Etimologjia e fjales.

[rrëqebull]

Ajo qe me ben pershtypje eshte se mungon nje trajte e shkurter emrore miih-na qe po te mendojme se *miih eshte rrenja do te ngjante me minë ''pit or tunnel in the earth for obtaining metals and minerals,", ''miniere'' qe mund te imagjinohet si vend ku germohet ku miihet .

Për mua s'ka dyshim; fjala `minierë` (*mihnierë) siç e ke parashtruar tinë duhet ta ketë burimin, po nga kjo folje,
porsi edhe minator > *mihnatôr/mihnatar.

Pararendësja e këtyre mund të ketë qënë *mihním (veprimi i të míhunit), nga ku është marrë rrënja *mihn- > min-

Kjo sepse në kohën e stërlashtë kur është shqiptuar zanafilltas fjala nga parëto-ilirët, mjaftonte të rrëmihje a rrëmoje kalehtas sipërfaqen e tokës, për të gjetur minerale të shumta.
Teknologjia minierore që kemi sot, gërfyellët e thellë nëntokësor, janë shumë më të mëvonshëm, prandaj edhe theksimi i foljes `mih` duke i shtuar parashtesën përfuqizuese gër-: `gërmih/gërmoj`, është i mëvonshme, kur tashmë fjala kishte kalluar prej kohësh në latinishte.

[bardus]

Kjo sepse në kohën e stërlashtë kur është shqiptuar zanafilltas fjala nga parëto-ilirët, mjaftonte të rrëmihje a rrëmoje kalehtas sipërfaqen e tokës, për të gjetur minerale të shumta.
Teknologjia minierore që kemi sot, gërfyellët e thellë nëntokësor, janë shumë më të mëvonshëm, prandaj edhe theksimi i foljes `mih` duke i shtuar parashtesën përfuqizuese gër-: `gërmih/gërmoj`, është i mëvonshme, kur tashmë fjala kishte kalluar prej kohësh në latinishte.

Flm Rreqebull per kete holli,po i shkoj rrotull akoma kesaj fjale edhe sepse tek Rossi pervec se germoj ,nje kuptim tjeter i *mii(h) ishte 'shkermoq,troshis,coptoj' dhe me ate spjegim qe bere aty lart ''.. rrëmoje kalehtas sipërfaqen e tokës..'' ,do te thote se guri (minerali) ishte i gatshem ne siperfaqe ,vetem duhej te miihej, te shkermoqej,coptohej, per tu shkrire dhe me vone besoj u formua minë ''minierë'' e cila tashme ishte te nje hapje tjeter kuptimore, sepse duhej te germohej .Kjo miih , ashtu sikur edhe shume fjale te tjera ka ardhur nga rrenja *mii qe eshte nje njesia me e vogel, me e imtë [= e mii_të] ; imë,imët ''tiny ,minute'' dhe me rradhe te tjera me poshte,qe tregon se ne shqip rrenja *mii > miih,miff ,gjendet ne trajten me te shkurter sesa ne latin .Nga fjalet e meposhtme eshte njera qe me duket e vecante mholë ''smith nallban'' ,qe duhet te jete e tkurrur e miiholë 'te punuarit me metal' dhe mundet qe edhe Mifol [miih = miff, Rossi] te jete e njejta.

mi,miu,mini ''mouse'' ; mic ''boy,lad'' ; micikun ''morsel'' ; mickojë ; mick ''vazhdë,vrragë '' ; mihës ''digger'' ; mihis ''fornicate'' ; mihme ''digging,saper'' ; minë,''mine'' , pupil(of eye) = minzë ; mjacë ''land under cultivation '' ; imë,imët ''tiny minute'' ; imt-i ''detail '', v.imtoj.


Sic duket e kemi fjalen e bukur shqipe imti ''detaj''.

[Orakulli]

Miihi eshte kod. Ka kuptimin- E ben ate me te njesine me te vogel, pra e ngjashme me njesine tjeter te Shqipesese sotme "thermoj". Duhet te vije qe prej kohes gjuhesore kur njeshi, njishi ne Shqip ishte thjesht nje "i".

[ALBPelasgian]

Katicic, Pokorny e ilirolog te tjere fjalen αβεις te shenuar nga Heziku ne fjalorin e tij e nxjerrin si ilire qe shenjonte gjarperin:



Etimologu i ndjere, Abdullah Konushevci e quante te mundshem nje afri me fjalen shqipe ,,bishë''. Sipas tij, te <Αβεις> kete kemi te bejme me aferezen e sillablles ose zanores se patheksuar nistore si dhe shnderrimit te rregullt te diftongut ei>i. A ka gjase qe ky barazim te jete i vertete dhe qe shpjegimi qe eshte dhene rendom (per prejardhjen latine te fjales bishë nga bestia) te jete i gabuar?

[rrëqebull]

Kjo sepse në kohën e stërlashtë kur është shqiptuar zanafilltas fjala nga parëto-ilirët, mjaftonte të rrëmihje a rrëmoje kalehtas sipërfaqen e tokës, për të gjetur minerale të shumta.
Teknologjia minierore që kemi sot, gërfyellët e thellë nëntokësor, janë shumë më të mëvonshëm, prandaj edhe theksimi i foljes `mih` duke i shtuar parashtesën përfuqizuese gër-: `gërmih/gërmoj`, është i mëvonshme, kur tashmë fjala kishte kalluar prej kohësh në latinishte.

