Ancient Greek - Albanian Lexicon

[Zeus10]

Shume e sakte kjo Bardus. Une deshiroj te riprezantoj nje emer/folje shume domethenese :
εὐχῆ--lutje zotave
qe ka kete dukuri. ε-ja i eshte shtuar termit original hy-u=zoti, e-hyu dhe pas nje metateze ky kombinim na ka dhene nje kuptim te ri: e/i lutem hyut~lutje.
Ka nje duzine me folje "greke" qe perdorin kete fenomen, per te na dhene leksikun e "ri', qe dallon "greqishten e vjeter" nga shqipja.

[Zeus10]

Kjo eshte nje fjale qe I perket leksikut te greqishtes dhe une mendoj se ka te bej me kuptimin: i shpejte, I rrufeshem.

[Zeus10]

Ne ate qe ne e therresim "Greqishte e Vjeter", nje shprehje shume interesante eshte dhe :
σπεύδω qe ne anglisht e perkthejne sipas fjalorit LSJ perkthehet: set going, urge on, hasten
ne shqip: "nxito"
Folja jokalimtare ne ate gjuhe, do te ishte: σπευδειν

Por kjo shprehje, eshte shkronje per shkronje shprehja shqipe SHPEJTO, ne menyren urdherore:

SHPEJTOJ kal.
3. shih NGUT 2. Mos e shpejto!
5. jokal. Përpiqem të mbaroj një punë sa më shpejt, nxitoj. Kush shpejton, fiton. fj. u. Shpejtoni, se jemi vonë (s'kemi kohë).

qe ka dhene dhe ndajfoljen shpejt:

SHPEJT ndajf.1. Në mënyrë të shpejtë, me shpejtësi (për diçka që lëviz); duke përshkuar një largesë të madhe në pak kohë; kund. ngadalë. Eci (vrapoj) shpejt. Kaluan shpejt. Fluturon shpejt. Rrotullohet shpejt. I punonte zemra shpejt.
2. Brenda një kohe a një afati të shkurtër, në pak kohë; menjëherë; me nxitim; kund. ngadalë. Vishem (lahem) shpejt. Punon (ha, fle, lexon) shpejt. U përgjigj shpejt. U shërua shpejt. Është rritur shpejt. U vyshkën shpejt. E mbaroi shpejt. E zgjidhi shumë shpejt. E kuptoi (e mësoi) shpejt. Beson (nxehet, ulet, bindet) shpejt. I shkoi inati shpejt. Më shpejt se koha.

Natyrisht, ashtu sic kemi argumentuar me pare
δ =t-në e shqipes, dy tinguj qe ndryshojne vetem nga forca e zerit.
Kjo fjale ishte nje surpize per mua duke e shtuar ca si shume fjalorin e perbashket greqishte e vjeter-shqip.

[Zeus10]

Nga kuptimet e shumta te zanores /E/ ne shqip, po vecoj rastin kur perfaqeson nje peremer vetor.

E kujtoj.. ; E kuptoj.. ; E shikoj .. etj.

E njejta trajte e shkurter e /E/ -së gjendet tek Homeri si ἕ .

δέ ἑ κῦμ' ἐκάλυψεν ' dhe kumja e kallëpsi ' ;
Fjala kume tek Homeri eshte valë , dallgë .

καί ἑ φύλασσε- and look after him etj.

οὐδέ ἑ μήτηρ - as e ëma

Rasti tjeter, kur zanorja /E/ perdoret si nyje e perparme shquese :

ἑ κακὴ , e keqja

Duhet te theksoj se keto perdorime te zanores /E/ jane vetem te Homerit tek Iliada dhe Odiseu dhe nuk gjenden tek te tjeret.

