ARBERIAONLINE

Në këtë çështje mund të sjellim fjalëhetime të emrave të lashtë iliroshqiptarë të hyjnive, të figurave mitike, historike etj.
Nëse hetime të tilla janë kryer më parë në çështje të tjera, mund t'i citojmë këtu për t'i rishqyrtuar në mënyrë që këtë ta kemi si temë përmbledhëse të të gjitha shpjegimeve të emrave të lashtësisë.

Le te fillojme me teonimin Frombo, e atestuar ne Narona. Sipas Krahes dhe disa studiuesve te tjere, Frombo asht emri i nji hyjneshe vendese. Ajo asht krahasue me shqip. frymë, dmth hyjneshë e erës. Rranja e saj duhet te jete folja ,fry', tema e saj fry-m. Ne kete rast, kerkohet te rindertohet forma e kryehershme e fjales shqipe, per shkak se heperhe nuk di te kete nje o>y, ne shqip, nderkohe qe togu /mb/ mund te jete asimilue ne /m/, ashtu sic ndodh shpesh ne shqip.

ALBPelasgian wrote:Le te fillojme me deonimin Frombo, e atestuar ne Narona. Sipas Krahes dhe disa studiuesve te tjere, Frombo asht emri i nji hyjneshe vendese. Ajo asht krahasue me shqip. frymë, dmth hyjneshë e erës. Rranja e saj duhet te jete folja ,fry', tema e saj fry-m. Ne kete rast, kerkohet te rindertohet forma e kryehershme e fjales shqipe, per shkak se heperhe nuk di te kete nje o>y, ne shqip, nderkohe qe togu /mb/ mund te jete asimilue ne /m/, a shtu sic ndodh shpesh ne shqip.

Prurje e shkëlqyeshme ALBPelasgian!
Tingullndryshimi m >< mb është më se i qartë; ndërsa për atë y >< o, mund të marrim motërzimet me shkëmbim (metatezë) dialektore të ruajtura edhe sot fyromë/ firomë (tosk. veriqendrore) të cilat na lejojnë që të hamendësojmë një vargzhvillim të llojit frym- >< fyrom- >< f:rom- >< fromb-.

Për rrënjesën natyrëburuese ilirishtoShqipe /fry-/ fru-/ fro-/ fër-/ kemi të ruajtura gjithashtu edhe fjalë të tjera si për shembull:

FRULLON pavet.
Fryn erë e fortë me borë, fryn fërfëllizë. Jashtë po frullonte.

FRUSHULLIMË f. sh.
1. Fishkëllima e erës. Dëgjohej frushullima.
2. Fëshfërima e gjetheve. Frushullimë e lehtë.

Falemnderit rrëqëbull,

...vazhdojme me hyun ilir, Eni/Enji. Sado qe Çabej pa ndonje arsyeje te fort i ka hedhur poshte pohimet e disa albanologeve te huaj, asht mire te ri-konsiderohet etimologjia e fjales 'enjte' per te shenue nji nga ditet e javes. Psh. Treimeri mendon për ekzistencën e nji Enji, hyjni e zjarrit tek iliret. i cili sipas tij i përgjigjet hyjnisë Agrish te indasve të lashtë . Keshtu, Lambertz-i ndërton për këtë fjalë një emër hyjnie ilire En, qe ai e gjen dhe ne disa emra personale ilirësh si Enicus, Eninna e ne emrin e poetit romak me prejardhje mesape Ennius. Ne qofte se barasvlera ilire e Agni te sanskritet, asht *En-, atehere perse te mos hamendesohet qe proto-shqiptaret, dmth iliret ne panteonin e tyne kishin hyjni parake indo-ariane. E hamendesuar, e gabuar e sado keqdrejtuese qofte, le te marrim parasysh qofte edhe per nji sekond fjalen PIE <*h₁n̥gʷn- qe mbahet si pergjegjese per te gjitha konjatet ne gjuhet simotra. Prototipi fillestar ilir duhet te kete qenë *Engn-, pasi qe ilirishtja e ruan togun bashketingellor /gn/ si te Magnum : Magn(i)-ot-icum, Egnatia (shih Antun Mayer). Historia e togut -gn- ne shqipe paraqitet mjaft e perzieme: kundrejt 'huamarrjeve' latine ajo jep ne shume raste /n/ ose /nj/: psh, kunat < cognatus; ose denjë < dignus; shenjë < signum, ose kur e ruan si te tille peng < pignus. Por ma teper pelqej me iu rikthye nji mendimi te mikut tim te ndjere, A. Konushevci, sipas te cilit shqipja e hershme e ka ruajtur te paprekun togun /gn/ si te njoh < *gnaska < g'no-. Mund te jete qe disimilimi gn > nj asht ba ne periudhen romake?