Flm Rreqebull per kete holli,po i shkoj rrotull akoma kesaj fjale edhe sepse tek Rossi pervec se germoj ,nje kuptim tjeter i *mii(h) ishte 'shkermoq,troshis,coptoj' dhe me ate spjegim qe bere aty lart ''.. rrëmoje kalehtas sipërfaqen e tokës..'' ,do te thote se guri (minerali) ishte i gatshem ne siperfaqe ,vetem duhej te miihej, te shkermoqej,coptohej, per tu shkrire dhe me vone besoj u formua minë ''minierë'' e cila tashme ishte te nje hapje tjeter kuptimore, sepse duhej te germohej .Kjo miih , ashtu sikur edhe shume fjale te tjera ka ardhur nga rrenja *mii qe eshte nje njesia me e vogel, me e imtë [= e mii_të] ; imë,imët ''tiny ,minute'' dhe me rradhe te tjera me poshte,qe tregon se ne shqip rrenja *mii > miih,miff ,gjendet ne trajten me te shkurter sesa ne latin .Nga fjalet e meposhtme eshte njera qe me duket e vecante mholë ''smith nallban'' ,qe duhet te jete e tkurrur e miiholë 'te punuarit me metal' dhe mundet qe edhe Mifol [miih = miff, Rossi] te jete e njejta.

mi,miu,mini ''mouse'' ; mic ''boy,lad'' ; micikun ''morsel'' ; mickojë ; mick ''vazhdë,vrragë '' ; mihës ''digger'' ; mihis ''fornicate'' ; mihme ''digging,saper'' ; minë,''mine'' , pupil(of eye) = minzë ; mjacë ''land under cultivation '' ; imë,imët ''tiny minute'' ; imt-i ''detail '', v.imtoj.


Sic duket e kemi fjalen e bukur shqipe imti ''detaj''.

Gjëj shumë gjëra bindëse ndër ato që ke thënë.
Lidhja e foljes `mih` me rrënjën `mi-` më duket tërheqëse.
S'jam fare me dy mëndje për atë se "latinishtja" e ka huazuar nga ilirshqipja, dhe është kjo e fundit që na tregon se theksimet e fjalëve "latine", ashtu siç mësohen sot, dalin në shumë raste të gabuara.
Fjala "mínor" për shëmbull, ku theksi është vënë gabimisht tek í-ja, edhe pse, që kur është shqiptuar fjala e deri më sot, ende ruhet siç do vetë Gjuha Shqipe: `minór`, me theksin tek ó-ja, sepse nuk është gjë tjetër veçse një mbiemër i ndërtuar nga bashkimi i rrënjës `mi-`, që ke prëshkruar shkëlqyshëm ti, me prapashtesën mbiemërndërtuse `-or` (sikursë fëminór, gjinór, etj., ku n-ja lind natyrshëm, për të ndarë dy zanoret njëra pas tjetrës [edhe pse, nuk përjashtoj që, në rastin e `minór`, rrënja të ketë qënë tashmë min-, në lidhje të drejtëpërdrejtë me miun/minin, siç edhe është në rastin e fjalës `min+uk` {Sorex vulgaris}, nga a e cila, me anë të ndryshimit tingullor të njëpasnjëshëm të ilirshqipes, siç e shpjegon Pokorni: «alb.-illyr. -k > -th, -t subsequent phonetic mutations», ka dalë mbiemri "minutus" si dhe njësia matëse: minuti {edhe hajde thuaj pastaj që Shqipja është "gjuhë e varfër". E varfër është mëndja e atyre që e thonë këtë, sepse edhe fjalët që duken më "teknike" janë në të vërtetë bijësime a stërnipësíme të kësaj buronje shprehëse të pashtershme që na quan Shqiptarë.}])

[rrëqebull]

Katicic, Pokorny e ilirolog te tjere fjalen αβεις te shenuar nga Heziku ne fjalorin e tij e nxjerrin si ilire qe shenjonte gjarperin:



Etimologu i ndjere, Abdullah Konushevci e quante te mundshem nje afri me fjalen shqipe ,,bishë''. Sipas tij, te <Αβεις> kete kemi te bejme me aferezen e sillablles ose zanores se patheksuar nistore si dhe shnderrimit te rregullt te diftongut ei>i. A ka gjase qe ky barazim te jete i vertete dhe qe shpjegimi qe eshte dhene rendom (per prejardhjen latine te fjales bishë nga bestia) te jete i gabuar?

Për mua pa dyshim që po, madje edhe ἔχεις është ilirshqip për mendimin tim.

Trajta *bejsh noshta ende ruhet në ndonjë dialekt, sepse është porsi në rastin mitur ><mejtun (B. Dema).
Unë i shoh si trajta dialektore simetrike: ὄφις >< αβεις
(φ >< b, ι >< ει), ku b-ëja tregon një dialekt iliroverior dhe φ-ëja një dialekt ilirojugor.

Po ashtu, edhe fjala "bestia" më duket një ndër fjalët e latinishtes që shpjegonen me anë të ilirshqipes.
Mani, tek f. 26, përmënd ndjafoljen: besh - harbueshëm, me kokëfortësí (për kafshët), me të cilën do të mund të jepnim shpjegimin: *beshtje = <kafshë e egër , e papërmbajtur, e pazbutur>, ndonëse nuk di ta kemi të ruajtur në këtë trajtë gjëkundi.

Ndoshta fjala "bestia" ka lidhje edhe me `bisht`, por atëherë bënet gjithnjë e më e qartë që fjala bishë fillimisht nënkuptonte vetëm gjalprin (porsi tregon edhe fjala e ruajtur në disa gjuhë romanxe dhe në italishte: "biscia" /bisha/),
dhe emrin `bisht` do të mund ta shpjegonim nga mbiemri *bish-të (=në trajtë gjalpri).
Nëse "biscia" dhe "bestia" kanë lidhje midis tyre,
që latinishtja i ka huazuar ato nga ilirshqipja, e dëshmon {1.} fakti se në latinishte nuk ke se si ta shpjegosh gramatikisht kalimin nga njëra tek tjetra, ndërsa në ilirshqip ky kalim është më se i natyrshëm, dhe sidomos {2.} fakti që madje me anë të Shqipes mund të shpjegojmë edhe përse gjalpri është quajtur `bishë`:

nëse αβεις, siç dëshmon trajta ὄφις, fillimisht tregonte gjalprin, atëherë mund të jetë një fjalë tingullçinuese, që shkërben *bhishkëllimën e gjalprit, apo fëshfërimën që bën kur rrëshqet (b >v< β >f< φ).
Atëherë: *bejsha/bëshja(/pësha)= bisha = <kafsha që ia bën «bësh../pësh..»>.