Bardus, nje shembull tjeter per kete do ishte folja:
ἐρέσσω, qe eshte shume e ngashme me shqipen: (me u) rreshtu
ἐ-ja qartazi eshte trajta e shkurter qe thoni ju : e rreshtoj

[Zeus10]

Ka mundesi Zeus , duhet pare a i pershtatet zanores - u - ,'' (me u) rreshtu'' edhe ne raste tjera.

Jo, jo, po thosha qe ajo eshte trajta e shkurter "e" e shqipes

Kur Hermes/Thoti krijoi gjuhen qe flasim sot (sipas Platos), ju desh te emeronte Detin dhe Dheun , ja se si aresyetoi ai ne ate vije ndarese nepermjet foljes ndaj :

Edhe mua me kishte rene ne sy afersia e fjaleve dhe & d(h)et

διαιρώ

Po Bardus, kjo folje eshte njesoj si ne shqip me da=te ndash , kurse emri eshte ndarje .
Duket sikur foljet e GV, I perkasin nje forme arkaike te shqipes.

NDARËS mb.Që shërben për të veçuar dy pjesë ose dy gjëra midis tyre. Mur ndarës. Shenjë ndarëse. Kufi ndarës. Vizë ndarëse. gjuh

[bardus]

δέ ἑ κῦμ' ἐκάλυψεν ' , Homer

dhe kumja e kallëpsi '( e mbuloi ,e perfshiu) ;

Fjala kume tek Homeri eshte valë , dallgë .

Meqe e permenda me pare fjalen κῦμ' te Homerit ', ne shqip 'kume' , po sjell edhe ato qe na ka dhene N.Gazulli rreth kesaj fjale , e cila edhe pse kuptimin kryesor e ka si dicka e ngritur ,e fryre ,e enjtur etj. eshte perdorur vetem nga Homeri si vale ,dallge njesoj sic shpjegohet nga Gazulli.E theksoj se keto barazime zhvendosjesh te semantikave origjinale jane edhe me te rendesishme, se tregojne afersi me te madhe mes gjuhes shqipe dhe Homerishtes.

[bardus]

Nje folje e rralle ,e perdorur vetem nga Homeri μιστύλλω ''to cut up meat'', (Hom.deriv. uncertain ).

Perkthyesit e Homerit per origjinen saj thone '' nuk dihet'' ,por duket qarte qe vjen nga fjala mish - dhe eshte perdorur vetem per copetimin e mishit.Fjala mish ne vetvete nuk ka te beje me mishin 'flesh' sic kuptohet sot ,por kuptimi i saj ka qene 'dicka e copetuar, me copa -copa te imta apo mijta' < *mii(h). Ne nje varg te Iliades :

καὶ τὰ μὲν εὖ μίστυλλε ''e coptoi mire mishin''

Hesychius ka dhene edhe μιστϋλαι ' τεμεϊν κόψαι, μερίσαι, εις μικρά διελεϊν κρέα ' ,'ndan , copeton,pjeston mishin ne copa te vogla '.

Nga L.Arbanas folja mih jepet si tmish qe e ploteson edhe kalimin mih > mish.Ashtu sic e ka perdorur Homeri kete folje, ne shqip do te na duhej ta rindertonim si mish-toj.

[Zeus10]

Nje folje e rralle ,e perdorur vetem nga Homeri μιστύλλω ''to cut up meat'', (Hom.deriv. uncertain ).

Perkthyesit e Homerit per origjinen saj thone '' nuk dihet'' ,por duket qarte qe vjen nga fjala mish - dhe eshte perdorur vetem per copetimin e mishit.Fjala mish ne vetvete nuk ka te beje me mishin 'flesh' sic kuptohet sot ,por kuptimi i saj ka qene 'dicka e copetuar, me copa -copa te imta apo mijta' < *mii(h). Ne nje varg te Iliades :

καὶ τὰ μὲν εὖ μίστυλλε ''e coptoi mire mishin''

Hesychius ka dhene edhe μιστϋλαι ' τεμεϊν κόψαι, μερίσαι, εις μικρά διελεϊν κρέα ' ,'ndan , copeton,pjeston mishin ne copa te vogla '.