Bën shumë mirë që i përmend të gjitha shpjegimet e mundshme ALBPelasgian sepse edhe ato të dhëna nga pikëpamja e teorisë (P)IE mund të hapin gjithsesi shtigje të vyera hetimi; megjithatë, për mendimin tim, në këtë rast çështja e togut /gn/ (dhe gjithë rindërtimi PIE) na shpie në rrugë të gabuar.


Pikënisja e duhur për mendimin tim është folja 'ënjt':





âj-/ ej- bashkë me motërzimet âh-/ ëh- janë për mendimin tim rrënjesat parake të siemnit ilirishtoShqip të zjarrit *Enji.
Arsyeja se përse e kemi quajtur zjarrin kështu na jepet nga vet tingulli i këtyre rrënjesave të cilat çinojnë njëkohësisht rrymën e ajrit të nxehtë dhe të vet zjarrit por edhe reagimin që vjen nga djegia. Dhe jo rastësisht ato janë përpikërisht të njëjta, nga njëra anë me rrënjesat që tregojnë rrymat e ajrit dhe të ujit, por edhe me ato për mprehjen dhe reagimin ndaj prerjes apo shpimit.

Pra, ndryshimi për mendimin tim është i natyrshëm: nga *âhj/ âj [/i] kemi anj > ënj/enj (dhe kjo është veçse një pjesë e bigëzimit kuptimor, pasi pjesa tjetër ka dhënë natyrshëm me prapashtesim fjalën aj-ër), pa u dashur ndonjë ndërmjetëse /gn/.

Nëse nisemi nga rindërtimi PIE për të fjalëhetuar ilirishtoShqipen Enj-, gabojmë edhe për shkak se nxitemi që të bëjmë kapërcime që na e fshehin zhvillimin e njëmendtë të fjalës e cila për mendimin tim rrjedh nga *Âj / *Êj- dhe jo nga #Agn-/ #Egn-/ #Eng-.

Nëse keqkuptohet lidhja e /âj-/ me rrënjesën /ag-/ për sa i përket fjalës *Enji, keqkupohet gjithashtu togu bashkëtingëllor /-gn-/ tek "Agni".

Pa dyshim që këto dy rrënjesa janë të lidhura, por nuk duhet harruar vargu tingullzhvillimor ag >< ak >< akʰ >< ah > aj i cili na ndihmon që të kuptojmë se, /nj/-ëja e Enjit vjen nga /j/-ëja dhe jo nga togu /-gn-/.

Për këto arsye unë i mëshoj mendimit se Enji dhe Agni kanë pasur zhvillime të pavarura sado që rrënjesa e tyre mund të jetë e njëjtë (dhe sado që ndryshimi nga njëra tek tjetra është plotësisht i mundshëm).

Nuk na ndihmon aspak që ta shkëpusim togun /-gn-/ nga "Agní", përndryshazi, kjo fjalë duhet ndarë, thom unë, në Ag- dhe -ni, ku Ag është rrënja (ilirishtoShqipe që i ka kaluar deri edhe sanskritishtes, porsi qindra e qindra të tjera) dhe -ní është prapashtesa ilirishtoShqipe emër(përmbledhës)ndërtuese (kjo vlen edhe nëse është e saktë që shqiptimi i saj është nē).

Pra "Agni" është ndërtimorisht dhe rrënjesësisht e njëjtë me fjalën:

AGMÍ f.
1. Zbardhëllima e parë e vagët e ditës, kuqërrimi i agut; koha para agut. Agmia e malësisë.
2. Zbardhëllimë, dritë e butë që përhapet nga sendet e bardha. Agmi dëbore.
3. Të skuqurit e lehtë të fytyrës nga një ndjenjë.
* Agmi njeri: njeri me shpirt të kulluar, njeri zemërbardhë e i dashur.

ku kemi prapashtesën simotër -mí në vend të -ní (gjithashtu edhe kuptimorisht kemi përafri të theksuar).

Një tjetër shembull për të kuptuar ndërtesën e "Agní" është edhe fjala:

AJRÍ f. poet.
shih AJ/ËR,~RI 1,2. Ngrihet (çohet) në ajri. Fluturon nëpër ajri.

ku kemi simotrën e drejtpërdrejtë të ndajshtesës -ní: -rí. (zotëri/-ni, hyrí/hyjní etj.)