Gjithashtu, për mendimin tim edhe ἔχις//ἔχεις është pa dyshim ilirshqip, e lentuar me anë të foljes ngjis(h), me gjithë shumëkuptimtmërinë e saj, e cila ka dhënë *gjishë (=kafshë që ngjishet [me tokën kur lëviz, etj.] ose: kafshë që mund të ngjeshet si të dojë).
Ndryshimet (n)gh- >< (n)gl- >< (n)gj [> nj ] <> q >< kl >< kh janë të gjitha thjesht dialektore, siç dëshmojnë fjalët `ngjalë`, `glistër` e deri tek fjala `gisht > gjisht`, ku kjo e fundit mund të jetë fije-për-pe e ndërtuar si në rastin e `bisht`: gjish-të (=në trajtë *gjishe).

[bardus]

Punim shume i mire dhe informues Rreqebull, mua sme mbetet vetem te sjell nje trajte tjeter te fjales gjarper .Ne latinisht gjenden vipera "viper, snake, serpent," te cilen na thone se vjen nga *vivipera, from vivus "alive, living" ,gjjithashtu ka edhe nje Lat.coluber ''a snake'' ; colubra "a snake, female serpent" (source of French couleuvre "adder") dhe si zakonisht ''uncertain origin''.Ketu po sjell nje rrenje te gjuhes shqipe *ber , shqip ber,-i ,'arco ' [Gajtani] 'hark' ; shqip berónj/ë, -a ' serpente lungo e sottile ' ; [Gajtani] ; ber,kind of snake, dart,javelin,arrow.bow,arch ,Mani ;.Ne shqip si zakonisht gjendet trajta e vjeter 'fanatike' e ruajtur si *ber - > Lat.viper,coluber .Po permend edhe iber si emer lumi qe thjesht kupton gjarperues 'i ber' ,vendosja e V- ne nisje te viper eshte prothetic V [POK.] , v-iper njesoj sikur Hestia -> Vestia te cilen Pokorny e quan ilire, ketu po rendis nen te njejten rrenje *ber ἰμβηρις · ἐγχελυς.Per fjalen latine coluber ,colubra eshte e ndertuar nga akolla-*ber ' ,ajo mbeshtjellja rrethore e gjarperit.Megjithese pak e guximshme nen te njejten rrenje *ber une do te fus edhe berr 'qengj ,kec i vogel' qe na tregon se kuptimi i rrenjes eshte perdredhje , qengjat dhe kecat ate bejne mire ,te kercyerit dhe te perdredhurit .
Per fjalen ngjale, te tere etimologjite e dhena deri tani, une i quaj te gabuara, sepse rrenja e saj eshte Jal ose ial pjesa (e)ng - jale eshte parashtese,ne ate moment iliri dhe anglosaksoni eel '' ilir. ial ,jal '' ne mos e paten huazuar,qene i njejti popull.

[rrëqebull]

coluber ,colubra eshte e ndertuar nga akolla-*ber ' ,ajo mbeshtjellja rrethore e gjarperit.

Edhe për mua. Madje e gjithë fjala është ilirshqip, edhe pjesa "colu-", e cila mund të jetë një përforcues jokuptimor (si tek fjalët kollofruth, kolovarem, kolopuç, etj.), ose një përfuqizues kuptimor përkues me rrënjën e foljes `për-kul` (e cila përbëhet nga rrënja kuptimore ul, e mbështjellë nga dy trajta parashtesore për- dhe k-), rrënjë të cilën e gjejmë fare qartë tek:

KULAR
1. Dru i përkulur, që i vihet kaut në qafë për ta mbrehur në zgjedhë.
2. Mbështetëse druri si kafaz i lakuar pa fund, me disa parmakë anash dhe me një rreth sipër, ku futet fëmija i vogël që të mësojë të ecë.
3. Rrethi i drunjtë i rrotës së qerres; secila nga katër pjesët e këtij rrethi, vëna, gavyell.
4. Dru i përkulur në traun e sipërm të vegjës, që mban të shtrirë indin e pëlhurës gjatë endjes.
5. Harku i lahutës.
6. Harku i urës, qemeri i urës.
8. përd. mb. I lakuar, i harkuar, i përkulur.
9. përd. ndajf. Me kokë e këmbë bashkë, si lëmsh, kutullaç. U mblodh kular.

e cila në asnjë mënyrë nuk vjen nga latinishtja "collare", që domethënë vetëm /qafore/!
Madje edhe latinishtja "collum"(qafë) vjen nga po e njëjta rrënjë e ilirshqipes, sepse tregon mundësitë lëvizëse të qafës,
(siç kanë vërejtur me të drejtë Fik-u dhe Duden-i, ndonëse këta nuk përtojnë t'ia zgjasin vetes rrugën duke kaluar kot së koti për nga "kar" e "kvar", ku gjithsesi e para është po ilirshqipja karro/qerre/qerthull/*kjarkull, etj., por nuk ka fare lidhje me rrënjën *kul-).

Per fjalen ngjale, te tere etimologjite e dhena deri tani, une i quaj te gabuara, sepse rrenja e saj eshte Jal ose ial pjesa (e)ng - jale eshte parashtese,ne ate moment iliri dhe anglosaksoni eel '' ilir. ial ,jal '' ne mos e paten huazuar,qene i njejti popull.

Vështrim me vënd

eel (n.)
Old English æl, from Proto-Germanic *ælaz (cognates: Old Frisian -el, Middle Dutch ael, Dutch aal, Old Saxon and Old High German al, German Aal, Old Norse all), of unknown origin, with no certain cognates outside Germanic

edhe mua më ka bërë përshtypje, por e kam të vështirë ta shoh të shkëputur pjesën -al nga rrënja nj-/nkj-/ngj-/gh-, sepse e vetme nuk tregon rrëshqitje apo ngjitje. Ndoshta ndoshta, e vetmja gjë që mund të tregojë rrënja al-, në lidhje me ngjalën, është gjatësia e kësaj gjallese. Nuk përjashtojte që një trajtë dialektore e ilirishtes, mund të ketë qënë *jal, ose edhe *jiil, por thjesht nuk e shoh si pararendëse të trajtave të tjera, sepse në shumë raste ka një bashkëkohësi trajtash, qofshin edhe shumë të ndryshme nga njëra tjetra.