Nga L.Arbanas folja mih jepet si tmish qe e ploteson edhe kalimin mih > mish.Ashtu sic e ka perdorur Homeri kete folje, ne shqip do te na duhej ta rindertonim si mish-toj.

Ndonjehere perkthyesit, gjenden para fjaleve qe nuk ja u dine kuptimin. Ndoshta μιστϋλαι ka kete kuptimin e meposhtem, pas trajtimit te diftongut αι=e

TUL m.1. Pjesa e mishtë e trupit të njeriut a të kafshës, pjesë e butë dhe e mbushur e mishit; copë mishi pa kocka. Tuli i këmbës pulpa. Tuli mishi i grirë. Buzë me tul. Është gjithë tul është i shëndoshë. I varen tulet i varen mishrat. I bëri gjilpërë në tul.
T'u bëftë tul (gjak) e dhjamë! ur.
2. Pjesa e butë e bukës brenda kores, copë buke pa kore. Tul buke. Ishte rritur me tul simiteje ishte rritur me të gjitha të mirat.
3. Pjesa e butë dhe e lëngshme e pemëve ose e perimeve nën lëkurë, pjesa e mishtë pa bërthamat dhe pa lëkurën; mishi i pemëve. Tul i butë. Tuli i mollës (i dardhës, i pjeshkës, i kumbullës). Tuli i domates. Tuli i shalqinit. Pemë me tul. Speca me tul.
4. Pjesa e mishtë e gjethes, e kërcellit, e drurit etj. nën cipën a nën lëvozhgën. Tuli i drurit. Tuli i gjethes.
5. vet. bised. Të ndenjurat. I rëndonin tulet. Ra në tule.
6. përd. mb. I tultë. Mish tul. Është tul.
7. përd. mb. I butë; pjellor (për, tokën). Tokë tul. Dhe tul.
8. përd. mb. fig. keq. I qullët, i ngathët, që s'të kryen punë; që s'ia pret, i trashë; sylesh (për njerëzit). Tul me dy sy copë mishi me dy sy. Ishte tul fare.
* E bëri tul dikë e rrahu shumë, ia zbuti kurrizin. Gjuha është prej tuli fj. u. shih te GJUH/Ë, ~A I. I futi (i shtiu) veshët në tul bëri sikur nuk e dëgjoi dikë; e bëri veshin të shurdhër.

[bardus]

Tek fjalori i Gazullit na eshte dhene folja ndujtë ''lag'' si dhe nje perdorim i saj ''me ka ndujtë shiu'' , folje qe eshte rrjedhe e fjales ujë me parashtesen d - ujë.Homeri tek Iliada disa here ka perdorur foljen δεύω qe do te thote ''wet '' ose ''lag'', pra kemi te bejme me te njejten folje sic eshte sjellur nga Gazulli ndujtë = δεύω .

δεῦε δὲ γαῖαν, - lagu (ndujti) dheun (Iliada)

Trajta te tjera te parashtresuara te helenishtes vjeter, jane edhe ἐπι-δεύω 'moisten', κατέ-δευσας,
ndersa tek latinet e njejta folje eshte shperftyruar si tingo ' to wet, moisten'.

[Zeus10]

Ngandonjehere, "greket e vjeter", "harrojne" te shkruajne vetem ne gjuhen e tyre, por kombinojne ate me nje gjuhe, qe duket pararendese, fjalet e te ciles, duken si shqip. Kjo ndodh ne vargjet e Lukofronit, nje poet "grek" i shek 3 PK

Τον δ', οία δυπτην κηρΰλον δια ατενου
αυλώνος οίαει κνυμα γνμνίτην φάγρον
διπλών μεταξύ χοιράδων σαρονμενον
Γυραiσι δ'εν πέτραισι τερσαίνων πτερά