Fjala `ajri` dhe simotra e saj plotësisht e mundshme °ajní për mendimin tim na tregojnë se edhe në rastin e *Enjit mund të kemi patur një ndërtim të po këtij lloji: *Âj-ní/ Ej-ní e cila është zhvilluar mandej në *Enji nëpërmjet shkrirjes së /j/-s me /n/-n: jn > nj (por mos të harrohet se kalimi j >< nj është gjithsesi më se i natyrshëm në ilirishtoShqipe siç ndodh tek një trajtë e numrit 'një': î >< j(i) < nji >< ni).
Kalimi nga /j/ në /nj/ është shumë i thjeshtë për t'u arsyetuar: ai varet nga çhundorizimi i zanores nistore i cili i kalon bashkëtingëllores:
âj > anj, êj > enj. [Një tjetër shëmbull i kësaj mund të jetë edhe ai i shfaqur tek emri i Lynkeshtëve: Lûk- > (Lyk-) > Lunk- por kjo do hetim të mëtejshëm pasi Λυγκηστίς mund të jetë edhe °Lugjeshta 'vendi i lugjeve; i rrjedhave të ujit, i liqeneve' (se jo më kot është një trevë e pasur me ujë, lug midis maleve dhe fare afër me "Pellagoninë" ~ °Pellgëní-në!).

_ _ _

Ajo që ma përfuqizon bindjen se "Agní"-u dhe *Âjní-u janë emra përmbledhës që fillimisht tregonin të gjitha ato dukuri të cilat lidhen me 'lojërat e dritës' [pavarësisht sipërfaqeve: në qiell (agimi, vetëtima), në ujë (vagëllimi, vezullimi) e në ajër (agu, mjegulla e ndoshta edhe ylberi)] janë edhe përshkrimet e tij; nëse u hedhim një sy atyre të "Agniu"-ut gjejmë për shembull këto të dhëna:

Agni is […] also associated with water.
The Rig Veda often says that Agni arises from water or dwells in the waters;

Duke mos njohur Shqipen, në rreshtat vijuese të këtij artikulli thuhet se kjo dukuri mund të jetë e ndërlidhur me flakën e gazit natyror apo me sipërfaqësimin e vajrave në ujë. Kjo nuk mund të përjashtohet, megjithatë, nëse kuptohet e gjithë 'ylberësia' kuptimore e rrënjesës /ag-/ atëherë bëhet e qartë se ajo nuk ka qenë e lidhur zanafillisht vetëm me zjarrin, por me çfarëdolloj vezullimi; edhe me vetëtimën dhe vet Diellin (çka na sjell ndërmend lidhjen me agimin):

Agni has three forms: 'fire', 'lightning' and the 'Sun'.

Dhe lidhja me vetëtimën na e vërteton gjithashtu se e enjtja vjen sak nga *Enji me prapashtesën mbiemërndërtuese -të dhe na lejon të hamendësojmë se ky mund të ketë qenë një tjetër emër, më i përgjithshëm, për Zeusin. (Poende një emër për një hyjni edhe më parake me tipare, simethân, "zeusiano-apolloniane").

_ _ _

Dy gjëra të tjera me shumë shumë rëndësi që përftohen nga ky lloj hetimi i "Agní"-ut janë edhe këto:

1. Lëndën gjuhësore me të cilën u përpunua sanskritishtja e shpunë në Indi të Parët Tanë ilirë (me fushata nga shumë pikëpamje binjake me ato që do të ndërmerrte më vonë Leka: me ushtri të përbërë nga të gjitha fiset simotra dake, trake, paione, dardane etj. të cilat kanë lënë secila gjurmët e dialektit të vet në sanskritishte).

dhe

2. Krahas vetisë tingullçinuese, na del në pah një tjetër prej tipareve prejnatyrëburuese të ilirishtoShqipes: vetia e 'dukuriçinimit':
Agimi, lindja e Diellit, lëvizja e tij në qiell janë palca dukurimore me të cilën është ngjizur folja ilirishtoShqipe °agoj me kuptimin 'veproj, përçoj, prij'! e cila i ka kaluar sak latinishtes "agō" dhe greqishtes "ἄγω".