Bukuria e asaj që thua pa, qëndron tek fakti që shpjegon shkëlqyeshëm vëllazërinë e Gal-it, Kelt-it dhe *Jilir-it!!!
sepse që të tre emrat, atëherë mund të kenë lidhje me ghalën-nkjelën-njiilën,

siç tregon edhe rrënja e emrit të Enkelëve që duket se lidhet pashmangshmërisht me atë të Keltëve dhe Galëve, madje duket gati sikur Enkel≈Aenkël≈Angël

ndryshe nga shpjegimi zyrtar

Angle
member of a Teutonic tribe, Old English, from Latin Angli "the Angles," literally "people of Angul"

Ku gjithsesi edhe ajo "Angul" mund të jetë një ngulim i hershëm iliroshqiptar!

[rrëqebull]

`për-kul` (e cila përbëhet nga rrënja kuptimore ul, e mbështjellë nga dy trajta parashtesore për- dhe k-), rrënjë të cilën e gjejmë fare qartë tek `kular`

nga B. Dema:


E gjejmë edhe tek fjala brryl, bëryl, brul, etj:


dhe pa dyshim është një rrënjë që i ka kaluar latinishtes, me gjithë popullatën ilire që ka shkuar është vendosur e ka themeluar vendbanime në gjithë siujdhesën italike,
sepse është në rrënjë të fjalës ulna e cila është trajta më e lashtë dhe është krejt Shqip
{me metatezë: *ulna > *ullna > llâna/llëra
[sikurse ylber > lëbýr (që domethënë edhe cipë e hollë, edhe ylber; B. Dema e përmënd në trajtën `lbyr`, pa /ë/)]; ndryshimin L><LL e shohim edhe sipër tek brul >< brull, siç thotë e Pokorni «common alb. shift l > ll»
i cili përmënd edhe ndryshimin «common alb. shift lu > ll» me anë të cilit mund të mendonim edhe një
ndryshim ulna > lúna > llâna;
yl >< ly, e kemi për shëmbull tek:
).


Ja edhe trajta e "greqishtes":

Gr. ὠλένη `Ellenbogen', ὠλήν, -ένος ds.; ὠλέκρᾱνον

ὠλέκρᾱνον = ulëkranë ! Krejt ilirshqip edhe kjo !


Një ndryshim i veçantë i shqipes është edhe ai L >< NJ
nga ku kemi:
ulur >< unjur
ose, sipas fjalorit të Demës:
ngul >< kul >< kunj, e cila nga ilirshqipja i ka kaluar latinishtes si "cuneus", dhe assesi e kundërta!!!

***

Nuk përjashtojte që një trajtë dialektore e ilirishtes, {për ngjalën} mund të ketë qënë *jal, ose edhe *jiil

dhe emri i njilës e dëshmon këtë

NJILË f. sh. zool.
Lloj peshku i ujërave të ëmbla, i ngjashëm
me krapin e me kokë të mprehtë si të ngjalës,
me kurriz të murrmë, me bark të bardhë e me pika,
që e ka mishin të shijshëm, por me shumë hala.


Shumëtrajtshmëritë:
njilë >< jilë >< *ilë
apo:
njalë >< jalë >< *ial, siç ka thënë edhe Bardusi,
janë më se të mundshme për Shqipen;
një rast i ngjashëm dëshmues është ky:
nijë >< ijë (nga fjalori i Demës)

[bardus]

Reqebull ,me duket shume i drejte trajtimi i rrenjes *ul > kul, shkul ; ngul ;perkul ; bërryl ,dhe qe eshte njera nga ato gjenerueset primitive njerrokshe te ruajtura ne shqip ,une vetem po shtoj disa trajta te tjera si per shembull dial. unj ,ungj ,urdh.ungju! ; kulihu ,kulihum ''headfirst,down'' Mann ; KULIHUM ndajf.Kryengulthi,si dhe te helenishtja qe mendoj se hyjne nen *ul > OD.4.414 κατευνηθέντα ''lay down'', ku υνη ''unj'' ; sikur folja shkul ,σκυλεύω ''strip'' ; σκύλμα ''hair plucked out'' ose ἄσκυλτος- not pulled about, ''pa shkultes'' . Nje perdorim interesant tek Homeri dhe qe i afrohet me shume shqipes *ul- ,οὖλε ὄνειρε- evil Dream, 'ëndërr e ulët,e keqe ',te tjera ἀποσκύλλω 'pull, tear off' ;ὕπα-υλος ''under'' - hupa[humb] - ulës ;


Te shohim ndonje edhe nga latinet por desha te them se, vetem ne shqip gjendet e paster rrenja *ul .

- iulus 'down' i ulur ,vehet re edhe perdorimi i nyjes shquese i qe nuk e di se cfare kerkon atje ne latinisht ,njesoj edhe tek ieiunus 'hungry' , 'i unët, i uritur'.
- culta 'fields of grain', - mbjellja eshte dhene si 'ngulje' dhe cultor 'a cultivator, tiller' ,
- auscultatio 'A listening' 'aus - cultatio , vesh -ngulje '.
-sculpo' to carve' ,'shkul'
-succultro 'to cut up with a knife', ne shqipe sike'thike' - ngulje
-tulisset,had befallen,'tulat = t` ulat',TULATEM;
-ulna'the elbow' nga ul ,-na prapasht.