Ne fjalorin e Little S.J:
πέτρα=rock

Mesa duket autori flet per "gurje dhe shkembinj". Por nuk mendon keshtu perkthyesi i Odisese, kur perkthen rreshtat 500 dhe 507 ne librin 4:

Γυρῇσίν μιν πρῶτα Ποσειδάων ἐπέλασσεν
πέτρῃσιν μεγάλῃσι καὶ ἐξεσάωσε θαλάσσης:
καί νύ κεν ἔκφυγε κῆρα καὶ ἐχθόμενός περ Ἀθήνῃ,
εἰ μὴ ὑπερφίαλον ἔπος ἔκβαλε καὶ μέγ᾽ ἀάσθη:
φῆ ῥ᾽ ἀέκητι θεῶν φυγέειν μέγα λαῖτμα θαλάσσης.
τοῦ δὲ Ποσειδάων μεγάλ᾽ ἔκλυεν αὐδήσαντος:
αὐτίκ᾽ ἔπειτα τρίαιναν ἑλὼν χερσὶ στιβαρῇσιν
ἤλασε Γυραίην πέτρην, ἀπὸ δ᾽ ἔσχισεν αὐτήν

ai e perkthen ate keshtu:

Upon the great rocks of Gyrae Poseidon at first drove him,
but saved him from the sea;
and he would have escaped his doom, hated of Athena though he was,
had he not uttered a boastful word in great blindness of heart.
He declared that it was in spite of the gods that he had escaped the great gulf of the sea;
and Poseidon heard his boastful speech,
and straightway took his trident in his mighty hands,
and smote the rock of Gyrae and clove it in sunder.

Pra ai Gyrae, e perkthen si emer vendi(i pervecem), nderkohe qe nuk tenton ta perktheje ate si mbiemer γυρός=i rrumbullaket. Duke gjykuar nga mbaresat πέτρῃσιν dhe Γυρῇσίν
duhet te jene ne rasen dhanore, keshtu qe Γυρῇσίν (μιν πρῶτα) Ποσειδάων nuk mund te perkthehet Gyrae Poseidon (at first). Pervec kesaj duke eliminuar mbaresen dhe prapashtesen e: πέτρῃσιν arijme tek fjala homerike πέτρῃ~πέτρα=shkemb. Nese veprojme ne te njejten menyre me Γυρῇσίν arrijme tek fjala Γυρῇ=Gurë, qe nuk ka si te jete vecse kuptimi shqip : gurr-ë duke gjykuar nga fakti qe ne rreshtin 507 Γυραίην dhe πέτρην jane te dyja ne rasen kallezore, ndryshe nga çe ka interpretuar perkthyesi: the rock (kallezore) of Gyrae (gjinore).
Une mendoj qe "greket e vjeter", kane pasur dy shprehje te ndryshme per gurin dhe shkembin:
Γυρῇ=gur
πέτρη=shkemb

[rrëqebull]

Për mendimin tim edhe πέτρη, πέτρα [= °petrë, °petra] ka gjasa të jetë ilirishtoShqip nëse ky emër ka lidhje me sibërjen (strukturën) e petëzuar të shumë shkëmbinjve:

PETANOR m. sh.
1. Vend malor i pjerrët, që vjen duke zbritur shkallë-shkallë; shkëmb i madh në breg të
detit a të lumit, me disa shtresa si petë që formojnë sheshe shkallë-shkallë. Qytet i lashtë i ndërtuar në një petanor.