{Kjo do të thotë se një mori e tërë fjalësh teknike/ndërkombëtare si "akt, aksion, aktual, aktivitet etj." kanë në rrënjë përsëri ilirishtoShqipen.
Trajta `akt` është zhvillim i natyrshëm i °ag(ë)t-oj > agt- > akt (ku /t/-ja ka ndikuar në çzëshmësimin e /g/-s duke e shndërruar në /k/). [Sifoljet °ag-(ë)t-oj/ °agoj duhen parë porsi sifoljet `fark-ët-oj/ farkoj` apo `qark-at-oj/ qarkoj` apo `vrap-ët-oj/ vrapoj`]. Kshuqë edhe folja `reagoj` është vijimësi e drejtpërdrejtë e °agoj dhe jo "huazim" a "rihuazim"!}

Një vërtetim të këtij zhvillimi dukuriçinues të foljes °agoj na e jep edhe vet simboli iliroShqiptar i Diellit, ndjellamira ("svastika"), tek i cili shohim 'këmbët e Diellit' të cilat tregojnë lëvizjen e tij ditore në qiell, por edhe motin, lëvizjet e tij vjetore, stinët (e prej këtej ripërtëritjen, këndelljen, gjallërinë, jetën):




Kështu na sqarohet edhe fakti që të Parët Tanë e kanë përfytyruar Diellin të hipur mbi një qerre që udhëton në qiell:



Dhe prej këtij përfytyrimi ka mbirë edhe folja °tër-agoj > °tragoj nga e cila janë bigëzuar [nëpërmjet kalimit ag >< akʰ >< ah >< aj] një shumësi e tërë fjalësh ilirishtoShqipe: që nga foljet tërheq (dial. treq) dhe tregoj e deri tek trajtë e trajtoj (që nuk janë kurrsesi huazime, por zhvillime të brendshme të ilirishtoShqipes, porsi folja reagim!).



Duke iu rikthyer foljes ilirishtoShqipe °tragoj > … > °trakʰ-/trah- > treq 'tërheq', shohim që ajo i kaluar sak atyre që sot quajmë "latinishte" "trago, traho, tractum" dhe "greqishte" "τράχω, τρέχω" [duke pësuar tek kjo e dyta një shkarje të lehtë kuptimore për të treguar vrapimin, por edhe garimin (mundësisht nga gara parake me qerre)].

Që folja `tregoj` në kuptimin 'shfaq' ka mbirë nga dukuria e agimit (pra shfaqjes) së Diellit, na e vërteton fjala:

AGOR m.
Trajtat që merr fytyra ose trupi sipas qëndrimit; vijat kryesore të një fytyre; [pamja e jashtme].

Tepër domethënës është degëzimi përmbajtjesor 'tërheq' i foljes °agoj sepse na qartëson se fjala ilirishtoShqipe °agër i është dhënë 'tokës që lërohet e mbillet, arës' duke përdorur si kalk kuptimor tërheqjen e parmendës!
Nga °a:gër, dhe këtë e ka thënë edhe Hampi, është plotësisht e mundshme që të jetë degëzuar fjala arë (ku humbja e /g/-s shpjegohet nga zgjatimi i /a/-s, porsi në rastin lāgshtë > lashtë).
pavarësisht nëse arë vjen nga agër, kalimin agr- > (arr-) > ar- e ndeshim me gjasë edhe tek emrat Ἀγρίανες, ᾿Αγρέανος >> ᾿Αρριανός , ᾿Αριανός.

Rrënjesa /ag-/ tek emri i Agrianëve > Arrianëve > Arianëve, ndonëse është e parashtesuar porsi në rastin °agër (arë), them që duhet lexuar në kuptimin 'prijësat, agatë':

AGA m. sh.
4. etnogr., vjet. Kryetari i një çete.

AGË m. sh.
1. krahin. shih AGA,~I.
2. sh. ~Ë, ~ËT kr. pop. Trim, bashkëluftëtar i një kreshniku (në epikën legjendare). Agët e Jutbinës.

Dhe jo më kot, nëse i rikthehemi "Agni"-ut, një prej cilësimeve të tij është edhe:

Yaskacharya explains that it is called अग्नि (Agni) because it is अग्रणी (Agrani), the forward leader

që na shpie përsëri tek pika 1.:

1. Lëndën gjuhësore me të cilën u përpunua sanskritishtja e shpunë në Indi të Parët Tanë ilirë (me fushata nga shumë pikëpamje binjake me ato që do të ndërmerrte më vonë Leka: me ushtri të përbërë nga të gjitha fiset simotra dake, trake, paione, dardane etj. të cilat kanë lënë secila gjurmët e dialektit të vet në sanskritishte).

