'cilin', kaa > kas >kus >kush,gjithashtu ka>ça,folja n`ga,ka`lim 'kalim ' etj.(duket si nje gjuhe e krijuar ne laborator )
Gjithashtu rrenja ait,aid ka dhene edhe ne Sans. ad-ma 'ajt-mja,enjtura' dhe vlen te permendet qe Pokorny ka evidentuar nje rrenje aid 'enjt'.

Sikur per ta bere edhe me te besueshme me dolen edhe keto format e gr. vjeter:

αή ,blowing hard,fryj, aj

βαρυαής,βαρυ-αής ,breathing hard ,nga βαρυ 'e rende< e varur' +αής (lexo, ajes) pra aj .

ἄημα ,blast, wind,fryj,aj-ma

ἄησις , blowing

nga keto forma ku folja enjt perdoret edhe ne kuptimin e frymes 'fryj,enjt' duket se aid eshte pararendese edhe e Sans. aniti < ainta.