E njëjta gjë vlen edhe për kuptimin dytësor të fjalës që është ai në lidhje me gurët që përdoreshin për ndërtim të cilët ishin po ashtu kryesisht me formë ose sipërfaqe të petëzuar [siç është e domosdoshme për të arritur një puthitje dhe një qëndrueshmëri sa më të mirë të gjithë ndërtesës (sidomos në atë lloj teknike ndërtimtarike iliroshqiptare që nuk përfshin përdorimin e llaçit)]:



"Grekët e lashtë" ishin zanafillisht ilirë për këtë arsye nuk është aspak çudi që mijëra fjalë të mbajtura si "greqishte e lashtë" janë veçse trajta të lashta dialektore të ilirishtoShqipes (disa prej të cilave nuk kanë arritur që të ruhen në Shqipen e sotshme pas humbjeve të pareshtura që po pëson fjalësi ynë prej shekujsh e mosmëkeq edhe sot e kësaj dite ku, çdo vit, dhjetëra e dhjetëra fjalë burimore po na zëvendësohen me huazime nga më të ndryshmet dhe nga më të gërditshmet).
Për të marrë me mend se në çfarë çorbe u kthyen më vonë, pasi e braktisën Kulturën Ilire për të përqafuar "kozmopolitizmin" multikulturor e multietnik nëpër qytetshtetet e "hapura" të degjeneruara, mjafton fare thjesht të shihet se çfarë do të thotë "londinez" apo "nju jorkez" sot (se në çfarë vatrash shturjeje, lgbt-izmi dhe neobolshevizmi janë kthyer qytetet kryesore perëndimore duke tërhequr nga pas edhe qytetet tona sidomos Tiranën dhe Prishtinën).
Madje nga shumë pikëpamje, për të kuptuar se si u ç-ilirizuan "grekët" (ilirët demokratiko-qytetshtetas) përkundër ilirëve luftarako-katundarë, ndihmon jashtë mase edhe krahasimi me shpifjen kundrashqiptare të "shtetit multietnik të kombit newborn kosovar".

[Zeus10]

Për mendimin tim edhe πέτρη, πέτρα [= °petrë, °petra] ka gjasa të jetë ilirishtoShqip nëse ky emër ka lidhje me sibërjen (strukturën) e petëzuar të shumë shkëmbinjve:

PETANOR m. sh.
1. Vend malor i pjerrët, që vjen duke zbritur shkallë-shkallë; shkëmb i madh në breg të
detit a të lumit, me disa shtresa si petë që formojnë sheshe shkallë-shkallë. Qytet i lashtë i ndërtuar në një petanor.

Nuk e dija, qe egzistonte nje fjale e tille ne shqip. Po, jam dakort me ju, qe 'petra' e greqishtes, buron nga struktura me 'peta'(shtresa) e shkembinjve:

PETË f.
4. Shtresë e hollë e rrasike e diçkaje; fletë a pllakë e hollë guri, metali etj. Petë guri. Petë akulli. Petë sapuni. Petë bakri. Teli (argjendi, ari) bëhet petë.

Kerkova dicka te tille ne fjalorin e attikishtes, por si gjithmone, duket qe kjo gjuhe ka egzistuar paralelisht me gjuhen e folur, prej te ciles eshte furnizuar me terma dhe ne vetem indirekt e kuptojme kete. Une mendoj se nje nga gjuhet kryesore, qe ka furnizuar ate, si gjuhe e folur ka qene shqipja, por nganjehere mendoj, qe si greqishtja dhe latinishtja, jane versione te perpunuara skolastike, te nje te folme shqipe shume te vjeter, qe duket sikur permban dialektet e sotme shqipe ne nje te vetem.

[Zeus10]

Kerkova dicka te tille ne fjalorin e attikishtes, por si gjithmone, duket qe kjo gjuhe ka egzistuar paralelisht me gjuhen e folur, prej te ciles eshte furnizuar me terma dhe ne vetem indirekt e kuptojme kete. Une mendoj se nje nga gjuhet kryesore, qe ka furnizuar ate, si gjuhe e folur ka qene shqipja, por nganjehere mendoj, qe si greqishtja dhe latinishtja, jane versione te perpunuara skolastike, te nje te folme shqipe shume te vjeter, qe duket sikur permban dialektet e sotme shqipe ne nje te vetem.