Tek fjala ngjalë , mendoj se kemi te bejme me nje rrenjë, * jal ose *ial ose *aal dhe pate te drejte kur dyshove se ''nuk tregon rrëshqitje apo ngjitje'' ,sepse mendoj se tregon nje mbështjelle, përdredhje , ku per ta argumentuar nje here tjeter, solla fjalen Spartane jalips 'sandale' e njejte me Laben gjalmë [ < jal],dmth nenkuptohet si lidhëse, qe përdridhet, prandaj edhe fjala opingë eshte nen te njejten rrafsh kuptimor si o-peng ,peng 'qe mberthen' dhe forma me e vjeter eshte apangë, sic thuhet akoma ne dialekt dhe lidhet me fjalen ,pe,peri,peni dhe ne Dorian pan,pra te tera si Spartan jalips = Laberishte gjalmë dhe apanga jane shqyp LIDHËSE, perdredhese.

Kete rrenjen *jal ,jam munduar ta lidh po ne kete teme edhe me fjalen DiJal 'diell' dhe 'djale', ''A son of the fourth Sol ; Ĭālysus- = Ἰάλυσος '' at Rhodes, afterwards in Rome.

Tek barazimi i bukur qe ke bere me lart per bijte e Polifemit , Kelt - Gallia - do te rendisja Gjalë [ Mann] per ngjalë 'Enkelejtë'.

[rrëqebull]

- iulus 'down' i ulur ,vehet re edhe perdorimi i nyjes shquese i qe nuk e di se cfare kerkon atje ne latinisht ,njesoj edhe tek ieiunus 'hungry' , 'i unët, i uritur'.
- culta 'fields of grain', - mbjellja eshte dhene si 'ngulje' dhe cultor 'a cultivator, tiller' ,
- auscultatio 'A listening' 'aus - cultatio , vesh -ngulje '.

Shpjegim i shkëlqyshëm.

i-ul(us) pa dyshim se është sipas ndërtimit mbiemëror të Shqipes, dhe duhet dalluar nga Iulus/Iulo = Ylli/Yllo, i biri i themelusit iliroshqiptar të Alba Longës:

gens Iulia/Julia = fisi i Yllaj-ve

Shpjegimi yt i "auscultatio" është shumë i saktë, atë që Albano ''latinët'' e thoshin 'vesh-kul-toj' (=i ngul veshin dikujt), ende thuhet në Shqip «i vë veshin» dikujt.

Këtu kemi rrënjën e fjalës kultesë < kujtesë. Pra edhe kulti nuk është gjlë tjetër veçse `kujti`: kujtimi, trashëgimia, doket, gjithçka që na kanë lënë të parët dhe që e kujtojmë, nderojmë dhe trashëgojmë brez pas brezi.
Pra, jo vetëm që Kultura Shqiptare është themeli i qytetërimit, por edhe vet fjala `kulturë` është Shqip!, dhe do të thotë `e nguliturë`= e kujtuarë.
Edhe prapashtesat "latine" -ur/-tur janë veçse një motërzim i prapashtesave (mbi)emërndërtuse -ar/-or/-er/-ër/-tar/-tor/-ter/-tër dhe janë që të gjitha ilirshqip.

-sculpo' to carve' ,'shkul'

Rrënjën e ngul/shkul nuk e shoh më të thjeshtë se vet këto folje. Për mendimin tim `ng/k`-ëja është pjesë e domosdoshme e rrënjës së kësaj foljeje.
Po kështu edhe "sculpo" e shoh më tepër në lidhje me foljen shkëlfit (f >< p; ë >< u). Mund të ketë lidhje edhe me `skalit`, por e shoh të gjithën si rrënjë, sepse pa pjesën shk-/sk-, pjesët -ul(p)/-ël(f)/-al nuk e pasqyrojnë kuptimin e këtij veprimi.

Tek "succultro" pjesa "su-" mundet të jetë e barabartë me përfuqizuesin e Shqipes `so-`, si tek sokëllas(so+këllas),
sepse rrënja fjalore është "culter"

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/mor ... or=arbiter

që mbijeton tek fjala:
KULTERE
Hullitë e gërryera në një gur a në shkëmb
nga veprimi i ujërave.

-tulisset,had befallen,'tulat = t` ulat',TULATEM;

Mundet të kenë lidhje me -ul- këto dy folje sepse edhe Dema e shpjegon kështu: «tulatë = me ulë kryet me u palitë» (palue/palosë).

Ajo "tulisset" ngjan e çuditshme, me shikim të parë, por na dëshmon edhe një herë më shumë se në rrënjë të latinishtes është ilirshqipja! deri edhe ne folje-ndërtim!
Pjesësa "isset" është e njëjtë me Shqipen `-ishte/-ishët`!
Pra tul-isset = t'ul-ishte = ishte dhënë/sjellë/shpënë (sepse "tulisset" është mënyra lidhore e foljes "fero" (='bjerë'/prurë).
Pjesa `t'ul` ndoshta ka të bëjë me mënyrën se si uleshin/jepeshin/vendoseshi dhuratat përpara vatrës, hijerores, etj.

-ulna'the elbow' nga ul ,-na prapasht.

Saktësisht. Krejt Shqip i gjithë fjalëndërtimi, si tek `gërrana` (rrënja e foljes gërryej + prapashtesa -na)

Tek fjala ngjalë , mendoj se kemi te bejme me nje rrenjë, * jal ose *ial ose *aal dhe pate te drejte kur dyshove se ''nuk tregon rrëshqitje apo ngjitje'' ,sepse mendoj se tregon nje mbështjelle, përdredhje , ku per ta argumentuar nje here tjeter, solla fjalen Spartane jalips 'sandale' e njejte me Laben gjalmë [ < jal],dmth nenkuptohet si lidhëse, qe përdridhet, prandaj edhe fjala opingë eshte nen te njejten rrafsh kuptimor si o-peng ,peng 'qe mberthen' dhe forma me e vjeter eshte apangë, sic thuhet akoma ne dialekt dhe lidhet me fjalen ,pe,peri,peni dhe ne Dorian pan,pra te tera si Spartan jalips = Laberishte gjalmë dhe apanga jane shqyp LIDHËSE, perdredhese.