Emri i "Agniu"-t dhe cilësimi i tij si Agran (që është trajtësim i emrit ilir Ἄγρων 'prijësi') na tregojnë se fisi i lashtë ndoshta më i përmendur në histori, ai i Arianëve (< Agrianëve), ka qenë fis iliroshqiptar ose, më saktë: bashkësi luftarake fisesh ilire.

_ _ _

Për të kuptuar se përse këto fakte janë disi të shpërfillura nëpër shekuj dhe nuk pohohen haptazi as nga akademikët e sotshëm, duhet t'i bëjmë vetes një pyetje shumë të thjeshtë:
çka do të kishte ndodhur nëse Haxhi Qamili do të kishte fituar?
Përgjigja është po ashtu shumë e thjeshtë: do të kishte pasur një lloj "historiografie" që do t'i përngjante pikëpamjeve të shprehura nga Oliver Shmiti [pra një historiografizim nga këndvështrimi osman, nga këndvështrimi i pushtuesit (dhe nga kjo pikëpamje, duke studiuar zezonën bolshevike, mund të thuhet se në fakt u pat fitorja e një lloj haxhiqamilizmi, dumbabizmi e pushtuesofilie në të cilin, vendin që në botëkuptimin islamist e kishin osmanët, në atë bolshevist e morën jugosllavët e sovjetikët. E madje kjo vlen edhe sot, ku vendin që zinte BRSS-ja, sot e ka marrë BE-ja.)].

Pra, për të kutpuar historiiografinë e lashtë, duhet kuptuar së pari që, ata që e patën atë në dorë për shekuj të tërë, ishin Haxhi Qamila dhe Oliver Shmita. Dhe shkrimet e akademikëve të sotshëm që nuk janë në gjendje që ta kuptojnë këtë fakt, s'do mend që do të jenë të cekëta, të pasakta apo krejt të gabuara.

---
p.s.
Për hetimin e fjalëve kunat, denjë dhe peng mund të flasim herë tjetër, por fjala shenjë mund të thuhet pa asnjë dyshim që është zhvillim i brendshëm i ilirishtoShqipes.

Që tempujt në Greqi janë ndërtuar nga të Parët Tanë sepse prej tyre edhe banohej e gjithë Greqia, na e dëshmon edhe fjalëhetimi i emrit të hijerores së Athinës, Parthenoni.

Shpjegimi zyrtar arrin deri tek fjala παρθένος ‎që do të thotë 'vajzë, vashë; e paprekur'.

from παρθένος ‎(parthénos, “maid, young woman”)

https://en.wiktionary.org/wiki/Parthenon

Uncertain origin, perhaps from Minoan *partʰana.

https://en.wiktionary.org/wiki/παρθένος#Ancient_Greek

Por këtu ndalet aftësia e gjuhëtarëve për të shkuar në rrënjë të burimit të kësaj fjale. Arsyeja e paaftësisë së tyre, si në shumë raste, përkon me faktin që ata nuk njohin Shqipen. Po të dinin Shqip ata do të kuptonin se fjala παρθένος ‎vjen nga °parthë që është një trajtë ilirishtojugore e fjalës `bardhë` e cila ndër të tjerash, në Kulturën Tonë, tregon edhe dëlirësinë:

BARDHË mb.
6. fig. I mirë, i pastër, i panjollosur; i çiltër; bujar; që sjell të mira. Jetë e bardhë.
Me zemër të bardhë! ur. Me faqe të bardhë! ur. Me shpirt të bardhë. Ka zemër të bardhë.

Pra 'të bardhat', °bardhënat, °parthënat janë quajtur vashat në moshën paranusërore.

Nuk duhet harruar gjithashtu se me këtë emër thërrasim edhe Nuset e Malit, një lloj zanash:

BARDHË f. sh.
8. vet. sh. euf. Qenie fantastike, të cilat, sipas paragjykimeve popullore, përfytyroheshin
si vajza, që rronin në mal e nën tokë dhe bënin të këqija kur zemëroheshin.

Pra Parthenon: hijerorja kushtuar 'të bardhave', vashave, pra Athinasë: hyjnëzimi dhe himnizimi i mishëruar i vashërisë, i pastërtisë, i ndershmërisë.

Trajta παρσένος është tejet e rëndësishme sepse aty dallojmë ndryshimin e zakonshëm të ilirishtoShqipes s >< th [z >< dh] dhe sidomos sepse na hap një shteg fjalëhetimor të vlertë për fjalën vajzë < varzë(°n) << °barsë(n) < °barthë(n)!