Psh me duket e habitshme qe shprehjen στολιδες=stoli, e gjej tek Euripidi nje here

μηνιν δ εσχες μεγάλας
ματρος ω παΐ, θυσίας
σνσσεβίζουσα θεοις
μέγα τοι δύναται νεβρων
παμποικίλοι στολιδες
κισσου τε στεφθείσα χλόα

dhe ajo pak perdoret ne antikitet, ne kete forme, ne kuptimin 'palë'=fold(me shume e hasim me στέλλω) duke u shfaqur me vone pak ne greqisht dhe shume ne shqip ne kuptimin real te saj:

STOLI f.1. Send, zakonisht i punuar imët e me mjeshtëri, që shërben si zbukurim në veshje, në trup etj. Stoli e çmueshme. Stolitë e nuses. Nuk vë asnjë stoli. E mban si stoli.
2. fig. Diçka që të tërheq me bukurinë e saj; bukuri. Stolitë e natyrës.
3. fig. Zbukurim i jashtëm e i panevojshëm, diçka që nuk shërben për asgjë. Stoli pa vlerë. Dituria nuk na duhet për stoli.
STOLIS kal.1. Zbukuroj me stoli ose duke i vënë gjëra të ndryshme; hijeshoj. E stolisën si nuse.
Stolisën sallën (dhomën). E stolisën me flamuj (me parulla).
2. fig. E bëj më të bukur dhe me të pasur me punë e me përpjekje. Stolis jetën. Stolis vendin. E stolisën me punë.
3. I bëj zbukurime të ndryshme me vizatime, me gdhendje etj. E stolisi me gjethe
(me lule).

[Zeus10]

Po ky dualiteti i fjaleve shqip- greqisht, nuk mbaron vetem me gur-petra (Γυραίην πέτρην)
Hom Ody. 4.507
ἤλασε Γυραίην πέτρην, ἀπὸ δ᾽ ἔσχισεν αὐτήν
sic e permendem me lart.

Ai vazhdon dhe me mal-oros:

Hom. Ody. 3.287
ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι Μαλειάων ὄρος αἰπὺ
ose
Ody. 4.514
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ἔμελλε Μαλειάων ὄρος αἰπὺ

vazhdon dhe me dhe-gje:

Diodorus Siculus 1.12.4

γῆ μήτηρ πάντων, Δημήτηρ πλουτοδότειρα.

[bardus]

Po ky dualiteti i fjaleve shqip- greqisht, nuk mbaron vetem me gur-petra (Γυραίην πέτρην)
Hom Ody. 4.507
ἤλασε Γυραίην πέτρην, ἀπὸ δ᾽ ἔσχισεν αὐτήν
sic e permendem me lart.

Ai vazhdon dhe me mal-oros:

Hom. Ody. 3.287
ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι Μαλειάων ὄρος αἰπὺ
ose
Ody. 4.514
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ἔμελλε Μαλειάων ὄρος αἰπὺ

vazhdon dhe me dhe-gje:

Diodorus Siculus 1.12.4

γῆ μήτηρ πάντων, Δημήτηρ πλουτοδότειρα.

Zeus, ky barazimi gur-petra eshte i drejte dhe eshte bere nga shume studjues .Ne fjalor gjendet edhe Γυραίη 'πέτρη' ndersa me vlere te vecante me duket nje toponim ne Shqiperi i sjellur nga S.Vyzantios Πέτρα ''Κουράκ'' dhe me duket se edhe Petrela eshte quajtur Gur dhe po nga ai edhe toponimi ilir ne kroaci ΓΥΡΩ ϊδ Τριγύρω , gjithashtu edhe ne Sardenje gurdu (di pietra), ndersa si folje nga Hesychius έκΰρωσαν ''βεβαίωσαν'' , siguroj, nguros .Ne te njejten mendim jam edhe me spjegimin e Rreqebull per fjalen petra .