(Po, e gjeta se ku e ke përmëndur: viewtopic.php?f=82&t=789&p=38738&hilit=jalips#p38738)

Nuk dua të them se kemi mendime të ndryshme, sepse unë s'kamte bindje përfundimtare në lidhje me këtë çështje mirëpo
edhe pse pa dyshim që ka (pas) ndonjë trajtë dialektore *jal (për ngjalën), nuk e shoh si rrënjë pararendëse nga e cila kanë dalë të tjerat.
Pjesën *gh/*ngj/*nkj e shoh si të domosdoshme tek fjala `ngjalë` prandaj, edhe pse kjo që thua tinë: që rrënja *jal do të thotë //perdredh,lakoj//, mund të jetë më se e saktë, për mua gjithsesi s'ka lidhje me /ngjalë/ më shumë se sa folja ngjis/ngjesh. Madje nuk përjashtoj që të ketë lidhje edhe me `gjalpë`, për faktin e rrëshqitjes.
Por të gjitha këto i themte thjesht si parashtrim për përsiatje të mëtejshme, jo si gjetje të sigurta.
Këndvështrimin tënd besoj se e kam kuptuar dhe gjithashtu do e mbajte parasysh.

Gjermanikja "al", edhe pse pa asnjë dyshim është trajta më e lashtë e gjuhëve gjermanike, mund të jetë trajtë prëfundimtare nga njalë > jalë > al për sa më përket, dhe jo trajtë nistore e ilirshqipes.

Njëkohësisht, nuk shoh arsye të lë mënjanë edhe mundësine tjetër, të cekur edhe nga Pokorni:

Root / lemma: angʷ(h)i- : `snake, worm, *fish' derived from an extended Root / lemma: anĝh- (*henĝh-): `narrow, *press'
Material: Lat. anguis = lit. angìs (f.), Old Prussian angis ` serpent, snake

Pra:

Gjithashtu, për mendimin tim edhe ἔχις//ἔχεις është pa dyshim ilirshqip, e lentuar me anë të foljes ngjis(h), me gjithë shumëkuptimtmërinë e saj, e cila ka dhënë *gjishë (=kafshë që ngjishet [me tokën kur lëviz, etj.] ose: kafshë që mund të ngjeshet si të dojë).

ku padyshim "anguis" është marrë nga ilirshqipja *ngush, e ruajtur tek `ngush-të`, e cila me metatezë ka dhënë `angësht`, të cilën e kanë huazuar latinishtja si "angustus", lituanishtja si "añkštas", etj.

pra këtu kemi një dëshmi më se të qartë të drejtimit të huazimit, i cili është, si në shumicën dërrmuse të rasteve, nga ilirshqipja tek gjuhët e tjera, dhe në asnjë mënyrë e kundërta.

Domethënë që ngelet edhe mundësia që /ngje-lë/ të vijë nga /ngje-sh/, thjesht duke këmbyer prapashtesën (sikurse fla-s > fja-lë, 'zdra-j' > zdra-lë, etj.)

Për fjalën ἦλιψ kam po aq dyshime. Nga një anë më duket se ka një farë përkimi tingullor me `lidhëse`, ose nëse ashtu siç e ke shkirmësúar tinë: "/jalips/", është e saktë, atëherë mund të ketë lidhje edhe me

JELE
Tufa e qimeve të gjata që ka kali në qafë

çka do dëshmonte se kjo nuk është huazuar nga turqishtja.

por puna është që tek ''Perseusi'' e shpjegojnë në lidhje me trajta të tjera

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/mor ... prior=o%28

ἀνήλιπος - ἀνήλῐπος - Dor. ἀνάλ-, ον, barefoot, v.l. for νήλιπος, Theoc. 4.56. [/url]

http://perseus.uchicago.edu/perseus-cgi ... Id.%204.45
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/mor ... 0&prior=on
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/tex ... nh%2Flipos

çka nxjerr në pah edhe trajtat νήλιπος / νάλιπος

ku pjesëzat νή / νά janë mohore, porsi tek ἀνυ-πόδητος = pa-podëtëse = pa-podëtse = pa-potëse = pa-potse = pa-puçe (='mbathen në vënd të këpucëve') .

ἀνάλιπος·
"ἀνυπόδητος" Hsch.α 4327 (u.l. de νήλιπος Theoc.4.56 ap. crít.).
http://dge.cchs.csic.es/xdge/%E1%BC%80% ... F%82%CE%87

Pra edhe ἀνήλιπος, nëse heqim pjesën mohore ἀνή, duhet të na dalë λιπος = *lëposh (*llaposhë, lloj këpuce e bërë nga lëkura e shtazëve), ndoshta me të njëjtën rrënjë si:

LEPITKË
1. Heqël, sheshje. Lepitka grash. Lepitka
lëkure. Një palë lepitka. Mbathi lepitkat.

dhe

LËPUSHË f.
4. Gjethe e madhe në trajtë llape.

sepse në mënyrë të tillë bëhen opingat.

Shpjegimi që u ke bërë opingave në lidhje me perin më duket më se bindës.
Nga:
PENJTË mb.
Që është bërë me pe, prej peri. Stoli e penjtë.

mund të ketë kaluar në `penjkë > openjkë > opengë/opangë/opingë

[Mallakastrioti]

Zotat e lashte dhe rendesia e tyre , Gjuha Shqipe "çeles" shpjegues racional.