Une mendoj qe Par-thenon, qe ne greqisht do te thote: "e virgjer", eshte nje fjale e perbere shqipe, par(e pare) + then(thyej, prish).

Emri i Bardhylit Βάρδυλλις mund të shpjegohet duke pasur parasysh se një prej mënyrave të ndjekura nga të Parët Tanë për të vendosur emrat ka qenë (dhe mbetet) ajo e përshkrimit të një tipari të jashtëm të veçantë që fëmija shfaq që në lindje, si për shembull ngjyra e flokëve. Kjo vlen për sa i përket emrit të Purroshit Πύῤῥος që, siç është thënë shumë herë këtu, edhe nga ALBPelasgiani, vjen nga fjala `purrë` 'shpuzë, prush' dhe tregon se ai kishte flokë të kuqërremta (ndoshta gështenjë e çelët si ajo që italianët quajnë 'ngjyrë birre', një biondësi më afër të portokalltës se sa të verdhës.)
Në të njëjtën mënyrë edhe emri i Bardhylit mund të shpjegohet (ashtu siç shpjegohet këtu) nëpërmjet fjalës:

BARDHULIN mb.
Që i ka flokët të bardhë që në lindje.

tek e cila passhtesa -in nuk është e domosdoshme dhe trajta °bardhul do të ishte e vetëmjaftueshme, siç dëshmon fjala:

VERDHUL mb. mospërf.
1. I zbehtë në fytyrë,verdhacak.
2. Përd. em. sipas kuptimit të mbiemrit.

Prapashtesa -ul ka motërzimin e saj të natyrshëm në -ull pra emri Βάρδυλλις mund të jetë thjesht °Bárdhulli ose `Bardhúlli (për mendimin tim nuk ka rëndësi se ku bie theksi) me domethënie 'që i ka flokët biond në të bardhë; çubardh (albino)'.

Gjithashtu, ndryshimi ndajshtesor -ul(l) >< -yl(l) më duket më se i natyrshëm, por mendoj se trajta `Bardhýl` ka ardhur si pasojë e domethënies që me kalimin e kohës i është dhënë në popull emrit të Bardhulit si 'ylli i bardhë' (por me gjasë, nga ato që u parashtruan, -ull ka qenë zanafilltas thjesht passhtesë fjalëndërtimore dhe jo rrënjë kuptimore).

Sa eshte i mundur rotacioni nga d <-> p dhe o <-> i tek emri i perndise Apollon ne Adillion?

Si1ri wrote:Sa eshte i mundur rotacioni nga d <-> p dhe o <-> i tek emri i perndise Apollon ne Adillion?

Nuk eshte verrejtur ndonje rotacion i tille. Persa i perket fjales Di-elli, kuptimi i kesaj fjale eshte tashme i njohur, DI YLLI, dmth 'Ylli i Dites', ndersa ne greqisht, eshte thjesht ILI-os or (h)eli-os, kuptim qe buron ne menyre te nderkembyeshme nga kuptimi ilu<---->ylli(ndricoj/yll).
Nga ana e saj APOLL_on, buron nga folja shqip polla(pjell), sepse dielli eshte konsideruar YLLI qe ri-lind dhe ndoshta 'Burimi i Jetes'. Jo rastesisht dy sinonimet folje POLL/LI_nd I kane rrenjet e tyre ne trupin e fjaleve A-POLL-on=I-LI-on(os)(i)

Zeus10 wrote:

Si1ri wrote:Sa eshte i mundur rotacioni nga d <-> p dhe o <-> i tek emri i perndise Apollon ne Adillion?

Nuk eshte verrejtur ndonje rotacion i tille. Persa i perket fjales Di-elli, kuptimi i kesaj fjale eshte tashme i njohur, DI YLLI, dmth 'Ylli i Dites', ndersa ne greqisht, eshte thjesht ILI-os or (h)eli-os, kuptim qe buron ne menyre te nderkembyeshme nga kuptimi ilu<---->ylli(ndricoj/yll).
Nga ana e saj APOLL_on, buron nga folja shqip polla(pjell), sepse dielli eshte konsideruar YLLI qe ri-lind dhe ndoshta 'Burimi i Jetes'. Jo rastesisht dy sinonimet folje POLL/LI_nd I kane rrenjet e tyre ne trupin e fjaleve A-POLL-on=I-LI-on(os)(i)