Ne lashtesi, kurresesi nuk mund te pranojme tezen qe, Zotat kryesore, te cilet adhuroheshin prej popullsive te lashta, te mund te ishin te njesuar, apo thene me mire, te ishin dhe kishin te njejtin emer nder keto popullsi.
Ne se do merrnim si shembull Zeusin Dodonas, si nje nder Zotat me te lashte, jo vetem ne Gadishullin Ballkanik te lashte, por edhe me gjere, pra duke perfshire edhe Egjeun apo ishujt Joniane te Azise se Vogel, do arrinim ne perfundimin qe ky Zot i Lashte Pellazgjik ne nje fare menyre kishte arritur tu "sherbente" ketyre popullsive . Sipas mitologjise ky Zot lind pikerisht ne Dodonen e lashte (ku vendndodhja e kesaj se fundit eshte gjithsesi objekt diskutimi). Ky Zot, pra Zeus, sikurse gjithe Zotat e tjere te cilet adhuroheshin prej popullsive te tjera, ka qene perhere ne lufte per "supremacine e vet". Qe te sjellim nje shembull sa me konkret, mbeshtetemi pikerisht ne Testamentin e Vjeter (Dhjaten e Vjeter), pra çka ndodhte kur perplaseshin dy popullsi antagoniste. Izraelitet e lashte (Hebrenjte), sipas Shkrimeve te Shenjta, ne perplasjet e tyre me Egjiptianet e lashte, e shihnin kete antagonizem jo vetem si nje perplasje popullsishe, por edhe perplasje midis dy Zotash, pikerisht ate Hebraik me emrin Yehovah/Jehova, kunder vet Faraonit i cili per popullsite egjiptiane misheronte vet Zotin mbi Toke. Pra, kishte te bente edhe me nje lufte jo vetem njerezore-tokesore, por edhe lufte supremacie midis Zotash.
Ne Librin e Eksodit, ndeshim pikerisht 10 plaget kunder Egjiptit leshuar prej Zotit Hebraik ku njeri nder ndeshkimet me te egra ishte pikerisht:

"«Tu dirai al Faraone: Dice il
Signore: ‘Israele è il mio figlio primogenito’.
Io avevo detto: ‘lascia partire il mio figlio,
perché mi serva!’. Ma tu hai rifiutato di
lasciarlo partire. Ed ecco: io faccio morire
il tuo primogenito!» (Eks 4,21, Kapitulli 7-10)."

Pra, siç shohim qarte, kemi nje perplasje midis vet Zotash. Por, le te vijme ne rastin e Zeus Dodonas. Zeus ne nje fare pike te rrjedhes se historise njerezore, huazohet apo merret prej popullsishe te mevonshme (te cilat do quheshin greke), transformohet dhe pershtatet sipas deshirave apo kerkeses se ketyre popullsive. Romaket e lashte kete Zot (pra, Zeus) e huazuan gjithashtu, por eshte interesant fakti qe ia ndryshuan emrin duke e quajtur fillimisht "Jovis Jupiter" ku "Jovis", sipas mendimit tim, eshte pikerisht emri izraelit per Jehova dhe Jupiter("Jovis Jupiter"), ndoshta, eshte gjeneza origjinale e ketij Zoti, pra Zeusit te Dodones, ku edhe ky emertim i fundit huazohet prej Romakeve. Tek e fundit Romaket huazuan gati gjithçka prej atyre periudha te lashta te cilat sot mbartin emertimet perkatese si "arkaike", "klasike" ,""hellenistike" etj.
Nje interes te veçante ne kete pike, sigurisht do na i ofronte gjuha shqipe, e cila mbart disa fjale te cilat kane nje lidhje te drejteperdrejt me kete Hy (Zeusin) paragrek e pararomak (shih imazhin e bashkangjitur). Jane me teper interes fajelet shqipe te cilat, per mendimin tim, lidhen drejte per drejt me kete Zot te lashte dhe permendim ketu disa, ku sigurisht ato me joshese apo me me teper interes do ishin vet fjala "Zot" si dhe ajo "Perendi":

DITË f.
1. Koha kur lind dielli e derisa perëndon, koha që kur gdhin e derisa ngryset; drita e diellit gjatë kësaj kohe;

DRITË f.
1. vet. nj. Tërësia e rrezeve dhe e energjisë që lëshon Dielli a një trup tjetër i zjarrtë

DIELL m.
Trupi i zjarrtë qiellor që gjendet në qendër të sistemit tonë planetar dhe që është burim drite e ngrohtësie. Drita dhe ngrohtësia që lëshon ky trup qiellor; rrezet e këtij trupi qiellor. Diell i ngrohtë (përvëlues, i nxehtë, i fortë, verbues).

PERËNDIM m.
1. Ulja e Diellit ose e ndonjë trupi tjetër qiellor poshtë vijës së dukshme të horizontit në anën e kundërt të lindjes; pamja e natyrës dhe drita kur perëndon dielli; koha kur perëndon dielli.
---
Konkluzion.

Sipas shembujve te mesiperm, jo vetem dukurite natyrore nder shqiptar lidhen drejt per drejte me Hyun e Drites, apo Diellit, por sot per sot vetem ne shqip keto fjale ndeshen gati ne nje menyre te drejte per drejte me ato te mijra viteve me pare. Sigurisht qe shqiptaret nuk pretendojne te jene i vetmi popull qe adhuronte kete Hy Pagan te lashte, sikurse nuk pretendon qe gjuha shqipe te jete e vetmja qe mbart keto fjale te lashta, por ne se nder popuj te tjere ndodhi nje transformim si dhe nje asimilim dhe zhdukje e ketyre gjurmeve te lashta (pikerisht lufta midis Zotave, pra Zotit Monoteist kunder atij Pagan ne kete rast), nder shqiptar dhe guhen shqipe kane mbetur ende te gjalla si mitet e lashta ashtu edhe lemat apo fjalet e lashta e nje gjuhe e cila flitet prej nje populli "enigmatik" ( i cili ka bere dhe vazhdon te beje me dhimbje koke çdo studiues qe merret me shqiptaret dhe shqipen.)
-----
(Imazhi i bashkangjitur shkeputur prej vepers me titull "Dizionario etimologico comparato delle lingue classiche indoeuropee ...", f.229, viti 2003, autor Rendich Franco )
-----------------------------------------------------------------------

[ALBPelasgian]

Se leksema ilire *sal shenjon kripen, kjo eshte nje gje e ditur kahere. Prej saj jane ngjizur plot emer-vende si ; Salapia dhe Salapitani qe lidhen me fisin ilir Selepitani, mesap. sallihi e plot e plot shembuj te tjere. Teksa persiatja mbi kete rrenje, mendja me shkoj tek fjala shqipe ''shëllirë'' qe nenkupton uje i kripur, dicka pergjithesisht me shije dhe perberje te njelmet; toke e shellirte. Eshte e pamundur qe romanistet te mos vonohen per ta nxjere kete si nje tjeter huazim latin ne shqip: alb. shëllirë < lat. sallre 'salzen'.

Dua edhe mendimin tuaj vellezer sa eshte i mundshem brenda ligjesise fonetike kalimi i nje te supozuare *sal ne shqip. shëllirë? Ju lutem ta ilustroni me shembuj!

Nga kendi morfologjike mund te them me plot siguri se asaj i eshte perngjitur prapashtesa -irë (ose ne geg. -inë), ashtu si tek rrëpinë-rrëpirë, errësinë-errësirë, tretësinë-tretësirë, kalbësinë-kalbësirëetj.

Mendimi im fillestar eshte se kjo fjale nuk i ploteson kushtet per t'u cilesuar tamam huazim, aq me pak latin, kur dihet qe iliret jane ata qe e shprendane kete fjale ne Gadishullin Apenin, prej nga e moren me vone edhe italiket.

[rrëqebull]

Nga kendi morfologjike mund te them me plot siguri se asaj i eshte perngjitur prapashtesa -irë (ose ne geg. -inë), ashtu si tek rrëpinë-rrëpirë, errësinë-errësirë, tretësinë-tretësirë, kalbësinë-kalbësirëetj.

Për këtë edhe unë s'kamte as dyshimin më të vogël.



Për sa i përket pjesës `shëll-`,
përkimin me *sal nuk do e shinja aspak problematik, por, jam i prirur t'i japte shumë herë më tepër epërsi një shpjegimi tjetër, që është si vijon.

Ke përmëndur një fjalë kyçe për këtë çështje: fjalën njelmet .

Nëse e zbërthejmë, për mendimin tim, rrënja e pandashme kuptimore e fjalës del se është \*el\.

Nëse marrim fjalën shëllirë, edhe këtu, rrënja kuptimore e pandashme më tej, për mendimin tim është \*ëll\.

Nga e marrte sigurinë për ta thënë këtë. Nga kjo fjalë e vjetër e Shqipes:


dhe nga trajtat ilirojugore:


Pra rrënja kuptimore, për mendimin tim nuk është *shëll-/*sal-, por është \*-ëll-\\*-el(l)-\\*-all-\, që ndoshta ka lindur sepse kur shqiptonet, duket sikur po tregonet pjesa e gjuhës që ndjen shijen e kripur. (sikurse tek fjala `thartë`, ku th-ëja nistore tregon shijen e athët që të «mbledh gojën») {të gjitha këto tregojnë se sa e përkryer dhe mjeshtërisht dukuri-shprehëse është Gjuha Jonë Shqipe!}

Pra tek ngjelmët - njelmët - shëllirë - gjellë - jalli kemi të bëjmë, për mendimin tim, me parashtesat sh-/gj-/ngj-/nj-/j- plus rrënjën kuptimore *-ëll-/-el(l)-/-all-.

Për mendimin tim nuk është e thënë që S-ëja e fjalës Salapia të ketë prejardhje nga GJ-ëja apo anasjelltas.
Thjesht janë parashtesa të ndryshme.

{Një shëmbull që mund të ndihmojë për ta dalluar SH-ën tek fjala shëllirë jo si pjesë rrënjësore, por thjesht si parashtesë, është mbiemri:

SHULMË mb.
I sheshtë, i drejtë, pa të përpjeta e të
tatëpjeta. Udhë e shulme. Vend i shulmë.

ku natyrisht rrënja kuptimore është /-ul-/.

Fjala /shulmë/ përbën shëmbullin pasqyrues më ndihmues në këtë rast
për të dalluar që trajta ilirojugore ἅλμη ësht e njëjtë me njelmë
sepse janë të ndërtuara sipas rregullave të Shqipes, me prapashtesën mbiemërndërtuse -më
(si tek /i tutje-më, i shkëlqar-më, i përkor-më, etj./).


Pra, përsëri, teoria (lexo: broçkulla) se paskemi të bëkemi me "huazim nga latinishtja, nga kjo apo nga ajo gjuhë" është qesharake sa më s'ka.
Në dritë të sa më lartë, për mendimin tim edhe fjala `ishull/ishëll` ësht Shqip, dhe i ka kaluar latinishtes si "insula" shumë më vonë.

{{Një gjë veçanërisht kureshtjekallëse, që 'përpajnohet' nga kjo çështje është edhe lidhja midis ngjelmët/njelmët dhe ngjalë/ngjelë/njelë.
Ngjashmëria është e lartë, dhe kanë një fushë përputhshmërie kuptimore të gjërë aq sa mjafton për të vënë në dyshim që të jetë thjeshtë një rastësi.

Pokorni e thotë qartë:
<< angʷ(h)i- : `snake, worm' derived illyr. *nsala `eel' [later alb. (*encheleae > *ensala) ngjalë `eel'], then from the intermediary illyr. root *nsala `eel' derived Root / lemma: sal- : `salt; salty water' >>

Duhet pasur parasysh.
Por e përsëriste që për mendimin tim në kët rast GJ-ëja nuk e ka prejardhjen nga S-ëja apo anasjelltas.
Thjesht janë parashtesa të ndryshme për fjalë të së njëjtës fushë kuptimore}}

[rrëqebull]

Pyetja që mund të bëjë dikush është: përse atëherë kripës i themi kripë dhe jo 'ëll' ?
Përgjigja është shumë e thjeshtë për mendimin tim. Rrënja \ëll\ ka të bëjë me shijen e kripur,
ndërsa fjala /kripë/ është vet lënda, kokërrizat e kristalta të kripës.
pra është si të thuash 'e ëmbla dhe sheqeri', ose 'e tharta dhe uthulla'.