Faleminderit Zeus10. Jam i prirur ne kete menyre arsyetimi. Zberdthimi i fjaleve ne nje rrokeshe qe mbartin motivimin, mendimit dhe simbolin e fjales qe studiuesi P. Zhei e ka shtruar ne menyre shume bindese. Gjuha shqipe veçanerisht me gegerishten e saj mban akoma gjalle kete menyre te shprehuri qe nga kohet e formimin te fjales.
Nuk me kujtohet kete çast emri i studiuesit qe pat shprehur pak a shume "Emrat e perendive jane fjali ne shqip te perbera nga tre fjale"

Nëse emri Ήσύχιος ka lidhje me mbiemrin ἥσυχος që domethënë 'i qetë, i heshtur; i kujdesshëm' atëherë rrënja e tij është e njëjtë me atë të fjalës `hesht` dhe prandaj ai mund të shqipërohet Heshúq (ose Heshúqës në kuptimin 'qetësues').

Prapashtesa -ύχ them se përkon me Shqipen -uq në këtë rast. Një fjalë tjetër me këtë mbaresë është për shembull βόστρυχος që është sak fjala °voshtruq/ °boshtëruq që është prapashtesim -uq i fjalës:

VOSHTËR f. sh
Shkurre a dru me gjethe të lëmuara e të shkëlqyeshme, gjithnjë të gjelbra, me lule të vogla, të bardha, si vile e me erë të mirë, që rritet si bimë zbukurimi.

BOSHTËR f. sh. bot.
Shkurre që i ngjet shtogut, e lartë deri dy metra, me gjethe vezake me pak push, që bën lule të verdha me bisht të shkurtër; shtogër.

pra një shkurre që nga të Parët Tanë është përdorur përfytyrimorisht për të emërtuar kaçurrelat! (Sepse të tilla janë shkurret: me kaçadredha).

[Vini re që ndonëse tingullhetimisht boshtra dhe voshtra janë e njëjta fjalë (B >< V), ato tregojnë dy bimë të ndryshme, çka duhet pasur parasysh edhe në hetimin e këtushëm apo përgjithësisht në fjalëhetime që kanë të bëjnë me emra bimësh që ndonëse të ndryshme mund të kenë rrënjë emërtimore të njëjta apo të përafërta me njëra tjetrën.]

p. s.: përkimi i ilirishtoShqipes hesh(t) me gjermanikishtet "hush(t) etj." mund të jetë bijësor nga ilirishtoShqipja tek to por edhe rastësor siç ndodh rëndom kur flasim për tingullçinore (fjalë onomatopeike) si pë shembull Shq. karakëllin 'nxjerr një zë të çjerrë' dhe meso-saksonishtja "krakelen" 'turtullitje, dërdëllitje'.

Emërvendi ilirolindor (maq.) Βοκερία, qytet eordeas [ky emërfis duhet hetuar për të parë se si duhet shkrimësuar saktësisht]
mund të jetë sak `Bokëría`:

BOKËRIMË f. sh.
1. Vend i zhveshur e i thatë (zakonisht kodër, bregore ose shpat mali); tokë gurishte, që nuk prodhon; bokë. Po bëhen pjellore edhe bokërimat.
2. shih GUM/Ë,~A 1.

BOKËRISHTË f. sh.
Vend me boka; shpat, brinjë, rrëzë mali ose kodër e zhveshur, tokë e rrjepur vende-vende; vend me bokërima.

BOKË f. sh.
1. Kodër e vogël ose bregore pa bimësi e plot gurë; shpat mali i pjerrët e i zhveshur; tokë gurishte; bokërimë. Bokë mali. Nëpër boka e nëpër male.
2. përd. mb. E ashpër e plot gurë, e varfër, jopjellore (për tokën). Arë bokë.
* E bën bokë dikë nuk e përfill, e trajton sikur nuk ka asnjë vlerë. Nuk është në bokë nuk është në të, nuk është në rregull. I shkoi bokë (puna) i shkoi keq puna, nuk i vajti mbarë. Gjarpri i bokës zool. gjarpër i zi, helmues, që rri në vende të thata.

Për t'u vënë re dhe për t'u shënuar ndryshimet:

R >< RR;

Í >< -ÍNË >< -ÍMË >< -ÍSHTË

dhe

Ë >< 0

Fjala `bokë` mund të ketë lidhje me rrënjën °bu- >< °bo- 'fryrje' > 'kodër' por por ndoshta edhe më tepër me fjalën:

°vokër(r) motërzim i `vocërr` >< `vockël` >< `vogël` pra 'kodrinë vickulaqe'.

Kjo e dyta mund të mbështetet edhe tek:

BOKËRR f. sh. zool. [B >< V]
Mi fushe në ngjyrë të ndryshkut, që dëmton bimët.

pasi do të ishte një sindërtim i njëjtë me ilirishtoShqipen:
°mikërr >< micër, mic(k)ël :

ose:

PICËRR mb. [M >< MP >< P]
Shumë i vogël, picërrak.

që nga ilirishtoperëndimorja °pikërr i ka kaluar edhe italishtes "piccolo".

Zeus10 wrote:[…] nyja 'e' e shqipes se sotme, qe nga nje forme diateze e foljes shqip ka dhene nje forme leksikore te latinishtes.

Mu kjo nyje e ilirishtoShqipes është përdorur edhe në një motërzim të foljes:

`trazój` >< trashój < °tarashój >< °tër-ak-shtój >< °tër-ak-zoj [ ku kemi ndryshimin S >< SH >< KSH >< KS >< Z]

[ταράσσω >< ταράξττω >< ταράξω]:

ἐτάραξα = e trash 'e trazoj'.

Kjo fjalë ka ardhur nga veprimi i të gatuarit e posaçërisht nga trazimi, përzierja me lugë e një lëngu të trashë me sibërje të ajkës dhe pikërisht kjo fjalë është palca e saj kuptimore °ak >< ajk e rrethuar nga parashtesa ta- = të/tër [si tek folja `tëharr`] dhe mbaresat foljore -zoj >< -soj >< -shoj >< -shtoj.

Por me kalimin e kohës ajo ka treguar edhe trashësínë në kuptimin e mirë të fjalës, fuqinë trupore. Dhe sak prej këtij kuptimi të kësaj fjale ilirishtoShqipe e ka marrë emrin fisnaja ilirolindore e Trakëve >< Trashjanëve [Θρᾷξ, Θρᾷκες] ku Θ është /t/-ja e frymuar /tʰ/.
Por mund të jenë quajtur kështu nga emri i truallit ku banoni Thrakía >< °Trazía 'vendi i trazuar (nga luftërat ndërfisnore)' apo edhe nga kuptimi përçmues i fjalës:
'i pagdhendur' [sipas pikëpamjes së zhburrnuar të ilirojugorëve që ishin që atëherë në "greqizim" e sipër, pra po çilirizoheshin duke ndjekur rryma përçarëse e squllëse të përçuara nga 'halil-matnukoshat' e asokohshëm. Dhe sak në këtë mënyrë duhet lexuar edhe nofka 'barbarë' që ilirojugorët në zvetënim e sipër u drejtonin iliroveriorëve duke u krekosur me "arritjet e tyre qytetërimore" multikulti, sak ato "arritje' që edhe u shkaktuan zhdukjen përfundimtare. (Se jo më kot iliroarbërorët që mbijetuan në Greqi janë ata të fisníve epirotike, dorike e mahëdhoníke besnikërisht dhe krenarisht 'barbarë' dhe jo sqaqurinët athiniotë që u shpërëbënë krejt!)].

Megjithatë, trajta:

θράσσω contr. from ταράσσω
1.to trouble, disquiet, Aesch., Eur., Plat., etc.
2.to destroy, ruin, Anth.

ndonëse kuptimi 'shkatërroj' mund të jetë bijnuar nga

TRAZOJ kal.
4. E shqetësoj dikë duke e prekur me dorë, duke i thënë fjalë që e mërzitin ose duke e tallur, nuk e lë të qetë; ngacmoj, ngas.
6. fig. Fut përçarje ose grindje ndërmjet dy a më shumë njerëzve; ngatërroj.
7. fig. E turbulloj diçka, e bëj të errët e të paqartë, e ndërlikoj, e ngatërroj.

'të shtyn që ta lësh të hapur mundësinë që kjo fjalë të jetë në të vërtetë parashtesim i rrënjesës °(r)ra 'bie, rrëzoj, rrënoj' e parashtesuar nga °ta >< °të e përmendur nga Zeusi10 si dhe nga bardusi për t'i dhënë zgjidhje fjalës trauma= t(ë)-rrah-ma.

Pra θράσσω do të mund të ishte atëherë nga 'të #rrashme, goditje rrënuese' pra: °t'rrashoj, °tërrzoj 'godas; rrënoj' dhe emri °Trra-zë, °Tra-kë të ketë atëherë kuptimin 'fiset me fuqi ushtarake shkatërrimtare, «makineri» luftarake'.